กรอบธรรมาภิบาลข้อมูลภาครัฐ มีอะไรบ้าง

เพื่อให้ประชาชนสามารถเข้าถึงและใช้ประโยชน์ได้อย่างมีประสิทธิภาพ และตามแผนพัฒนารัฐบาลดิจิทัลของประเทศไทย พ.ศ. ๒๕๖๓ – ๒๕๖๕ ยุทธศาสตร์ที่ ๑ การยกระดับหน่วยงานภาครัฐไปสู่องค์กรดิจิทัลมีการกำหนดกลยุทธ์ให้ปรับเปลี่ยนข้อมูลปัจจุบันให้เป็นข้อมูลดิจิทัลที่ได้มาตรฐาน 

การกำหนดโครงสร้างธรรมาภิบาลข้อมูลของสำนักงานคณะกรรมการดิจิทัลเพื่อเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ (สดช.)เพื่อแสดงลำดับขั้นนระหว่างกลุ่มบุคคลที่เกี่ยวข้องกับธรรมาภิบาลข้อมูลของสำนักงานคณะกรรมการดิจิทัลเพื่อเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ (สดช.)และแสดงถึงสิทธิ์ในการสั่งการตามลำดับขั้น โครงสร้างธรรมาภิบาลข้อมูลของ สดช. แบ่งออกเป็น 3 ส่วน ประกอบด้วย

ธรรมาภิบาลข้อมูลภาครัฐ คือ การกำหนดสิทธิ หน้าที่ และความรับผิดชอบของผู้มีส่วนได้เสียในการบริหารจัดการข้อมูลภาครัฐทุกขั้นตอน เพื่อให้การได้มาและการนำข้อมูลของหน่วยงานของรัฐไปใช้อย่างถูกต้อง ครบถ้วน เป็นปัจจุบัน รักษาความเป็นส่วนบุคคล และสามารถเชื่อมโยงแลกเปลี่ยน และบูรณาการระหว่างกันได้ อย่างมีประสิทธิภาพและมั่นคงปลอดภัย ที่มา : สำนักงานพัฒนารัฐบาลดิจิทัล (องค์กรมหาชน) (สพร.) ฝ่ายพัฒนามาตรฐานดิจิทัล

เอกสารประกอบ

ข้อมูลจัดเป็นทรัพย์สินที่สำคัญในการดำเนินงานของหน่วยงาน ภาครัฐจึงได้ให้ความสำคัญกับการนำข้อมูลมาใช้สนับสนุนการขับเคลื่อนนโยบายเศรษฐกิจและสังคมดิจิทัลให้กับทุกภาคส่วน แต่ในปัจจุบันหน่วยงานภาครัฐยังประสบกับปัญหาและอุปสรรคในการดำเนินงานในด้านต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องกับข้อมูล ซึ่งเป็นประเด็นปัญหาเชิงนโยบายและปฏิบัติ ทั้งในเรื่องความซ้ำซ้อนของข้อมูลความมั่นคงปลอดภัยของข้อมูล (เช่น การรักษาความลับ การเข้าถึงข้อมูล การรักษาความเป็นส่วนบุคคล) คุณภาพของข้อมูล (เช่น ความถูกต้อง ความครบถ้วน ความเป็นปัจจุบัน) การเปิดเผยข้อมูล (เช่น หน่วยงานเจ้าของข้อมูลไม่อนุญาตให้เข้าถึงข้อมูล กระบวนการขอใช้ข้อมูลซับซ้อนและใช้เวลานาน ข้อมูลไม่อยู่ในรูปแบบที่ใช้งานต่อได้ง่าย) และยังไม่มีการนำข้อมูลไปใช้ประโยชน์อย่างเป็นรูปธรรม ประเด็นปัญหาและอุปสรรคเหล่านี้อาจเป็นผลมาจากการบริหารจัดการข้อมูลที่ไม่ครอบคลุมและไม่ชัดเจนของหน่วยงาน ดังนั้นจึงจำเป็นต้องให้หน่วยงานภาครัฐมีมาตรการและแนวปฏิบัติในธรรมาภิบาลข้อมูลและบริหารจัดการข้อมูลที่มีประสิทธิภาพและประสิทธิผล

พาราไดซ์ พาร์ค ผู้นำศูนย์การค้าที่มอบประสบการณ์อย่างมีมิตรภาพด้วยความอบอุ่น และใส่ใจในคุณภาพชีวิต ศูนย์รวมแหล่งความบันเทิง ธุรกรรมทางการเงินการธนาคาร ศูนย์ราชการ สถาบันสอนพิเศษ และศูนย์พัฒนาการด้านต่าง ๆ แบบครบวงจร

เมื่อใกล้ถึงวันออกพรรษาของทุกปี หนึ่งในสิ่งที่ประชาชนชาวไทยมักนึกถึงคือบั้งไฟพญานาคที่แม่น้ำโขง ในจังหวัดหนองคาย พญานาคเป็นสัตว์ในตำนานความเชื่อของชาวพุทธที่แทรกซึมอยู่ในวัฒนธรรมไทยหลายอย่าง ไม่ว่าตำนานครุฑต่อสู้กับนาค (ครุฑยุดนาค) ที่นำมาสร้างเป็นช่อฟ้า ใบระกา นาคสะดุ้ง และหางหงส์ บนหน้าบันของอุโบสถ์ตามวัดต่างๆ หรือแม้แต่สถานที่ท่องเที่ยวที่กำลังได้รับความนิยมอย่างถ้ำนาคาที่จังหวัดบึงกาฬ 

อีกสิ่งหนึ่งที่ไม่พูดถึงไม่ได้คือภาพปลาพญานาค หรือปลาออร์ ที่แพร่หลายอยู่ทั่วโลกในช่วง พ.ศ. 2539 (ค.ศ. 1996) จนถึงปัจจุบัน ผู้อ่านที่เกิดในยุค 90 ไม่น่าจะมีใครไม่เคยเห็นภาพทหาร 20 กว่าคนถือปลาตัวยาวๆ ลักษณะคล้ายพญานาค ภาพนี้แพร่หลายอยู่ในอินเทอร์เน็ต รวมถึงร้านอาหารมากมายในแถบภาคอีสานและประเทศเพื่อนบ้านอย่างกัมพูชาและลาว วันนี้ผมจะมาเล่าถึงเบื้องหลังของภาพปลาพญานาคในตำนาน หรือที่อีกชื่อหนึ่งเรียกว่า ปลาออร์ (Oarfish) ให้ฟังครับ

ย้อนกลับไปเมื่อ พ.ศ. 2557 ผมได้โอกาสศึกษาต่อในระดับปริญญาโท สาขาชีววิทยาทางทะเล ที่สถาบันสมุทรศาสตร์ทางทะเลสคริปป์ (Scripps Institution of Oceanography) ในเมือง La Jolla รัฐแคลิฟอร์เนีย ประเทศสหรัฐอเมริกา 

ผมได้ทำวิจัยอยู่ในห้องเก็บตัวอย่างสัตว์มีกระดูกสันหลังในทะเล (Marine Vertebrate Collection) โดยห้องเก็บตัวอย่างสัตว์ทะเลในสถาบันแห่งนี้เก็บรวบรวมตัวอย่างปลาน้ำจืดและน้ำเค็มจากทั่วโลกไว้ทั้งหมดราวๆ 2 ล้านกว่าตัว และมีจำนวนมากถึง 6,000 ชนิด (ยังไม่รวมตัวอย่างที่ยังไม่ทราบชนิดของปลา) ซึ่งคือ 1 ใน 6 ของชนิดปลาทั้งหมดบนโลกนี้ 

ในวันแรกที่ผมเริ่มงาน เพื่อนร่วมงานของผม คุณ H.J. Walker ผู้ดูห้องเก็บตัวอย่างสัตว์แห่งนี้ได้พาผมเข้าไปในห้องเก็บตัวอย่างเพื่ออธิบายบริเวณต่างๆ ของห้อง ก้าวแรกที่เดินเข้าไป ผมได้เจอกับภาพปลาพญานาคแปะอยู่หน้าห้อง มีข้อความเขียนไว้ว่า 

“SIO 96-82 ถูกพบที่ชายหาดของหน่วยบัญชาการสงครามพิเศษทางเรือ กองเรือยุทธการ ของสหรัฐอเมริกา ใกล้กับชายหาดโคโลนาโด รัฐแคลิฟอร์เนีย ในวันที่ 19 กันยายน พ.ศ. 2539 (ค.ศ. 1996) มีความยาวประมาณ 7.3 เมตร”

ผมตกใจกับภาพนี้มาก เลยบอกกับคุณ Walker ว่า รู้หรือไม่ว่าภาพนี้โด่งดังมากในแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ คุณ Walker ตอบกลับมาว่ารู้ และบอกว่าตัวอย่างของปลาในภาพนี้อยู่ในห้องเก็บตัวอย่างสัตว์แห่งนี้ 

ผมตื่นเต้นมาก คุณ Walker ถามกลับมาว่า รู้หรือไม่ว่าใครเป็นคนเก็บตัวอย่างปลาพญานาคในภาพกลับมา 

คุณผู้อ่านลองทายสิครับว่าเขาคนนั้นคือใคร ใช่แล้วครับ คุณ Walker เป็นผู้ที่ไปจัดการเก็บตัวอย่างหัวปลาพญานาคกลับมาไว้ที่ห้องเก็บตัวอย่างสัตว์แห่งนี้เมื่อ 24 ปีที่แล้ว ผมจึงได้โอกาสสัมภาษณ์คุณ Walker เกี่ยวกับเหตุการณ์ในวันนั้น

ย้อนกลับไปเมื่อวันพฤหัสบดีที่ 19 กันยายน ค.ศ. 1996 หรือ พ.ศ. 2539 ช่วงเวลา 11 โมงเช้า ณ ห้องเก็บตัวอย่างสัตว์มีกระดูกสันหลังในทะเลสคริปป์ เสียงโทรศัพท์ดังขึ้น ผู้พูดปลายสายคือครูฝึกทีมน้ำฟ้าฝั่งนาวีสหรัฐหรือ Navy SEALs ได้โทรมารายงานว่าเขาได้พบปลาประหลาดที่มีลำตัวยาวสีเงิน นอนเกยตื้นอยู่ที่ชายหาดโคโรนาโด ในเมืองแซนดีเอโก (San Diego) รัฐแคลิฟอร์เนีย สหรัฐอเมริกา ขณะที่เขากำลังวิ่งออกกำลังกายอยู่ 

คุณ Walker และเพื่อนอีกสองคนจึงได้ขับรถลงไปยังบริเวณดังกล่าวแล้วได้พบกับเจ้าปลาประหลาดตัวนี้ เมื่อไปถึง ทหารเรือ 20 กว่านายได้ยกร่างไร้ชีวิตของเจ้าปลาดังกล่าวกลับไปยังฐานทัพริมทะเลเพื่อทำความสะอาดและเก็บข้อมูล เพื่อนของคุณ Walker และช่างภาพจากสำนักข่าวหน่วย Navy SEALs ได้ถ่ายภาพนี้ไว้ ก่อนภาพนี้จะกลายเป็นตำนานไปทั่วโลก

เนื่องจากคุณ Walker เป็นนักมีนวิทยาผู้ศึกษาปลามาเป็นระยะเวลากว่า 40 ปี เขารู้ทันทีว่าเจ้าปลาตัวนี้คือปลาออร์ หรือที่คนไทยได้เรียกกันว่าปลาพญานาค คุณ Walker และเพื่อนๆ วัดขนาดของเจ้าปลาตัวนี้ พบว่ามีขนาดยาวถึง 7.3 เมตร และหนักประมาณ 140 กิโลกรัม เมื่อผ่าชันสูตรศพก็พบว่าในกระเพาะของปลาตัวนี้มีแต่สิ่งชีวิตขนาดเล็กๆ ไม่พบแผลภายใน และพบรอยเหมือนโดนฟันที่บริเวณหัว จึงคาดว่าเสียชีวิตจากอุปกรณ์บางอย่างของมนุษย์ 

หลังจากทำการเก็บข้อมูลเสร็จ คุณ Walker ระบุชนิดว่าคือปลาออร์ยักษ์ (Giant oarfish ; Regalecus glesne) โดยตัดหัวและหางของเจ้าปลาตัวนี้ไว้เพื่อมาเก็บรักษาไว้ในห้องเก็บตัวอย่างสัตว์ สาเหตุที่ไม่เก็บปลาทั้งตัวไว้ เนื่องจากปลาดังกล่าวลำตัวยาวมาก และกระดูกบริเวณหัวและหางของปลาเป็นส่วนสำคัญที่ใช้ในการจำแนกชนิดปลาต่างๆ 

หลังจากเหตุการณ์ในวันนั้น คุณ Walker จึงนำหัวและหางของเจ้าปลามาเก็บรักษาสภาพไว้ในห้องเก็บตัวอย่างสัตว์มีกระดูกสันหลังในทะเลสคริปป์จนถึงปัจจุบัน

หลังจากนั้นคุณ Walker เล่าให้ฟังว่า เพื่อนของเขาได้ขายภาพปลาพญานาคนี้ให้กับหลายสำนักพิมพ์ในยุคนั้น และภาพดังกล่าวได้ถูกเผยแผ่ไปทั่วโลก โดยที่ตอนนั้นคุณ Walker และเพื่อนไม่เคยทราบถึงตำนานเรื่องพญานาคมาก่อน

หลังจากภาพนี้เผยแพร่ในช่วง พ.ศ. 2540 คนจำนวนมากมายติดต่อมาที่ห้องเก็บตัวอย่างเพื่อขอมาดูหัวปลา จนกระทั่งวันหนึ่งชาวกัมพูชาท่านหนึ่งได้โทรมาหาเพื่อจะมาขอบูชาพญานาค นั่นคือวันแรกที่คุณ Walker ได้ยินเรื่องราวเกี่ยวกับความเชื่อเรื่องพญานาค เขาบอกคุณ Walker ว่าต้องให้เขาเข้าไปบูชา ไม่เช่นนั้นจะมีสิ่งเลวร้ายเกิดขึ้นกับคุณ Walker แต่สุดท้ายเขาก็ไม่ได้ให้เข้ามาชมเพราะเกรงเรื่องความปลอดภัย

ท้ายที่สุดผมถามคุณ Walker ว่ามีอะไรพิเศษน่าเล่าให้ฟังอีกไหม คุณ Walker เล่าว่า เขาแอบเก็บเนื้อปลาพญานาคตัวนั้นมาลองกิน โดยเขาเอาชิ้นเนื้อเล็กๆ ของปลาพญานาคไปอบในเตาอบ เนื้อของปลาพญานาคนุ่มนิ่มมาก แต่รสชาติคล้ายกระดาษมากๆ ไม่อร่อยเลย 

ผมหาข้อมูลเกี่ยวกับรสชาติของเนื้อปลาพญานาคมาเพิ่มเติม พบว่าใน พ.ศ. 2492 มีรายงานระบุว่ารสชาติของปลาพญานาคไม่สมควรเอามาทำเป็นอาหาร แม้แต่สุนัขของชาวสแกนดิเนเวียที่ปกติชอบกินเนื้อปลา ก็ไม่กินเนื้อปลาชนิดนี้ ไม่ว่าสุกหรือดิบ 

นั่นแหละครับ เบื้องหลังตำนานภาพปลาพญานาคอันโด่งดัง 

ปลาพญานาคตัวนี้เคยถูกเชื่อว่าเป็นภาพพญานาคที่พบในแม่น้ำโขงในสมัยยุคสงครามเวียดนาม หลายคนคิดว่าการเกยตื้นตายของปลาพญานาคสื่อถึงภัยพิบัติทางธรรมชาติ ชาวญี่ปุ่นโบราณเชื่อว่าปลาพญานาคเตือนภัยเรื่องแผ่นดินไหวได้ บ่อยครั้งปลาพญานาคมักนอนเกยตื้นที่ริมชายฝั่งก่อนจะเกิดแผ่นดินไหว 

ความเชื่อนี้ได้ถูกพิสูจน์ในเดือน สิงหาคม พ.ศ. 2562 เมื่อคณะนักวิจัยจากประเทศญี่ปุ่นศึกษาหาความสัมพันธ์ระหว่างการเกิดแผ่นดินไหวและการเกยตื้นของปลาน้ำลึกหลายชนิดรวมถึงปลาพญานาค คณะวิจัยพบว่า สองปัจจัยดังกล่าวไม่มีความสัมพันธ์กันทางสถิติ ดังนั้น ปลาพญานาคจึงใช้เป็นเครื่องเตือนภัยแผ่นดินไหวไม่ได้

นอกจากนี้ ปลาพญานาคชนิดต่างๆ ยังปรากฏในความเชื่อด้านการเดินเรือและประมงในหลายๆ ประเทศ เช่น ในศตวรรษที่ 15 นักเดินเรือในมหาสมุทรเชื่อตำนานปีศาจงูทะเล (Sea Serpent) ซึ่งบางคนสันนิษฐานว่าตำนานดังกล่าวอาจหมายถึงปลาพญานาค 

ชาวนอร์เวย์โบราณก็เชื่อว่าหากใครทำร้ายปลาพญานาค จะส่งผลทำให้ปีนั้นจับปลาเฮร์ริง (Herrings) ได้ลดลง หรือแม้แต่ชาวอเมริกาที่อาศัยอยู่ทางด้านชายฝั่งตะวันตกของประเทศสหรัฐอเมริกา ก็มีความเชื่อว่าปลาริบบิ้น (Ribbonfish; Trachipterus altivelis) ซึ่งเป็นญาติห่างๆ กับปลาพญานาค เป็นผู้นำทางปลาแซลมอนจากท้องทะเลให้กลับมาวางไข่ในแม่น้ำได้ถูกต้อง เพราะมีชาวประมงเคยเห็นฝูงปลาแซลมอนว่ายน้ำตามหลังปลาปลาริบบิ้นในทะเลไปยังปากแม่น้ำ 

ชาวอเมริกาเหนือจึงเรียกปลาริบบิ้นว่า ราชาแห่งแซลมอน (King-of-the-Salmon) และตั้งกฎไม่ให้มีการล่าปลาริบบิ้นในสมัยโบราณ อย่างไรก็ตาม ความเชื่อทั้งสองอย่างที่กล่าวมายังไม่ถูกพิสูจน์ในทางวิทยาศาสตร์

ท้ายที่สุด ผมอยากย้ำว่าบทความนี้มิได้นำเสนอว่าพญานาคมีหรือไม่มีอยู่จริง หากแต่ต้องการเล่าถึงเรื่องราวเบื้องหลังของภาพปลาพญานาคเท่านั้น พญานาคจะมีจริงหรือไม่ก็ต้องสืบหากันต่อไป 

สิ่งหนึ่งที่อยากจะฝากไว้กับผู้อ่านทุกท่านคือ วิทยาศาสตร์เป็นสิ่งที่สวยงามและมีประโยชน์กับมนุษยชาติ แต่ในเวลาเดียวกัน ความเชื่อและวัฒนธรรมของมนุษย์ที่ถูกสืบทอดต่อมาจากรุ่นสู่รุ่น เป็นองค์ประกอบสำคัญของสังคมมนุษย์และมีคุณค่าในตัว ดังนั้น การหาจุดสมดุลระหว่างวิทยาศาสตร์และความเชื่อ อาจเป็นสิ่งที่ช่วยทำให้สังคมของเราแข็งแรงและยั่งยืนมากยิ่งขึ้น

ปลา สัตว์ทะเล

Home /Art & Culture/Scoop

6 ธันวาคม 2565

Share on

• Facebook iconFacebook
• Twitter iconTwitter
• LINE iconLine

ในยุคที่มนุษย์พึ่งพาเรือเป็นพาหนะหลักในการเดินทางระยะไกล ผืนดินกว้างใหญ่ตอนบนของทวีปอเมริกาเหนือซึ่งมีชื่อว่า ‘แคนาดา’ ยังเป็นแดนสนธยาที่น้อยคนจะด้นดั้นไปถึง หากไม่ใช่ผู้อพยพที่ตั้งใจบ่ายหน้ามาตั้งหลักแหล่ง หรือข้าราชการจากเจ้าอาณานิคมฝรั่งเศสและอังกฤษซึ่งถูกส่งตัวมาด้วยภาระหน้าที่เสียอย่าง ก็ยากที่ใครสักคนจะสัญจรมาที่นี่เพื่อเที่ยวชมความงามของดินแดนแห่งต้นเมเปิล ทิวสน ธารน้ำแข็ง ตลอดจนทะเลสาบสีครามในอ้อมกอดของเทือกเขาหิมะ

ครั้นแล้วในปีคริสต์ศักราช 1931 ประวัติศาสตร์แคนาดาก็ต้องจารึกเรื่องราวบทใหม่ เมื่อเรือลำใหญ่จากประเทศญี่ปุ่นนำชนชั้นสูงชาวเอเชียคู่หนึ่ง รอนแรมมาขึ้นฝั่ง ณ ท่าเรือเมืองวิกตอเรีย

แม้ทั้งสองจะเดินทางออกจากแคนาดาทันทีในเช้าวันพรุ่ง แต่มิช้าสองท่านนั้นก็หวนกลับมายังแดนไกลลิบนี้อีกครั้ง ก่อนตระเวนท่องเที่ยวพักผ่อนในแคนาดาเป็นเวลานานถึง 2 เดือน พร้อมกับสถาปนาพระองค์เป็นกษัตริย์และราชินีชาวตะวันออกไกลคู่แรกที่ได้เสด็จฯ เยือนประเทศแคนาดา

ทั้งสองพระองค์นั้นคือ พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว และ สมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินี

เรื่องราวการเสด็จประพาสแคนาดาของรัชกาลที่ 7 แห่งจักรีวงศ์อาจถูกลืมเลือนไปจากความรับรู้ของประชาชนไทย ด้วยระยะเวลาที่ล่วงผ่านมานานกว่า 9 ทศวรรษ อีกทั้งรัชสมัยสั้น ๆ ของพระองค์เป็นที่จดจำมากกว่า ในเรื่องการปฏิวัติเปลี่ยนแปลงการปกครองในอีก 1 ปีให้หลัง

แต่มาวันนี้ การเสด็จฯ เยือนแคนาดาครั้งประวัติศาสตร์ได้ถูกนำมาเล่าขานกันใหม่ที่พิพิธภัณฑ์พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ในรูปแบบนิทรรศการหมุนเวียนชื่อ ‘จาก ‘สยาม’ สู่ ‘แคนาดา’ 1931’

“สาระสำคัญของนิทรรศการนี้ คือเรื่องราวเกี่ยวกับการเสด็จพระราชดำเนินเยือนประเทศแคนาดาเมื่อ ค.ศ. 1931 ถ้านับแบบไทยก็จะตรงกับ พ.ศ. 2474 ค่ะ” รุ้ง-จิตสุภา หวังศิริสมบูรณ์ ภัณฑารักษ์ผู้ดูแลนิทรรศการบอกด้วยน้ำเสียงแจ่มใส

ด้านหลังเธอคือต้นไม้ปลอมสูงเทียมเพดาน ซึ่งหากเยี่ยมสายตามองต่ำลงไปใต้เงาไม้พลาสติกนั้น ก็จะเห็นแม่เหล็กรูปใบเมเปิลอันเป็นสัญลักษณ์ประจำชาติแคนาดาโรยรายอยู่บนพื้นหญ้าเทียม มุมหนึ่งมีพระบรมฉายาลักษณ์ขององค์รัชกาลที่ 7 ประทับยืนในฉลองพระองค์อย่างชาวตะวันตก สวมพระมาลา (หมวก) รายรอบด้วยบรรดาชาวต่างชาติ มีกองดินที่เพิ่งถูกขุดอยู่เบื้องหน้าพระวรกาย

จุดเริ่มต้นของนิทรรศการนี้ก็เกิดขึ้นได้จากดินกองนั้นเอง

“ก่อนเริ่มทำนิทรรศการ ทางสถาบันพระปกเกล้าที่ดูแลพิพิธภัณฑ์ของเรามีข้อตกลงระหว่างองค์กรกับมหาวิทยาลัยวิกตอเรีย (University of Victoria) ที่แคนาดา ดร.วิกเตอร์ วี. รามราช (Dr.Victor V. Ramraj) อาจารย์ที่มหาวิทยาลัยแห่งนั้นได้ส่งภาพต้นไม้ที่เขาไปพบมาให้ เป็นต้นโอ๊กที่สวนสาธารณะในเมืองวิกตอเรีย ตรงต้นไม้มีข้อความเขียนไว้ว่า ‘King Prajadhipok of Siam’ ระบุปี 1931 เขาไปค้นข้อมูลเพิ่มเติม ได้พบข้อมูลในหอจดหมายเหตุเมืองวิกตอเรียที่มีภาพพระองค์ท่านทรงปลูกต้นไม้ ทำให้เรารู้ว่าน่าจะเป็นครั้งเดียวกับที่เสด็จฯ ไปแคนาดาเมื่อ ค.ศ. 1931 เราก็เลยได้ร่วมงานกับสถานทูตแคนาดา”

สวนสาธารณะดังกล่าวมีนามว่า สวนสาธารณะบีคอน ฮิลล์ (Beacon Hill Park) ฟากหนึ่งของสวนได้ชื่อว่า สวนของนายกเทศมนตรี หรือ เมเยอร์ส โกรฟ (Mayor’s Grove) ซึ่งถือเป็นธรรมเนียมปฏิบัติกันว่า คนใหญ่คนโตที่มาเยือนเมืองวิคตอเรียจะต้องมาปลูกต้นไม้ที่สวนแห่งนี้ ลอร์ดบาเดน พาวเวลล์ (Lord Baden-Powell) ผู้สถาปนากิจการลูกเสือโลก และเซอร์วินสตัน เชอร์ชิล (Sir Winston Churchill) อดีตนายกรัฐมนตรีและรัฐบุรุษแห่งสหราชอาณาจักรล้วนเคยฝากผลงานการปลูกต้นไม้ของตนไว้ทั้งสิ้น

ซึ่งหากจะต้องเลือกสถานที่สำหรับจัดแสดงแง่มุมในพระชนม์ชีพของรัชกาลที่ 7 คงไม่มีที่ใดจะเหมาะสมไปกว่าพิพิธภัณฑ์พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ซึ่งเปิดเป็นแหล่งเรียนรู้พระราชประวัติของพระองค์มาตั้งแต่ปลาย พ.ศ. 2545 ตรงกับวาระที่พิพิธภัณฑ์นี้มีอายุครบ 20 ปีพอดี

“สถานทูตแคนาดาประจำประเทศไทยได้ช่วยติดต่อกับหน่วยงานต่าง ๆ ทั้งพิพิธภัณฑ์ หอจดหมายเหตุ ห้องสมุดที่แคนาดา ฯลฯ เราจึงได้ภาพ ได้ข้อมูลมาค่อนข้างเยอะ เดิมเรามีภาพอยู่เป็นบางส่วน แต่ไม่แน่ใจว่าเป็นที่ใดแน่ เพราะว่าในการเสด็จฯ ครั้งนั้น รัชกาลที่ 7 ท่านเสด็จฯ ไปทั้งสหรัฐอเมริกาและแคนาดา พอได้ติดต่อกับหน่วยงานทางโน้นจึงได้ข้อมูลมากพอจนจัดนิทรรศการนี้ได้”

การตระเตรียมงานทุกขั้นตอนเกิดขึ้น ดำเนินไป และแล้วเสร็จภายในเวลาประมาณ 3 เดือน ซึ่งนับว่าไวมาก โดยคุณรุ้งเปิดเผยว่าเธอและผู้มีส่วนเกี่ยวข้องได้คิดหัวข้อเรื่องที่จะนำเสนอไว้เรื่อย ๆ ตามภาพที่รวบรวมมาได้ ก่อนจะทยอยทำการค้นคว้าพิสูจน์หลักฐานทางประวัติศาสตร์ทีละส่วน

ที่ยากยิ่งกว่าคือนิทรรศการนี้นำเสนอข้อมูลทั้งหมดเป็น 3 ภาษาเสมอ ได้แก่ ภาษาไทย ภาษาอังกฤษ และภาษาฝรั่งเศส โดย 2 ภาษาหลังคือภาษาราชการของประเทศแคนาดา คุณรุ้งจะต้องเขียนข้อมูลเป็นภาษาไทยก่อน จากนั้นจึงส่งให้สถานทูตแคนาดาตรวจสอบความถูกต้อง รวมถึงแปลข้อความเหล่านั้นเป็นอังกฤษและฝรั่งเศสต่อไปในชั้นหลัง

3 เดือนแห่งการเตรียมงานลุล่วงไปด้วยดี ทางพิพิธภัณฑ์ได้ทำพิธีเปิดนิทรรศการไปเมื่อวันที่ 22 พฤศจิกายน พ.ศ. 2565 และเปิดให้ผู้สนใจทั้งไทยและเทศเข้าชมได้นับแต่นั้น

ถ้าไม่นับต้นโอ๊กจำลองที่อยู่กลางห้อง ทุกคนที่เข้ามาเยี่ยมชมย่อมต้องรู้สึกลานตากับภาพขาวดำในกรอบ ทั้งขนาดเล็กและใหญ่นับสิบ ๆ ภาพ ซึ่งประดับอยู่ทั่วผนังทั้ง 3 ด้าน โดยมีคำบรรยาย 3 ภาษากำกับอยู่เพื่อให้ความรู้อย่างละเอียดแก่ผู้ร่วมนิทรรศการ

ภาพที่นำมาจัดแสดงทุกภาพเป็นสีขาวดำสมกับยุคทศวรรษ 1930 ที่กล้องสียังไม่ถูกประดิษฐ์ขึ้น ซึ่งโดยมากถ่ายด้วยฟิล์มกระจก เหล่านี้มีทั้งภาพที่เป็นของพิพิธภัณฑ์เอง และภาพที่ไปพบตามพิพิธภัณฑ์กับหอจดหมายเหตุในประเทศแคนาดา สถานทูตแคนาดาแห่งประเทศไทยได้ช่วยประสานไปถึงสถาบันเหล่านั้น ซึ่งทั้งหมดก็ให้ความร่วมมือด้วยการส่งสำเนามาให้จัดแสดงด้วยดี

หากจะชมตามลำดับเวลา ภาพแรกที่ควรชมคือภาพที่ในหลวง ร.7 กับสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณีเสด็จลงจากเรือพระที่นั่งเอมเพรส ออฟ เจแปน ตามหลัง กัปตันแซมมูเอล โรบินสัน ผู้ควบคุมเรือ

“ครั้งนั้นรัชกาลที่ 7 ท่านเสด็จฯ ไปสหรัฐอเมริกาเพื่อผ่าตัดพระเนตร เพราะท่านทรงเป็นต้อกระจก ตอนแรกทรงประทับนั่งบนเรือจากญี่ปุ่นไปขึ้นฝั่งที่แคนาดา” คุณรุ้งปูความเข้าใจคร่าว ๆ “จากนั้นท่านก็เสด็จฯ ไปอเมริกาทางรถไฟ ก็ประทับอยู่ที่อเมริกานานหลายเดือนเหมือนกัน เพราะทรงเข้ารับการผ่าตัดและพักฟื้น หลังจากนั้นท่านจึงเสด็จฯ ไปแคนาดาเพื่อพักฟื้นพระวรกายต่ออีก 2 เดือน”

พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว และ สมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินี เสด็จฯ โดยรถไฟขบวนพิเศษ มุ่งหน้าไปยังสถานีสกาเบอโร รัฐนิวยอร์ก สหรัฐอเมริกา

ก่อนการเสด็จพระราชดำเนินจะเริ่มต้นขึ้น รัฐบาลสยามได้ติดต่อกับประเทศที่จะเสด็จฯ ผ่านและประทับ ในส่วนของแคนาดา ได้ปรากฏหลักฐานการโต้ตอบกันทางโทรเลขระหว่างหน่วยงานรัฐ ทั้งเรื่องนัดหมายการเตรียมความพร้อมเพื่อเฝ้าฯ รับเสด็จ แผนอำนวยความสะดวกด้านการเดินทางและเยือนสถานที่ต่าง ๆ รวมถึงการเตรียมสิ่งของแลกเปลี่ยนระหว่างกัน

น่าสนใจว่าในบรรดาโทรเลขที่พบ มีโทรเลขจากกงสุลใหญ่แห่งสยามประจำดินแดนแคนาดา วิลเลียม วัตสัน อาร์มสตรอง ถึง ดร.ออสการ์ ดี สเกลตัน ปลัดกระทรวงการต่างประเทศแคนาดาในขณะนั้น ว่าด้วยการจัดการกับพระไตรปิฎกฉบับสยามรัฐที่ตีพิมพ์ในสมัย ร.7 ซึ่งรัฐบาลสยามได้ส่งมอบแก่สถาบันการศึกษาในแคนาดารวมทั้งสิ้น 7 แห่งด้วย

จากพระนครสยาม พระปกเกล้าฯ และสมเด็จพระราชินีได้เสด็จฯ ขึ้นเรือไปยังดินแดนฮ่องกงของอังกฤษเมื่อวันที่ 19 มีนาคม พ.ศ. 2474 เพื่อประทับเรือเอมเพรส ออฟ เจแปน ซึ่งแวะเทียบท่าที่นครเซี่ยงไฮ้ของจีน ทรงเยือนประเทศญี่ปุ่นเป็นเวลา 4 วัน จึงข้ามมหาสมุทรแปซิฟิกไปขึ้นฝั่ง ณ ท่าเรือเมืองวิกตอเรีย มณฑลบริติชโคลัมเบีย ทางฝั่งตะวันตกของแคนาดา รวมเป็นเวลาทั้งสิ้น 7 วัน กับอีก 20 ชั่วโมง ซึ่งนับว่าสั้นที่สุดเท่าที่เรือลำนี้เคยล่องผ่านเส้นทางนี้มา

ช่วงดึกของวันที่ 16 เมษายน เรือเอมเพรส ออฟ เจแปน ได้เทียบท่าที่สถานกักกันโรควิลเลียมส์ แต่เพราะรัชกาลที่ 7 กำลังประชวรด้วยไข้มาลาเรีย สมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณีจึงทรงเป็นผู้พระราชทานพระวโรกาสให้ข้าราชการชั้นสูงของแคนาดาได้เข้าเฝ้าฯ แทน ก่อนที่เรือจะมุ่งสู่เมืองแวนคูเวอร์ต่อไป

“ในการเสด็จฯ ร.7 มีพระราชประสงค์จะไม่เปิดเผยพระองค์ ในเอกสารไม่ได้ระบุว่าท่านเสด็จฯ ในนาม King แต่จะเขียนว่า Prince of Sukhothai (สมเด็จเจ้าฟ้ากรมหลวงสุโขทัยธรรมราชา) ซึ่งเป็นพระยศเดิมของท่านก่อนทรงขึ้นครองราชย์ แต่พอไปถึงแคนาดา ทางการแคนาดาก็ให้การต้อนรับแบบสมพระเกียรติ ยิ่งใหญ่ เป็นทางการอยู่ดีค่ะ” ผู้ดูแลนิทรรศการบรรยายพลางชี้ให้เห็นความสำคัญของแต่ละรูป

“ตอนนั้นแคนาดายังเป็นอาณานิคมของสหราชอาณาจักร คนที่มาแสดงการต้อนรับต่อพระองค์คือตัวแทนของนายกรัฐมนตรีและเหล่าข้าราชการชั้นผู้ใหญ่ นี่คือครั้งแรกที่ท่านเสด็จฯ มา หลังจากนั้นท่านก็ไปประทับรักษาพระองค์ที่สหรัฐฯ ตอนเสด็จฯ กลับมาที่แคนาดาอีกครั้ง ท่านได้เสด็จฯ ไปหลายที่ ไปเมืองหลวงของแคนาดาด้วย ได้พบผู้สำเร็จราชการแทน สมเด็จพระเจ้าจอร์จที่ 5 แห่งสหราชอาณาจักร และได้พบกับนายกรัฐมนตรีด้วย”

คุณรุ้งเล่าว่าต้นโอ๊กขาวทรงปลูกในสวนนายกเทศมนตรีต้นนั้น ก็ถือกำเนิดขึ้นจากการเสด็จฯ เยือนแคนาดารอบสอง ซึ่งรอบนี้ไม่ใช่เพียงเสด็จฯ ผ่านแค่เพื่อโดยสารรถไฟไปสหรัฐอเมริกาเช่นครั้งแรก แต่เป็นการเสด็จประพาสเพื่อทรงพักผ่อน และประกอบพระราชกรณียกิจส่วนพระองค์

“เดือนกรกฎาคม พระองค์ท่านเสด็จฯ ไปถึงควิเบก ซึ่งทรงโปรดมาก เพราะว่ามณฑลควิเบกเป็นมณฑลเดียวในแคนาดาที่พูดภาษาฝรั่งเศส ร.7 ท่านทรงเป็นนักเรียนเก่าฝรั่งเศส มีความรู้เรื่องฝรั่งเศส ก็เลยจะโปรดควิเบกและแคนาดาเป็นพิเศษ” 

หลังประทับที่ควิเบก (ฝรั่งเศสออกเสียงว่า ‘เกแบ็ก’) ได้ระยะหนึ่ง ทั้งสองพระองค์ได้ประทับเรือพระที่นั่งล่องไปเรื่อย ๆ จนถึงเมืองมอนทรีออล หรือ มงเทรอาล ในภาษาฝรั่งเศส ที่นั่น นาย จอห์น วิลสัน แมคคอนเนลล์ คหบดีท้องถิ่นได้น้อมเกล้าน้อมกระหม่อมถวายบ้านพักตากอากาศของเขาเป็นที่ประทับชั่วคราวแก่พระมหากษัตริย์ชาวไทย ในหลวง ร.7 ทรงโปรดปรานบ้านหลังนี้มาก ถึงกับทรงตั้งชื่อภาษาไทยให้บ้านนี้ว่า ‘บ้านสราญใจ’ ก่อนจะเสด็จฯ เยือนกรุงออตตาวา เมืองหลวงของแคนาดาต่อไป

นิทรรศการนี้ยังมีภาพถ่ายน่าชมอีกหลายภาพ อาทิ ภาพที่พระองค์ทรงฉายพระบรมฉายาลักษณ์ร่วมกับกลุ่มชาวแคนาดาเชื้อสายสกอตแลนด์ในเมืองแบนฟฟ์ (Banff)

“แบนฟฟ์เป็นเมืองที่มีธรรมชาติสวยงาม รัชกาลที่ 7 ทรงได้เปิดงานเทศกาลชุมนุมที่ราบสูง เป็นเหมือนงานกีฬาและดนตรีของชาวสกอต ปกติแล้วจะมีผู้สำเร็จราชการแทนพระมหากษัตริย์สหราชอาณาจักรประจำมณฑลเป็นผู้เปิดงาน แต่นี่เป็นครั้งแรกที่มีประมุขจากต่างประเทศเป็นผู้ทรงเปิดงาน และเข้าร่วมเป็นประธานในพิธีด้วย พระองค์ก็ได้ทอดพระเนตรการแข่งขันวงปี่สกอต เต้นรำพื้นเมือง การประกวดร้องเพลงสกอต รวมถึงกีฬาขว้างค้อน ขว้างจักร ทุ่มน้ำหนักด้วยค่ะ”

ต่อจากนั้น พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวพร้อมด้วยสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินี ยังได้เสด็จไปร่วมทรงม้ากับกลุ่มนักขี่ม้าแห่งเทือกเขาร็อกกี้ เป็นที่มาของพระบรมฉายาลักษณ์อีกจำนวนมากที่นำมาจัดแสดงไว้ในนิทรรศการนี้

“กลุ่มนักขี่ม้าแห่งเทือกเขาร็อกกี้ แคนาดา เป็นองค์กรไม่แสวงหาผลกำไร คอยช่วยเหลือผู้ชื่นชอบธรรมชาติและการเดินทางไกล ปัจจุบันกลุ่มนี้ก็ยังมีอยู่ เป็นอาสาสมัครที่คอยพานักท่องเที่ยวไปเดินทางไกลบนเทือกเขาร็อกกี้ ยังมีการจัดทัวร์อยู่ ทางพิพิธภัณฑ์เราก็ได้ติดต่อกับเขาด้วย เขาส่งรูปมา ทำให้รู้ว่ารูปที่ท่านทรงม้า และรูปที่ท่านทรงฉลองพระองค์ทรงม้านั้น ฟากเราก็มีเหมือนกัน” คุณรุ้งกล่าวถึงเรื่องน่าทึ่งที่ได้พบระหว่างสืบค้นข้อมูล

กลุ่มนักขี่ม้าแห่งเทือกเขาร็อกกี้มีข้อกำหนดอยู่ว่า หากใครขี่ม้าเป็นระยะทางไกลได้ตามที่กำหนด พวกเขาจะมอบเหรียญที่ระลึกให้เป็นของขวัญ รัชกาลที่ 7 ทรงม้าได้ไกลถึง 100 ไมล์ จึงทรงได้รับการทูลเกล้าฯ ถวายเหรียญเงิน ขณะที่สมเด็จพระราชินีคู่บุญทรงม้าได้ 50 ไมล์ จึงทรงได้รับเหรียญทองแดงจาก พันเอกฟิลิป เอ. มัวร์ ประธานกลุ่มนักขี่ม้า

“พระพลานามัยของ ร.7 ไม่ค่อยดี ท่านเลยต้องทรงกีฬา ส่วนสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรรณีก็ทรงเป็นสตรีที่ค่อนข้างหัวสมัยใหม่ ท่านจึงโปรดการทรงกีฬา กอล์ฟ เทนนิส ท่านได้หมดเลย”

นอกจากพระบรมฉายาลักษณ์ของพระเจ้าอยู่หัวและพระบรมราชินีแล้ว รูปถ่ายบนเทือกเขาร็อกกี้ยังมีพระฉายาลักษณ์ของ พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจิรศักดิ์สุประภาต ซึ่งเป็นพระราชโอรสบุญธรรมในรัชกาลที่ 7 กับพระอัครมเหสีของพระองค์ด้วย

ชมเรื่องราวการเสด็จฯ เยือนแคนาดากันแล้ว หากว่าใครอยากรู้เรื่องพระราชประวัติของทั้งสองพระองค์มากยิ่งขึ้น พิพิธภัณฑ์พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าแห่งนี้ยังมีข้อมูลจัดแสดงให้รับชมกันได้อย่างเต็มอิ่มจุใจ ทั่วทั้งอาคาร 3 ชั้นที่บูรณะมาจากอาคารกรมโยธาธิการเดิมหลังนี้

“อยากให้คนรุ่นเราได้เห็นการเดินทางในสมัยก่อน รวมทั้งการท่องเที่ยวและวัฒนธรรม ว่ารัชกาลที่ 7 ท่านทอดพระเนตรเห็นอะไรมาบ้าง ทรงทำอะไรบ้าง เพราะว่าสิ่งเหล่านี้เป็นส่วนหนึ่งของประวัติศาสตร์ คนมาที่นี่ก็จะได้เห็นภาพของคนในสมัยก่อนเขาทำอะไร ชอบหรือสนใจอะไรกัน ที่อยู่ในนิทรรศการนี้อาจบอกเรื่องราวไม่ได้ทั้งหมด แต่ก็เป็นส่วนหนึ่งที่อยากให้ชมภาพกันค่ะ” ผู้ดูแลนิทรรศการมอบรอยยิ้มจริงใจเป็นของกำนัลแด่ทุกคนที่มาร่วมยลชุดภาพถ่ายครั้งประวัติศาสตร์เมื่อ 91 ปีก่อน

ทั้งนี้ ‘จาก ‘สยาม’ สู่ ‘แคนาดา’ 1931’ จัดขึ้นตั้งแต่วันที่ 23 พฤศจิกายน พ.ศ. 2565 และเปิดให้เข้าชมได้ถึง 30 เมษายน พ.ศ. 2566 เปิดทุกวันอังคารถึงวันอาทิตย์ ในเวลา 09.00 – 16.00 น. ตามเวลาทำการของพิพิธภัณฑ์ โดยไม่มีค่าบัตรผ่านประตู นอกจากผู้เยี่ยมชมจะไม่เสียค่าใช้จ่ายแล้ว ยังได้รับของที่ระลึกเป็นแม่เหล็กรูปใบเมเปิล พร้อมตรานิทรรศการเป็นของที่ระลึกอีกด้วยนะ

Data Catalog คืออะไร

Data Governance ต้องทำอะไรบ้าง

หน่วยงานใดเป็นผู้จัดทำกรอบธรรมาภิบาลข้อมูลภาครัฐ

ธรรมาภิบาลข้อมูลภาครัฐคืออะไร