���������������� (Volcano) ��� ���ҷ���Դ����¡�ûзآͧ�Թ˹״�� �ç�ѹ�٧��������͡�š ���� ��ҡ�������ѡɳ������ҧ˹�觷ҧ������ʵ�� ����������ª�Դ��仵����Ҿ�ͧ�����ع�ç㹡�ûз� (�Ҫ�ѳ�Ե�ʶҹ, 2516) ��ɮշ������Ǣ�ͧ�Ѻ����Դ����� ���� ��ɮվ��� (Plume Theory) ����ѹ ���� (Jason Morgan) �������ҡ���Դ��������Դ�Դ�ҡ �ش�ٹ����������� (Hot Spot) �������¡�ա���ҧ˹����� "����" (Plume) �Դ��ö����ѧ�ҹ�ͧ��ŷ���������㹪�鹢ͧ���͡�š������ (Mantle) ����繪���Թ�������������͡�š �ѡɳл�ҡ���ó�ѧ����Ƿ�����Դ����� �����������Դ ������ҧ���ʹѺʹع��ɮչ�� ���� ����Դ������������������ ����Դ�ҡ����俷���Դ�ҡ����á��Ǣͧ����Թ����������дѺ��ӷ��� ������������������ �¼Ţͧ�ش�ٹ������������з�������͡�š�駧� ���ҷ������ǹ��Сͺ�ͧ�Թ�Ы�ŵ� ����Ŷ�������鹼�ǹ�� ������Դ��������Т�� ������������ ��Сͺ仴�������� 5 �١ ��ШѴ������俷���ѧ�վ�ѧ����͡�ҡ��鹡�������������ҡѹ�ͧ�蹷�ջ������Դ���ش��Ǣͧ�蹷�ջ (Subduction Zone) ˹�������������蹷�ջ˹�� �������Դ��ҡ���ó���������蹡ѹ ��ҡ���ó������ �繻�ҡ���ó����Դ�ҡ�Թ˹״�����Ţ�����秵����������������¹͡���͡�š �� �ѡɳ����ǡѺ����Դ�Թ�Ѥ�� �������ö��ṡ��ҡ���ó���������� 2 ������ ��͠� ������������ ��ҡ���ó���������� (Intrusive Activities) �Դ�ҡ�Թ�����������������͡�š�Դ�ç���ѹ�ҡ��鹨֧����á��Ǣ�����ѧ���͡�š �����觡��Դ�ͧ�Թ�Ѥ���дѺ�֡�ѧ������֡�������� �ѡɳ����Ի���Ȣͧ��ҡ���ó�����俻��������������Դ��鹨��������ö��繻�ҡ�����µ��繷���蹪Ѵ���ͧ�ҡ�Դ��������͡�š ������������Ҽ�ҹ��Դ��áѴ��мء���ͧ��Ҿ���Ի���Ȩ�����ѡɳ����Ի���Ȫ�Դ��� ���������� ��ҡ���ó��������¹͡ (Extrusive Activities) �Դ�ҡ�Թ��������������������ѹ�������á����ҵ��������Ǣͧ���͡�š����Թ˹״����ҹ���ա�ҫ���仼���ҡ��� ����ǹ�˭���繡�ҫ������͡䫴� �������ਹ ����ǹ�ҡ ������Դ�ç��ѡ�ѹ�������Դ������Դ���ҧ�ع�ç ���ͼ�ѡ�ѹ����Թ˹״����͡�ҵ��������Ǣͧ���͡�š ��ҡ���ó������Դ�ͧ����俨֧����ǡѺ����Тͧ���͡�š����ѧ�����蹤� �Ѩ�غѹ�Ҵ�ѹ��ҷ����š�ѧ��������俤ء����վ�ѧ�������ҳ 850 �١ ���繡���ҡ�����¡����дѺ�����ع�ç ��駹�������Ҩ��դ����ع�ç����ա�������ѹ ����俷������Դ����ͻ���ҳ 1-2 ��ҹ�������� �ѡ�Դ�͡�ʻз����ա ��������˵��Ӥѭ�ͧ����Դ�蹴Թ��� ���ҧ�á����������ö��ṡ�������ͧ����俨ҡ��ҡ���ó� ���� 3 ������ ��͠�������������������������վ�ѧ (Active Volcanoes) ���¶֧ ����俷�����ջ���ѵԶ١ �ѹ�֡����ա�����Դ�Դ��� �Ѵ�����������ѧ�վ�ѧ���� �� ������͵�� ���Ыԫ��� �ͧ������Ե��� ����俷��ʧ� (Dormant Volcanoes) ���¶֧ ����俷������¶١�ѹ�֡����ա�����Դ�Դ��� �������ա�üؾѧ �Ѵ���������俷��ʧ��ѹ�Ҩ�Դ������Դ�����㴡��� �� ����� ��������� 㹻�����Ե��� ����俷��Ѻ���� (Extinct Volcanoes) ���¶֧ ����俷������¶١�ѹ�֡����ա�����Դ�Դ��� �� ��������������� ����������蹴Թ����Դ���㹷�ͧ��蹹�� � ����俻��������Ѵ�繻���������俷��Ѻ���� �� �������ǧ �ѧ��Ѵ��⢷�� �������������������� �ҡ����֡�Ҿ�����ҡ���������� 75 �ͧ����俺��š ��� ����ҳ 637 �١ �ҡ 850 �١ ������俷���ѧ�վ�ѧ�����������㹺���dz������¡��� "ǧ��ǹ�ͧ�" (Ring of Fire)����dz�����ҧ���ͧ����ȫ��բ��价ҧ�ͺ���ѹ���ͧ��ջ����ԡ��� ����ԡ��˹�� �֧�Ѱ����ʡ� ����ѧ���ѹ�͡�ͧ����� �ҡ䫺����� ŧ仨��֧��ǫ��Ź�� ��з��������ա������ 20 ��� �������Թⴹ���� ��������㹭���� ��������������¹ �������ԡҡ�ҧ��ࢵ���������俷���ѧ�վ�ѧ��������� ����ѡ�����������ѡ�������ͺ�ͧ�蹷�ջ ��觢ͺࢵ�ͧ �ǧ��ǹ�ͧ俔 ����繺���dz�ͺ��ջ�����ҧ�蹷�ջừԿԡ (Pacific Plate) �Ѻ�蹷�ջ���ͺ�����ط�ừԿԡ ��ǹ����俷���ѧ�վ�ѧ���� ���� ࢵ����������������¹ �������ͫ��Ź�� ������������dz�ͺ�蹷�ջ�����ǡѹ ภูเขาเกิดจากการเปลี่ยนแปลงลักษณะของเปลือกโลก ซึ่งแผ่นธรณีทวีปดันกันทำให้ชั้นหินคดโค้ง (Fold) เป็นรูปประทุนคว่ำและประทุนหงายสลับกัน ภูเขาที่มียอดแบนราบอาจเกิดจากการยกตัวของเปลือกโลกตามบริเวณรอยเลื่อน (Fault) แต่ภูเขาไฟ (Volcano) มีกำเนิดแตกต่างจากภูเขาทั่วไป ภูเขาไฟเกิดจากการยกตัวของแมกมาใต้เปลือกโลก ภาพที่ 1 โครงสร้างของภูเขาไฟ แมกมา เมื่อแผ่นธรณีมหาสมุทรเคลื่อนที่เข้าหากัน หรือปะทะกับแผ่นธรณีทวีป แผ่นธรณีมหาสมุทรซึ่งมีความหนาแน่นกว่าจะจมลงสู่ชั้นฐานธรณีภาค และหลอมละลายกลายเป็นหินหนืดหรือแมกมา (Magma) โดยมีปัจจัยที่เร่งให้เกิดการหลอมละลาย ได้แก่
แหล่งกำเนิดของแมกมา แมกมาไม่ได้กำเนิดขึ้นทั่วไปทุกหนแห่งของโลก หากมีอยู่แต่บริเวณที่รอยต่อของแผ่นธรณีบางชนิด และบริเวณจุดร้อนของโลก
ภาพที่ 2 แหล่งกำเนิดแมกมาบริเวณสันเขาใต้มหาสมุทร
ภาพที่ 3 แหล่งกำเนิดแมกมาในเขตมุดตัว
ภาพที่ 4 แหล่งกำเนิดแมกมาบนจุดร้อน
ประเภทของภูเขาไฟ ภูเขาไฟมีรูปร่างสัณฐานต่างๆ กัน เนื่องจากเกิดขึ้นจากแมกมาซึ่งมีแหล่งกำเนิดแตกต่างกัน และมีองค์ประกอบของแร่แตกต่างกัน เราจำแนกชนิดของภูเขาไฟตามลักษณะทางกายภาพได้ 4 ประเภท ดังนี้
ภาพที่ 5 ที่ราบสูงลาวา (เกาะสกาย)
ภาพที่ 6 ภูเขาไฟรูปโล่ (มอนาคี)
ภาพที่ 7 กรวยกรวดภูเขาไฟ
ภาพที่ 8 ภูเขาไฟกรวยสลับชั้น (ฟูจิ) การประทุของภูเขาไฟ ภูเขาไฟไม่มีคาบการระเบิดที่แน่นอน ทั้งนีึ้ขึ้นอยู่กับแรงดันภายใน คุณสมบัติและปริมาณหินที่กดทับโพรงแมกมา อย่างไรก็ตามนักธรณีวิทยาสามารถทำการพยากรณ์อย่างคร่าวๆ โดยการวิเคราะห์ความถึ่ของคลื่นไหวสะเทือน ความรุนแรงของแผ่นดินไหว ความเป็นกรดของน้ำใต้ดินซึ่งเกิดจากแมกมาอุณหภูมิสูงทำให้แร่ธาตุละลายตัว และความผิดปกติของพฤติกรรมสัตว์ ภาพที่ 9 การปะทุของภูเขาไฟ การปะทุของภูเขาไฟที่รุนแรงเกิดขึ้น เมื่อแมกมาบะซอลต์ยกตัวขึ้นลอยตัวขึ้นจากชั้นฐานธรณีภาค จะทำให้แผ่นเปลือกโลกธรณีซึ่งเป็นหินแกรนิตหลอมละลายกลายเป็นแมกมาแกรนิต แล้วดันพื้นผิวโลกให้โก่งตัวขึ้น (ภาพที่ 9 ก) แรงอัดของแก๊สร้อนดันให้ปากปล่องภูเขาไฟระเบิด พ่นฝุ่นเถ้าภูเขาไฟ (Pyroclastic flow) ซึ่งมีคามร้อนถึง 900 องศาเซลเซียสขึ้นสู่ชั้นบรรยากาศ (ภาพที่ 9 ข) แล้วตกลงมาทับถมกันที่บริเวณเนินภูเขาไฟ (ภาพที่ 9 ค) ทั้งลาวาที่ไหลออกมาและเศษวัสดุที่ตกลงมาทับถมกัน ทำให้บริเวณรอบปากปล่องภูเขามีน้ำหนักมาก จึงทรุดตัวกลายเป็นแอ่งภูเขาไฟรูปกระจาด (Caldera) เมื่อเวลาผ่านไปน้ำฝนตกลงมาสะสมกัน ทำให้เกิดเป็นทะเลสาบ (ภาพที่ 9 ง) ประโยชน์และโทษของภูเขาไฟ ภูเขาไฟระเบิดใกล้ชุมชนทำให้เกิดมหันตภัยครั้งยิ่งใหญ่ แผ่นดินไหวทำให้อาคารพังพินาศ ถนนขาด และไฟไหม้เนื่องจากท่อแก๊สถูกทำลาย ธารลาวา กรวดและเถ้าภูเขาไฟที่ไหลลงมา (Pyroclastic flow) สามารถทับถมหมู่บ้านและเมืองที่อยู่รอบข้าง ถ้าภูเขาไฟอยู่ชายทะเล
แรงสั่นสะเทือนจากแผ่นดินไหวจะทำให้เกิดคลื่นสึนามิขนาดยักษ์กระจายตัวออกไปได้ไกลหลายร้อยกิโลเมตร ฝุ่นและเถ้าภูเขาไฟสามารถปลิวไปตามกระแสลมเป็นอุปสรรคต่อการจราจรทางอากาศ แต่อย่างไรก็ตามภูเขาไฟระเบิดหนึ่งเป็นส่วนหนึ่งของวัฏจักรธรณีแปรสัณฐาน ซึ่งหมุนเวียนธาตุอาหารให้แก่ผิวโลก ดินที่เกิดจากการสลายตัวของหินภูเขาไฟ มีความอุดมสมบูรณ์สูงใช้ปลูกพืชพรรณได้งอกงาม แก๊สคาร์บอนไดออกไซด์ซึ่งปล่อยออกมาจากปล่องภูเขาไฟ ทำให้พืชสามารถสังเคราะห์ธาตุอาหารด้วยแสง แมกมาใต้เปลือกนำแร่ธาตุและอัญมณีที่หายาก เช่น เพชร พลอย
ขึ้นมา เป็นต้น และด้วยเหตุที่ภูเขาไฟนำมาซึ่งความมั่งคั่งอุดมสมบูรณ์ ดังนั้นชุมชนจึงมักตั้งอยู่ที่เชิงภูเขาไฟ ภาพที่ 10 กรวดและเถ้าภูเขาไฟ (Pyroclastic flow) |