ภาพท่ี ๓-๘ : พระพุทธรูปศลิ าแบบนงั่ หอ ยพระบาท ภายในวหิ ารนอย วดั หนา พระเมรุ จังหวดั พระนครศรอี ยุธยา ๔๙ ๓.๑.๔ วัดสวุ รรณดาราราม ๓.๑.๔.๑ ประวตั ิวัดโดยสังเขป วดั สุวรรณดาราราม ตงั้ อยใู นกําแพงเมอื งเกา ดานตะวันออกตอนใต เหนือบริเวณปอมเพชร เลขท่ี ก. ๕๐ ตําบลหอรัตนไชย อําเภอพระนครศรีอยุธยา จังหวัดพระนครศรีอยุธยา เขตและอุปจารวัด ทางทิศ เหนือจดลํารางวัดกระบือ (วัดราง) และติดท่ีราชพัสดุ มีเสาหลักเปนเขต ทิศตะวันออกจดถนนอูทองและ แมนํ้าปา สัก ทศิ ใตจ ดถนนอทู องและแมนํ้าปาสัก แมนํ้าเจาพระยา ทิศตะวันตกจดลํารางวัดกําแพง (วัดราง) วดั ทา โพธิ์ (วัดรา ง) และลาํ คลองหรอื คู เปนเน้อื ทขี่ องวัดทงั้ หมดประมาณ ๘๒ ไร ๓ งาน โดยรวมท่ีดินซ่ึงทาง วัดซ้ือเขาไวดวย พิกัดทางภูมิศาสตร รุง ๘๖ องศา ๒๐ ลิปดา ๕ ฟลิปดาเหนือ แวง ๗๐ องศา .๓๕ ลิปดา ๑ ฟลปิ ดาตะวนั ออก สถานะของวัดสุวรรณดาราราม เปน พระอารามหลวงชน้ั เอก ชนดิ วรมหาวิหาร เปนพระอารามของ ตนราชวงศจักรี กรมศิลปากร ประกาศข้ึนทะเบียนโบราณสถานในราชกิจจานุเบกษา เลมท่ี ๕๒ ตอนที่ ๗๕ วันท่ี ๘ มนี าคม ๒๔๗๘ ส่งิ สาํ คัญคือ พระอโุ บสถ พระวหิ าร และพระเจดีย วดั สุวรรณดารารามน้ี ขนุ ศารทประภาศกึ ษากรไดก ลาวถงึ ประวตั ิความเปน มา ไววา “...วัดน้เี ปนวดั ทม่ี ีมาแตสมัยกรุงศรีอยุธยา ตั้งอยูภายในกําแพงเมืองดานตะวันออกตอนใต เหนือ บริเวณปอมเพชร โดยสมเด็จพระปฐมบรมมหาชนกแหงพระบรมราชวงศจักรี พระนามเดิมวา “ทองดี” มี อัครชายาวา “ดาวเรอื ง” รบั ราชการเปนเสมยี นตรามหาดไทย ในแผนดินสมเด็จพระเจาอยูหัวบรมโกศ ไดรับ บรรดาศักด์ิเปนออกพระอักษรสุนทรศาสตร มีนิวาสสถานอยูเหนือปอมเพชร นายทองดีสืบเชื้อสายมาจาก เจาพระยาโกษาธิบดี (ปาน) คือ บุตรเจาพระยาโกษา มีชื่อวา คุณทอง ไดรับบรรดาศักด์ิเปนพระราชนิกูล พระราชนกิ ลู มบี ุตรช่ือทองดี และทานผนู ้ีเปน พระบรมมหาชนกของพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลก เปนผูทรงสรางวัดนี้ข้ึนและใหชื่อวา “วัดทอง” (ในราวแผนดินพระเจาอยูหัวบรมโกศตอพระเจาอยูหัวทาย สระ)” วัดนีจ้ งึ จดั เปน วัดของตน บรมราชวงศจกั รี ทางฝายพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจฬุ าโลกมหาราช คู กับวดั อัมพวนั เจต-ิ ยาราม แขวงบางซา ย อําเภออัมพวา จังหวัดสมุทรสงคราม ซ่ึงสมเด็จพระรูปศิริโสภาคยม หานาคนารี (นาค) พระชนนีของ สมเด็จพระอมรินทรามาตย พระบรมราชินีของพระบาทสมเด็จพระพุทธ ยอดฟาจุฬาโลกสรางข้ึน” ๕๐ สมเด็จพระปฐมบรมมหาชนก (ทองดี) พระราชบิดาของพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลก พระผทู รงสถาปนาราชวงศจ กั รีน้ี มพี ระประวตั กิ ลา วตอไปอีกวา อนั พระบุรุษบรรพชนของทานซึ่งสืบเช้ือสาย มาจากเจาพระยาโกษาปานน้ัน ทานเจาพระยาโกษาปานผูน้ี เปนบุตรของหมอมเจาหญิงบัวราชนัดดาของ สมเด็จพระเจาเอกาทศรถ พระราชอนุชาของสมเด็จพระนเรศวรมหาราช กษัตริยราชวงศสุโขทัย หมอมเจา หญิงบัว ผูน ้ีในพงศาวดารมกั จะรูจกั กันในนาม เจาแมวัดดุสิต พระนมของสมเด็จพระนารายณมหาราช สวน ฝา ยขา งบิดาของเจา พระยาโกษาปานนน้ั เลา พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว รัชกาลที่ ๔ ไดทรงเลา ใหฟงวามีเชื้อสายสืบมาแตทหารมอญ ซ่ึงไดละท้ิงการอยูภายใตบังคับบัญชาของพมา ติดตามสมเด็จพระ นเรศวรมหาราชมาแตเมอ่ื คราวเสด็จกลับจากถูกนําพระองคไปเปนองคจํานําและเม่ือคราวกรุงศรีอยุธยาเสีย แกพ มาเม่ือ พ.ศ. ๒๓๑๐ น้นั สมเด็จพระปฐมบรมมหาชนก (ทองด)ี มีบรรดาศกั ด์เิ ปนท่ีออกพระอักษรสุนทร- ศาสตรห รอื พระอกั ษรสนุ ทร ทานหาไดอยูในกรุงไม หากแตทานไดไปรับราชการอยูที่เมืองพิษณุโลกแตตอน กอ นกรุงแตก ครัน้ เมื่อกรุงแตกแลวไดมีคนไทยผรู ักชาตติ ้งั กก ตา ง ๆ เพอื่ ทําการกชู าติข้ึน ๕ กก และเจาพระยา พิษณโุ ลกก็ไดเ ปนหัวหนา กก ๆ หนึง่ ดวยน้นั ทานเจาพระยาพษิ ณโุ ลกก็ไดแตงตง้ั พระอกั ษรสุนทร (ทองดี) ข้ึน เปนท่ี “เจา พระยาจกั ร”ี ในรัฐบาลของทา นดว ย สวนพระอัครชายาของสมเดจ็ พระปฐมบรมมหาชนก (ทองด)ี นน้ั เลา นอกจากบางตําราวาทาน ช่ือ “ดาวเรือง” เชน ตาํ ราเรื่องราชนกิ ูล รชั กาลที่ ๕ พระนิพนธของสมเดจ็ เจาฟา ฯ กรมพระยาภาณุพนั ธุวงศ- วร เดช ก็ช่ือวา “ดาวเรอื ง” เหมือนกันน้ัน แตจากพระนิพนธของพระองคเจาจุลจักรพงศในหนังสือ ช่ือก็มีบาง ตาํ รากลา ววา ช่ือ “หยก” อีกพระนามหน่ึงซึ่งมีอยูไมนอยเลมเหมือนกัน อาทิ เจาชีวิตทรงกลาววาช่ือ หยก เหมือนกัน โดยพระองคทานทรงอางถึงหลักฐานจากหนังสือชื่อ... ซึ่งทานเซอรจอนบาวริง อางวา พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหวั ทรงเลาใหฟง เปนภาษาอังกฤษวา ชื่อ “หยก” และเปนธิดามหาเศรษฐี ชาวจนี แหง กรงุ ศรีอยุธยา น่กี อ็ ีกตําราหนงึ่ จงึ เปนการสมควรจะไดนํามากลา วไวใ นทน่ี ี้ดว ย ตอมาเมื่อป พ.ศ. ๒๓๑๐ กรงุ ศรอี ยธุ ยาเสยี แกพมาขาศึก พมาไดเอาไฟเผาพระราชวังวัดวาอาราม ตา ง ๆ ตลอดจนบานเรือนภายในกําแพงเมืองเสียยอยยับ กวาดตอนเจานายและราษฎรเก็บทรัพยสินไปจน หมดสนิ้ เพ่อื มิใหชาติไทยตั้งหลักฐานไดตอไป ขาราชการผูใหญผูนอย ราษฎรตางหอบหนีเขาดงเขาปาลี้ภัย พมา และพมายังไดต้ังคายกวาดตอนผูคนเก็บทรัพยสินอยูที่ตําบลโพธิ์สามตน อําเภอบางปะหัน จังหวัด พระนครศรีอยธุ ยา ๕๑ นับตั้งแตนั้นมากรุงศรีอยุธยาก็เปนปารกรางถูกร้ือทําลายขุดคนหาทรัพยสินภายในกําแพงเมือง พระนครศรีอยุธยา สมัยกรุงธนบุรี ถึงกับประมูลผูกขาดขุดคนทรัพยและรื้อทําลายเอาอิฐไปสรางกรุงธนบุรี และกรงุ เทพฯ วัดทองน้กี ็ไดถูกร้อื ทําลายไปเชนเดียวกนั ปลอยรกรา งมาประมาณ ๑๘-๑๙ ป ภาพที่ ๓-๙ : ดา นหนาเขตกาํ แพงแกว วดั สวุ รรณดาราราม ราชวรวหิ าร จังหวดั พระนครศรีอยธุ ยา ๓.๑.๔.๒ ตําแหนงพืน้ ทเ่ี ก็บขอ มลู ภาพจิตรกรรมฝาผนัง ตําแหนงท่ีเก็บขอมูลภาพจิตรกรรมฝาผนังภายในวัดน้ีมี คือ พระอุโบสถ มีลักษณะเปนอาคาร กออิฐถือปูน ยกฐานสูง ฐานมีลักษณะออนโคงทรงเรือสําเภา ตัวอาคารมีขนาด ๗ หอง ภายในกวาง ๗.๖๘ เมตร ยาว ๑๖.๔๖ เมตร สูงจากเพดานถึงพ้ืนภายใน ๖.๘๖ เมตร มีมุขหนาและหลัง หลังคาช้ันลด ๒ ชั้น เครื่องประดับอาคารมีชอฟา ใบระกา นาคสะดุง หางหงส และคันทวยไมจําหลักทําเปนลายเถาวัลย เชนเดียวกับฝมือชางวังหนาท่ีพระที่นั่งพุทไธสวรรย พิพิธภัณฑสถานแหงชาติ วัดมหาธาตุฯ กับวัดชนะ- สงคราม กรุงเทพฯ ลงรักประดับกระจกสีทอง หนาบันเปนไมจําหลักอยางเดียวกัน ประดับกระจกรูป พระนารายณทรงครฑุ ยดุ นาค ลายประกอบเปนกา นขดเทพนม พืน้ หลงั ประดับกระจก ประตหู นาตา ง มปี ระตู ดานหนา ๓ ประตู ดานหลัง ๒ ประตู มหี นา ตา งดา นขางดา นละ ๗ บาน เปนหนาตางหลอก ๔ บาน หนาตาง จรงิ ๓ บาน ประดบั กรอบประตู หนาตา งดว ยฐานสงิ ห เสากรอบวงกบมีหัวเสาเปนบัว และประดับกรอบเปน เรือนแกว ๒ ช้ัน ทําดวยปูนปนประดับกระจก บานประตูหนาตางดานนอกเขียนลายรดนํ้า ลายเทพชุมนุม พุมขาวบิณฑ ดานในเขียนสลี ายทวารบาล ประตดู านในเขยี นเสีย้ วกาง มลี านประทักษิณรอบพระอุโบสถและ กาํ แพงแกว ใบเสมาคเู ปนหินสีเขียวของจีนตั้งอยูบนกําแพงแกว บริเวณพุทธาวาส ซึ่งมีพระอุโบสถ พระวิหาร พระเจดีย และตน มหาโพธ์ินีม้ กี ําแพงลอมอีกชั้นหน่งึ มซี มุ ประตปู ระดับปูนปนเปน รูปพระมหามงกุฎ ๕๒ ภายในพระอโุ บสถมจี ติ รกรรมฝาผนงั เขยี นดวยสฝี นุ เตม็ ผนงั ทัง้ ๔ ดาน ดานหลังพระประธานเขียน เรือ่ งไตรภมู ิ มีภาพวมิ านเล็ก ๆ อยูเตม็ พนื้ ที่ตอนบน และภาพเขาพระสุเมรุ เขาสัตตบรรพต มนุษยโลก และ นรกภมู ติ า ง ๆ ดานหนา พระประธานเขยี นภาพมารผจญ ดา นบนข้นึ ไปเขยี นภาพวิทยาธรเหาะ ในมือถือผลไม และชอ ดอกไม ดานขางเหนอื บานหนา ตา งทงั้ ๒ ดา น เขียนภาพเทพชุมนุม ๒ ช้ัน ช้ันบนพื้นสีแดง เขียนภาพ เทวดาท้งั หมด ชนั้ ลางพ้ืนดําเขยี นภาพเทพสลบั ยักษ ผนังตอนลางระหวา งแนววงกบบนกับวงกบลางของบาน หนาตาง สูงขึ้นไปจากพื้นภายใน ๙๕ เซนติเมตร จากมุมหองดานซายหนาพระประธานไปจรดมุมหอง ดานหลังพระประธานเขียนเร่ืองพระเตมีย พระมหาชนก พระสุวรรณสาม พระเนมีราช พระมโหสถ พระ ภูริทัต พระจันทกุมาร พระพรหมนารถ และพระวิฑูรชาดก ตามลําดับ สวนผนังดานขวาของพระประธาน เขยี นเร่ืองพระเวสสนั ดรชาดกกัณฑตาง ๆ ตั้งแตต นจนจบเตม็ ทัง้ ผนงั มีชื่อกณั ฑเ ขียนไวต อนลางของภาพ ภาพท่ี ๓-๑๐ : ภายนอก พระอโุ บสถ วัดสวุ รรณดาราราม ราชวรวหิ าร จงั หวดั พระนครศรอี ยุธยา ภาพท่ี ๓-๑๑ : ภายในพระอุโบสถ วัดสุวรรณดาราราม ราชวรวิหาร จงั หวดั พระนครศรอี ยธุ ยา ๕๓ ๓.๑.๕ วัดพทุ ไธศวรรย ๓.๑.๕.๑ ประวตั วิ ดั โดยสงั เขป ต้งั อยูรมิ แมนํา้ เจา พระยาทางดานทิศใตของเกาะเมือง สรางขึ้นในบริเวณเวียงเหล็ก หรือเวียงเล็ก สมเดจ็ พระเจาอทู อง โปรดใหสรา งขึ้นในป พ.ศ. ๑๘๙๖ เพ่ือเปนที่ระลึกตรงบริเวณท่ีพระองคเคยเสด็จมาต้ัง พระนครอยูกอ นสรา งกรุงศรีอยุธยา และไดสถาปนาวัดพุทไธศวรรยข้ึนเปนอนุสรณถึงความสําคัญของพื้นที่ บรเิ วณนี้ ปจจุบันโบราณวัตถุและโบราณสถานตางๆ ในวัดพุทไธศวรรยมีคุณคาและมีความสําคัญอยางยิ่ง เพราะนอกจากเปนหลักฐานแสดงพลังความเลื่อมใสศรัทธาในบวรพระพุทธศาสนาอยางม่ันคงของคนไทย ทามกลางสภาวะสงั คมและวฒั นธรรมตางชาตทิ ห่ี ลากหลายโดยรอบของวดั แลว ความงดงามของศิลปะในการ กอสรา งและการตกแตง ยังเปนหลกั ฐานใหค นรนุ หลงั ไดร ับรถู ึงความสามารถของชางและวิชาชางท่ีสูงสงแสดง ความรุง โรจนในอดีตกาลอกี ดว ย ดวยเหตทุ ี่วดั พทุ ไธศวรรย ต้งั อยนู อกเกาะเมอื งอยุธยาจึงไมไ ดรับผลกระทบจากภัยสงครามคร้ังตาง ๆ มากนัก สิง่ กอ สรางตาง ๆ ในเขตพุทธาวาส ซ่ึงไดแก พระปรางค พระมณฑป พระอุโบสถ และพระระเบียง ซ่งึ สมเด็จพระรามาธบิ ดที ี่ ๑ (พระเจา อูทอง) โปรดเกลาฯ ใหสรางข้ึนตลอดจนวิหาร เจดีย ที่ไดสรางเพ่ิมเติม ข้นึ อีกมากในรัชกาลตอ ๆ มา สว นใหญยังมีสภาพคอ นขา งดี ถา เทยี บกับส่งิ กอ สรางของวัดอ่ืน ๆ ที่สรางมาใน สมัยใกลเคียงกันแตมีเจดีย วิหาร จํานวนไมนอยที่พังทลายลงจนไมอาจคาดคะเนรูปทรงเดิมได สําหรับเขต สังฆาวาสอนั เปนที่อยขู องสงฆนนั้ ปจจุบนั สงิ่ กอ สรา งโบราณที่เหลอื อยู คอื ตาํ หนักสมเดจ็ พระพทุ ธโฆษาจารย และหอระฆงั เทาน้ัน สวนกุฏแิ ละอาคารอื่น ๆ ของเดมิ สนั นิษฐานวาทาํ ดวยไมจงึ ผพุ ังไปหมดไมเหลอื ซาก ภาพท่ี ๓-๑๒ : พระปรางคประธาน วัดพุทไธศวรรย จงั หวดั พระนครศรอี ยธุ ยา ๕๔ ๓.๑.๕.๒ ตาํ แหนง พืน้ ที่เกบ็ ขอ มูลภาพจิตรกรรมฝาผนัง ตําแหนง ท่เี กบ็ ขอมูลภาพจติ รกรรมฝาผนงั ภายในวดั นี้ คือ ตําหนักสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย ใน สมัยกรุงศรอี ยธุ ยาเปนราชธานีใชเ ปน กฏุ ขิ องสมเดจ็ พระพทุ ธโฆษาจารย เปนอาคารตึก ๒ ชั้น กวางประมาณ ๕.๗๐ เมตร ยาวประมาณ ๑๘.๓๒ เมตร ชองหนาตางและประตูทุกชองมีลักษณะพิเศษ คือทําเปนโคงยอด แหลมตามลักษณะสถาปตยกรรมท่ีนิยมในสมัยสมเด็จพระนารายณมหาราช ผนังช้ันบนทั้งส่ีดานเขียนภาพ จิตรกรรม ผนังดานทิศตะวันออกเปนภาพพระพุทธโฆษาจารยลงเรือสําเภาเดินทางไปกรุงลังกา พบพระ พุทธทตั ตเถระกลางทะเล ภาพขบวนพยุหยาตราทางสถลมารค เพ่ือเสด็จไปนมัสการพระพุทธบาทและภาพ พระเจดียท ี่มมี นษุ ยแ ละเทพมาชุมนมุ สักการบูชา ผนังดานทิศตะวันตก เปนภาพเรื่องทศชาติชาดก ผนังดาน ทศิ เหนือ เปน ภาพเร่ืองไตรภูมิ ผนงั ดานทิศใต ชองบนเปนภาพมารผจญใตลงมาเปนภาพพระสาวก ชวงลาง เปน ภาพเร่ืองรามเกยี รต์ิ หลงั บานประตูและหนาตาง เปน ภาพเขยี นสีทวารบาล เปน ภาพชาวตา งประเทศ ๑๒ ภาษา ภาพจิตรกรรมฝาผนังและภาพเขียนบานประตูและบานหนาตางในตําหนักพระพุทธโฆษาจารย นับวาเปนงานศิลปะช้ินสําคัญ ซ่ึงใชเปนหลักฐานใหคนรุนหลังไดศึกษาและทราบถึงสภาวะสังคมและชีวิต ความเปน อยขู องคนในสมัยอยุธยายคุ ตา งๆ ได นอกจากความมีคุณคาของงานศิลปะการเขียนภาพจิตรกรรม ฝาผนัง ปจจุบนั ภาพเขียนตางๆ ดังกลาวมีสวนที่ไดลบเลือนไปบางเปนปริมาณมาก สวนที่เหลือฝายอนุรักษ จติ รกรรมและปฏิมากรรม กรมศลิ ปากร ไดท าํ การอนุรักษไ วแลว ภาพที่ ๓-๑๓ : ตําหนักสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย (ซา ย) และภาพจิตรกรรมภายในกุฏิสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย (ขวา) วัดพทุ ไธศวรรย จงั หวดั พระนครศรีอยธุ ยา ๕๕ ๓.๑.๖ วัดพระงาม ๓.๑.๖.๑ ประวัติวดั โดยสงั เขป วัดพระงาม ตั้งอยูเลขท่ี ๒๗ หมูท่ี ๑ ตําบลบางเดื่อ อําเภอบางปะหัน จังหวัดพระนครศรีอยุธยา สงั กดั คณะสงฆม หานกิ าย มีที่ดินต้ังวัดเนื้อที่ ๒๗ ไร ๑ งาน โฉนดเลขที่ ๑๑๑๘๐ อาณาเขต ทิศเหนือติดตอ กับคลองชลประทาน ทิศใตติดตอกับทางโคกระบือ ทิศตะวันออกติดตอกับคลองชลประทาน ทิศตะวันตก ตดิ ตอกับคลองเกาะเล่งิ มที ี่ธรณีสงฆจ าํ นวน ๒ แปลง เนอ้ื ท่ี ๗ ไร ๑ งาน โฉนดเลขที่ ๔๓๖๑ อยูที่ตําบลบาง ปะหัน ๑ แปลง ตําบลขยายอกี ๑ แปลง พ้นื ทต่ี ั้งวดั เปน ที่ดอนอยตู ดิ ตอ กบั ลาํ คลองเกาะเล่ิง อาคารเสนาสนะตางๆ มี อุโบสถกวาง ๗ เมตร ยาว ๑๓ เมตร กออฐิ ถือปูน ศาลาการเปรียญกวาง ๑๒ เมตร ยาว ๑๕ เมตร หอสวดมนตกวาง ๗.๕๐ เมตร ยาว ๑๒.๕๐ เมตร กุฏีสงฆ จํานวน ๑๐ หลัง เปน อาคารไม สําหรับปูชนียวัตถุมีพระประธานในอุโบสถขนาด พระเพลากวา ง ๕ ศอก และมเี จดยี ใ หญ วัดพระงามสรางข้ึนเปนวัดนับต้ังแตประมาณ พ.ศ. ๒๑๑๒ ในสมัยอยุธยาไดรับพระราชทาน วสิ ุงคามสมี า พ.ศ. ๒๔๐๑ ทางวัดไดเปด สอนพระปริยัตธิ รรม พ.ศ. ๒๔๘๔ มีหองสมุด โรงเรียนประถมศึกษา ตัง้ อยูในทว่ี ดั น้ดี วย ภาพท่ี ๓-๑๔ : วิหารจตุรมุข (ซาย) และบานประตูจําหลักที่พบภายในวัดพระงาม (ขวา) จังหวัด พระนครศรีอยุธยา ๕๖ ๓.๑.๖.๒ ตําแหนง พน้ื ท่เี ก็บขอ มูลภาพจติ รกรรมฝาผนงั ตาํ แหนงทเี่ ก็บขอมูลภาพจิตรกรรมฝาผนังภายในวัดน้ี คือ มณฑปรอยพระพุทธบาท เปนอาคาร กออิฐถือปูน ลักษณะผังเปนรูปส่ีเหล่ียมจัตุรัส ยกฐานสูง กอระเบียง ๑ ชั้น มุมของระเบียงท้ัง ๔ ทิศมี หอระฆังตงั้ อยู รูปแบบหลังคาของหอระฆังคลายสถาปตยกรรมจีน ตรงกลางของระเบียงท้ัง ๔ ดานมีบันได ทางขึ้นและซมุ ประตูหลังคาโคง ภายในระเบียงมีอาคารรูปส่ีเหลี่ยมจัตุรัสต้ังตรงกลาง เปนอาคารเคร่ืองยอด ทรงมงกฎุ ภายในประดษิ ฐานรอยพระพทุ ธบาท ผนังทั้งสี่ดานถูกเจาะเปนชองประตูทุกดาน ดานละ ๑ บาน ภายในอาคารพบภาพจิตรกรรมเลาเร่ืองพระเจาพิมพิสาร สันนิษฐานวาเปนผลงานการเขียนภาพของ ขรวั อินโขง ภาพที่ ๓-๑๕ : ดา นหนา มณฑปพระพทุ ธบาท วดั พระงาม จังหวัดพระนครศรีอยธุ ยา ภาพที่ ๓-๑๖ : ภาพจิตรกรรมภายในมณฑปพระพุทธบาท วดั พระงาม จงั หวดั พระนครศรอี ยธุ ยา ๕๗ ๓.๑.๗ วัดกลาง ๓.๑.๗.๑ ประวัติวดั โดยสังเขป ตัง้ อยูท ี่ หมทู ี่ ๔ ตาํ บลนครหลวง อาํ เภอนครหลวง จงั หวัดพระนครศรอี ยุธยา ตั้งอยูริมแมน้ําปาสัก ไมพ บประวัตอิ ่นื ๆ พบเพยี ง ปท ่ีสราง ประมาณ พ.ศ.๒๓๓๐ ในสมัยรัตนโกสินทรตอนตน ไดรับพระราชทาน วสิ ุงคามสีมาประมาณ พ.ศ. ๒๕๔๐ สังกัดคณะสงฆมหานิกาย พื้นท่ีวัดเปนที่ราบวัดมีโบราณสถานและภาพ จิตรกรรมสาํ คญั ตัง้ อยู คือ พระมณฑป ๓.๑.๗.๒ ตาํ แหนงพ้ืนท่เี กบ็ ขอ มลู ภาพจติ รกรรมฝาผนัง ตําแหนงที่เก็บขอมูลภาพจิตรกรรมฝาผนังภายในวัดนี้ คือ มณฑป เปนอาคารกออิฐถือปูนในผัง ส่ีเหล่ยี มจตั ุรัส มที างเขาสที่ างโดยทางเขา หลักอยูทางทิศเหนือ สันนิษฐานจากรองรอยการสรางทางเดินปูอิฐ ตรงไปสูแ มน ํ้าปาสกั ซมุ ประตูทางเขาทําเปนวงโคงเลียนแบบศิลปะตะวันตก หลังคาของมณฑปเปนทรงจอมแห ประกอบดวยหลังคาที่เอียงลาดเขาหากันท้ังส่ีดานจนถึงคอสอง แลวจึงมีหลังคายอดทรงกรวยเหล่ียมคลาย ปร ามดิ สดี่ า นตอ ข้ึนไป เปนเครื่องไมมุงกระเบื้อง ยอดของหลังคาทําคลายปลองไฉนหรือบัวคลุมเถาเปนทรง กรวยแหลม ชายคาทั้งสี่ดานรองรับดวยผนังอาคารไมมีเสารับชายคาดานนอก หางหงสปูนปนเปนรูปหงอน นาค ครีบเรียงกันตามแนวสันหลังคา มณฑปแหงน้ีสรางขึ้นดวยงานชางแบบพ้ืนบานโดยมีอิทธิพลจากงาน แบบประเพณีนยิ มท่ผี สมผสานอทิ ธิพลจากตะวันตกดว ย ภายในประดิษฐานประตมิ ากรรมชดุ พระมหากัสสปะ เถระถวายบงั คมพระศพพระพทุ ธองค ประกอบดว ยรูปโลงทีม่ พี ระบาทต้ังตรงโผลออกมาทางทิศเหนอื มีสาวก คือพระกัสสปะยืนประคองอัญชลีอยูดานขางพระพุทธบาท โลงแตงดวยลายทองบนพ้ืนสีแดง ภาพรวมของ งานศิลปกรรมท่ีมณฑปวดั กลาง เปนการสือ่ ถงึ เร่อื งราวของพระกัสสปะในคราวถวายพระเพลงิ พระพทุ ธเจา ภาพท่ี ๓-๑๗ : ดานหนามณฑป (ซาย) และประติมากรรมชุดพระกัสสปะเถรถวายบังคมพระศพพระพุทธองค (ขวา) วัดกลาง จงั หวดั พระนครศรีอยุธยา ๕๘ ๓.๑.๘ วัดขนอนเหนอื ๓.๑.๘.๑ ประวัติวดั โดยสงั เขป วัดขนอนเหนือ ต้ังอยูเลขท่ี ๗๐ บานกรด หมูที่ ๑๑ ตําบลบานกรด อําเภอบางปะอิน จังหวัด พระนครศรีอยุธยา สังกัดคณะสงฆมหานิกาย มีที่ดินต้ังวัดเนื้อที่ ๓๐ ไร อาณาเขตทิศเหนือยาว ๒๐๐ วา ตดิ ตอกบั ลาํ คลองบานกรด ทิศใตยาว ๒๐๐ วา ติดตอกับลํารางสาธารณะ ทิศตะวันออกยาว ๖๐ วา ติดตอ กับลําคลองบานกรด ทิศตะวันตกยาว ๖๐ วา ติดตอกับท่ีนาของนายวิเชียร บางกุหลาบ มีท่ีธรณีสงฆ ๑๑ แปลง เน้อื ที่ ๑๔๒ ไร ๓ งาน ๕๘ ตารางวา โฉนดเลขท่ี ๑๕๖๕, ๑๘๗๓, ๒๑๘๐, ๓๐๒๑, ๓๐๔๔, ๓๐๘๔ พ้ืนท่ีตั้งวัดเปนท่ีราบลุม สภาพแวดลอมเปนท่ีนาและมีลําคลองหวยกรดเปนทางสัญจรทางนํ้า อาคารเสนาสนะตางๆ มี อโุ บสถกวาง ๙ เมตร ยาว ๒๒ เมตร ท่ีฝาผนังภายในมีภาพพุทธประวัติโดยรอบ ศาลา การเปรียญกวาง ๑๒ เมตร ยาว ๒๙ เมตร หอสวดมนตกวาง ๗ เมตร ยาว ๑๕ เมตร กุฏิสงฆ จํานวน ๒๔ หลัง สําหรับปชู นียวัตถมุ พี ระประธานในอุโบสถ พระเพลากวาง ๖ ศอก สูง ๗ ศอก และมีพระพทุ ธฉายดวย วัดขนอนเหนือ สรางข้ึนเปนวัดนับตั้งแตประมาณ พ.ศ. ๒๒๐๖ โดยมีนายดานใหญช่ือพระยาสี หราชเดโช เปนผสู รางวดั นี้ขึ้น เดมิ ที่ตั้งวัดนเ้ี ปนที่ตัง้ ดา นเก็บภาษอี ยรู มิ คลองหวยกรด และมีอีกวดั หนงึ่ อยูทาง ตอนใตม นี ามวา “วัดขนอนใต” วดั นีจ้ งึ ไดนามวา “วดั ขนอนเหนือ” เดมิ เรยี กวา “วัดปทุมสังขรขนอนเหนือ” ไดรับพระราชทานวิสุงคามสีมาประมาณ พ.ศ. ๒๒๒๕ เขตวิสุงคามสีมากวาง ๙ เมตร ยาว ๒๒ เมตร การศึกษาทางวัดไดเ ปดสอนพระปริยตั ธิ รรมแกพระภิกษสุ ามเณรตั้งแต พ.ศ. ๒๔๗๓ เปนตนมา นอกจากน้ีได ใหทางราชการจดั ตงั้ โรงเรียนประถมศึกษาขน้ึ ในทว่ี ดั น้ดี ว ย ๓.๑.๘.๒ ตาํ แหนงพน้ื ทีเ่ ก็บขอ มลู ภาพจิตรกรรมฝาผนงั ตําแหนงท่ีเก็บขอมูลภาพจิตรกรรมฝาผนังภายในวัดน้ี คือ พระอุโบสถ เปนอาคารกออิฐถือปูน ลักษณะอาคารทรงคฤหห มมี ุขลดทั้งดานหนาและดานหลัง หลังคาอาคารซอนกัน ๒ ช้ัน หนาบันไมปดทอง ประดับกระจก ตรงกลางหนาบันประดับลายพระนารายณทรงครุฑลอมรอบดวยลายกานขด ถัดลงมาขางใต หนา บันประดบั รวงผึ้งลายดอกประจาํ ยามทง้ั ดานหนา และดานหลงั อาคาร อาคารมปี ระตูทางเชาออก ๔ ดาน ทางดา นหนา และดานหลัง ดานละ ๒ บาน ดานขางเจาะเปนชองหนาตาง ดานละ ๕ บาน ภายนอกโดยรอบ กรอบบานประตู-หนา ตางประดับปนู ปนลายบษุ บก ๕๙ ภายในอาคารมีภาพจิตรกรรมเลาเร่ืองพุทธประวัติ ดานหลังพระประธานเขียนภาพพระธาตุเจดีย จุฬามณีและปราสาทตางๆ ถัดลงมาเขียนเร่ืองพระมาลัยโปรดสัตวนรก ดานหนาพระประธานเขียนภาพมาร ผจญ สว นผนังดานขางทงั้ ๒ ดาน เลาเรอื่ งพุทธประวัติ เหนือภาพพุทธประวัติเขียนภาพเทพชุมนุม บานประตู- หนา ตางเขยี นลายทวารบาล สว นฝาเพดานทาพ้นื ดวยสีแดง เขยี นลายดาวลอมเดอื นและปดทองทับลาย ภาพที่ ๓-๑๘ : ภายในพระอุโบสถ (ซาย) และภาพจิตรกรรมฝาเพดาน (ขวา) วัดขนอนเหนือ จังหวัด พระนครศรีอยุธยา ๓.๑.๙ วัดเสนาสนาราม ราชวรวหิ าร ๓.๑.๙.๑ ประวัติวัดโดยสงั เขป วัดเสนาสนารามเปนพระอารามหลวงชั้นเอก ชนิดราชวรวิหาร ตั้งอยูดานหลังพระราชวังจันทร เกษม เดิมชือ่ วาวัดเส่ือ เปน วดั โบราณในสมยั กรงุ ศรีอยธุ ยาท่สี มเด็จพระเจาปราสาททองทรงปฏิสังขรณ วัดน้ี แตเดิมเปนวัดที่ไมมีพระสงฆ เพราะเปนวัดในเขตกําแพงพระราชวัง ภายหลังการเสียกรุงศรีอยุธยาคร้ังท่ี 2 พระราชวังไดรบั ความเสยี หายและถูกทงิ้ รางเร่ือยมา จนกระท่งั ในสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกลา เจาอยูหัว ไดทรงเหน็ ถงึ ความสําคญั จึงทรงสถาปนาขนึ้ ใหมห มดทง้ั พระอารามใน พ.ศ. 2406 เสร็จแลว พระราชทานนาม วาวัดเสนาสนาราม นอกเหนือไปจากเจดียประธาน พระอุโบสถ และหมูเจดียราย ซึ่งเปนงานสถาปตยกรรม พระราชนิยมในรัชกาลท่ี ๔-๕ แลว ภายในวัดยังปรากฏหมูกุฎิตึกโบราณซ่ึงเปนกลุมอาคารที่มีคุณคาทาง การศึกษาท่ีสําคญั อกี แหงหนงึ่ ในปจจุบนั ๓.๑.๙.๒ ตาํ แหนง พื้นท่เี กบ็ ขอ มลู ภาพจติ รกรรมฝาผนัง ตาํ แหนง ท่ีเกบ็ ขอมลู ภาพจิตรกรรมฝาผนังภายในวัดน้ี คือ พระอุโบสถ และ พระวิหารพระอินทรแปลง พระอโุ บสถ สรางเมอ่ื พ.ศ. ๒๔๐๖ ลกั ษณะอาคารกออิฐถอื ปูน ขนาด ๗ หอ ง กวา ง ๓ หอง ต้ังอยูบนฐานยก พื้นสงู ๑.๑๕ เมตร มีมขุ หนาและหลัง หนาบนั มุขเปนลายปนู ปนรูปชางเอราวัณมีพระมหามงกฎุ อยหู ลังชา ง มี ๖๐ พระเศวตฉตั รประดบั อยู ๒ ขาง พ้นื หลังประดับกระจกสีครามและปดทอง มุขดานหนาพระอุโบสถดานนอก ประดิษฐานพระพทุ ธรูปยืนสัมฤทธ์ิปางเปด โลก ซมุ เปนรปู ปูนปน ประดับกระจกยอดทรงมงกุฎ ๓ ยอด ประตู ขางเปนยอดปราสาทมีซุมจระนํา ภายในมีปูนปนพระมหามงกุฎและพระเศวตฉัตร ซุมหนาตางทําแบบ เดยี วกัน มหี นา ตา งดานละ ๗ บาน ประตดู า นละ ๒ บาน บานหนา ตางดานนอกเขียนลายรดนํ้า ดานในเขียน รปู ทวารบาล เหนือกรอบประตหู นา ตา งดานในมจี ารึกอกั ษรขอม ดานนอกพระอุโบสถมีกําแพงแกวลอมรอบ หลงั พระอุโบสถตั้งพระเจดียองคใ หญรวมไวในเขตพัทธสมี า มีใบเสมา หินออนรูปส่ีเหลยี่ มตั้งไวบนกําแพงแกว ฝาผนังภายในพระอโุ บสถทงั้ ๔ ดา น ภายในพระอุโบสถเหนืออาสนสงฆเปนท่ีต้ังซุมเรือนแกวยอดเปนรูปพระมหามงกุฎประดิษฐาน พระพทุ ธรูปสัมฤทธ์ิปางมารวิชัย หนาตักกวาง ๒ ศอก ๒ น้ิว สูงตลอดพระรัศมี ๓ ศอก ๑ นิ้ว มีพระนามวา พระสมั พุทธมนี ฝาผนังท้ัง ๔ ดา นมภี าพจิตรกรรม เขียนขึ้นในสมัยรัชกาลที่ ๕ สามารถแบงออกได ๒ สวน คือสวนเหนอื กรอบบานประต-ู หนาตางขน้ึ ไป เขียนภาพเทวดาลอยอยูทามกลางหมูเมฆ สวนขางใตเขียนเลา เรื่องตางๆ สวนผนังดานหนาพระประธานเขียนเรื่องพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวเสด็จพระราช ดาํ เนนิ ทอดพระเนตรสุริยุปราคา ที่ตําบลหวากอ จังหวัดประจวบคีรีขันธ มุมหองทั้ง ๒ ดาน เขียนพระสงฆ ปลงซากศพชักผาบังสุกุลและบําเพ็ญสมถกรรมฐาน ผนังดานหลังพระประธานเขียนภาพปริศนาธรรม พระสงฆปลงซากศพชกั ผาบังสกุลและบําเพ็ญสมถกรรมฐาน สวนผนังดานขางทั้ง ๒ ดานเขียนเลาเร่ืองพระ ราชพิธี ๑๒ เดือน ภาพท่ี ๓-๑๙ : ดา นหนา พระอโุ บสถ วัดเสนาสนาราม ราชวรวิหาร จังหวัดพระนครศรอี ยธุ ยา ๖๑ ภาพท่ี ๓-๒๐ : พระประธานภายในพระอโุ บสถ วัดเสนาสนาราม ราชวรวหิ าร จังหวัดพระนครศรีอยธุ ยา พระวิหารพระอินทรแปลง พระวิหารพระอินทรแปลง เปนอาคารกออิฐถือปูน ขนาด ๕ หอง กวาง ๒.๕ หอง หลังคามุงกระเบ้ืองดินเผาเคลือบหนาบันและเคร่ืองประดับเปนปูนปน มีประตูดานหนา ๒ ประตู ตอนกลางระหวา งประตูมีหนา ตา ง ๑ บาน หนาตางดานขางดานละ ๔ บาน บานสุดทายทางดานหลัง ทําเปนประตูออกขางผนังดานหลังติดตอกับวิหารพระพุทธไสยาสน จึงเปนผนังทึบดานหนามีมุข สรางสกัด หนา ทําชองซมุ โคง เปนประตู ทุกซมุ ประตูหนาตางประดับลายปูนปน บานประตูหนาตางดานนอกเขียนลาย รดน้ํา ดา นในเขียนสีลายทวารบาล พื้นปูหนิ ออน ยกพืน้ ขนึ้ เปนอาสนสงฆ เพดานปดทองลายฉลุ รูปดาวลอม เดือน ตรงกลางผนังดา นหลงั สรา งเปน หอ งประดษิ ฐานพระพทุ ธรปู ปางปาลิไลยก ตอนหนา ของหอ งสรา งเรือน แกว ประดิษฐานพระประธาน "พระอินทรแปลง" และพระสาวกยืนถวายสกั การะอยูทั้ง ๒ ขา ง ภายในอาคารมภี าพจติ รกรรมท้งั ๔ ดา น แบงเปน ๒ สวน คอื สวนเหนือกรอบบานประตู-หนาตาง เขียนภาพเทพชุมนุมน่ังพนมมือหันหนาไปทางพระประธาน เหนือข้ึนไปเขียนภาพลายดอกไมรวงและร้ิว ริบบ้ิน สว นใตกรอบบานประต-ู หนาตางลงมาเขียนภาพเลาเรอ่ื งตํานานพระอินทรและวหิ ารพระอินทรแ ปลง ภาพท่ี ๓-๒๑ : พระประธานภายในพระอโุ บสถ วัดเสนาสนาราม ราชวรวิหาร จังหวดั พระนครศรีอยุธยา ๖๒ ๓.๒ จังหวดั สิงหบุรี ๓.๒.๑ วัดมวง ๓.๒.๑.๑ ประวัตวิ ดั โดยสงั เขป วัดมวง ต้ังอยูเลขท่ี ๙๖ บานบางกะป หมูท่ี ๘ ตําบลอินทรบุรี อําเภออินทรบุรี จังหวัดสิงหบุรี สงั กดั คณะสงฆมหานิกาย มีท่ีดินตั้งวัดเน้ือท่ี ๘ ไร ๒ งาน ๔๐ ตารางวา ส.ค. ๑ เลขท่ี ๑๐๖ อาณาเขต ทิศ เหนือยาว ๑๙๑.๕๐ เมตร ติดตอกับทางเดินเขาสูหมูบาน ทิศใตยาว ๑๙๑.๕๐ เมตร ติดตอกับลําคลองและ ทางเดิน ทิศตะวันออกยาว ๖๕.๗๐ เมตร ติดตอกับถนนชนบท ทิศตะวันตกยาว ๖๕.๗๐ เมตร ติดตอกับ แมนํ้าเจาพระยา มีที่ธรณีสงฆ ๗ แปลง เนื้อที่ ๑๑๗ ไร ๑ งาน ๖๕ ตารางวา โฉนดและ ส.ค. ๑ เลขท่ี ๗๘๑๖, ๘๘๖๑, ๕๕๒๗, ๕๕๒๙, ๕๕๖๘, ๑๒๑๘๗, ๑๐๕ อยูทองท่ีตาํ บลอินทรบุรี ๒ แปลง ตําบลน้ําตาล ๓ แปลง ตําบลชอ งแคและตําบลสรอยทอง อําเภอตาคลี จังหวดั นครสวรรค ๒ แปลง พืน้ ท่ตี ัง้ วดั เปนทร่ี าบลมุ อยรู มิ แมนํา้ เจา พระยา อาคารเสนาสนะตา ง ๆ มี อโุ บสถกวา ง ๘ เมตร ยาว ๒๓ เมตร สราง พ.ศ. ๒๕๒๑ โครงสรางคอนกรีตเสริมเหล็ก ที่หนาบันอุโบสถมีพระนามาภิไธยยอ “ส.ก.” ประดิษฐานอยู ศาลาการเปรียญกวาง ๑๖ เมตร ยาว ๒๒.๕๐ เมตร สราง พ.ศ. ๒๕๐๔ เปนอาคารไมเสา คอนกรีต หอสวดมนตกวาง ๑๐ เมตร ยาว ๑๒.๕๐ เมตร สราง พ.ศ. ๒๔๘๑ กุฏิสงฆ จํานวน ๙ หลัง เปน อาคารคอนกรีต ๒ ชั้น และมีวิหาร ๑ หลัง ท่ีฝาผนังภายในมีภาพพุทธประวัติทศชาติ และนรกสวรรค เปน ภาพเขียนสฝี นุ ฝม ือวาดชัน้ ครทู ี่งดงามสมบูรณมากที่สุดของภาคกลางสันนิษฐานวาเขียนขึ้นในสมัยรัชกาลที่ ๔ แหงกรุงรัตนโกสินทร สําหรับปูชนียวัตถุมี พระประธานในอุโบสถ พระประธานในวิหารและมีเจดีย ๑ องค ฐานกวางดานละประมาณ ๕ วา สูงประมาณ ๑๕ วา ชาวบา นเลาตอ ๆ กนั มาวา เจดยี นี้สรางขนึ้ เพ่ือลางบาป วัดมวง สรางข้นึ เปน วัดนับต้ังแตป ระมาณ พ.ศ. ๒๓๖๕ เดมิ มีตนมะมว งใหญ ๆ อยูมาก ชาวบานจึง เรียกตามสภาพทองที่ต้ังวัด ชาวบา นแถวนส้ี วนมากมีถิ่นฐานอยูที่เวียงจันทร ไดรับพระราชทานวิสุงคามสีมา คร้ังหลังวันท่ี ๘ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๒๖ เขตวิสุงคามสีมากวาง ๒๐ เมตร ยาว ๔๐ เมตร มีพระภิกษุอยู จําพรรษาปล ะ ๑๒ รูป สามเณร ๖ รูป ทางวดั ไดเ ปดสอนพระปรยิ ตั ธิ รรม พ.ศ. ๒๕๐๐ เปน ตน มา ในสมัยรัชกาลท่ี ๖ พระบาทสมเด็จพระมงกฎุ เกลาฯ ไดเ คยเสดจ็ มาและไดประทับเสวยพระกระยา หารท่บี นศาลา การเสดจ็ มาครัง้ น้ันไดเสด็จโดยทางน้าํ ๖๓ ในการสรางอุโบสถเมอื่ พ.ศ. ๒๕๒๑ สมเด็จพระสังฆราช วัดราชบพิธสถิตมหาสีมารามไดเสด็จมา ทรงวางศลิ าฤกษเ พ่อื เปนมิ่งมงคลแกวดั ตอมาเมื่อวันท่ี ๙ เมษายน พ.ศ. ๒๕๒๖ สมเด็จพระนางเจาฯ พระบรมราชินีนาถไดเสด็จมาทรง เปดพระนามาภิไธยยอ “ส.ก.” ที่ไดโปรดพระราชทานแกวัด นําประดิษฐานไวท่ีหนาบันอุโบสถ นับวาเปน เกียรตแิ กว ัดอยา งสูงยิง่ หาที่สุดมิได ภาพท่ี ๓-๒๒ : ภายนอกพระวิหาร วัดมว ง จงั หวดั สงิ หบุรี ภาพที่ ๓-๒๓ : หนาจ่วั วหิ าร วดั มว ง จังหวดั สิงหบรุ ี ๓.๒.๑.๒ ตําแหนงพ้ืนทเ่ี ก็บขอ มลู ภาพจิตรกรรมฝาผนงั ตําแหนงที่เก็บขอมูลภาพจิตรกรรมฝาผนังภายในวัดนี้ คือ พระวิหาร เปนอาคารกออิฐถือปูน ต้งั อยขู างพระอุโบสถ เปน อาคารทรงคฤหห ยกพื้นสูง มีมุขลดดานหนา ทางเขาออกอาคารมีเพียงดานเดียว คอื ดานหนา ดานหลังเปน ผนงั ทึบตนั สวนดา นขางเจาะชอ งหนาตางดานละ ๒ บาน เคร่ืองหลังคาประดับชอ ฟา ใบระกา หางหงส บริเวณจว่ั มุขลดดา นหนา อาคารและบรเิ วณจวั่ ดา นหลงั อาคารประดบั เครื่องถว ย ๖๔ ภายในมขุ ลดดา นหลงั จั่วมภี าพจติ รกรรม ภาพรอยพระพุทธบาทและวิถีชีวิตของชาวบาน ผนังดาน นอกอาคารเขยี นภาพจิตรกรรมเลาเรอ่ื งพระมาลัยคร้ังสนทนาธรรมกับพระอินทร พระศรีอาริยเมตไตร และ โปรดสตั วใ นนรกภูมิ ภายในอาคารมีพระประธานต้ังอยูบนฐานชุกชี ๑ องค เหนือพระประธานมีฝาเขียนลายดาวลอม เดือน ผนังทั้ง ๔ ดาน เขียนภาพจิตรกรรมเลาเร่ืองพุทธประวัติ ดานหลังพระประธานเขียนภาพมารผจญ ดานหนาพระประธานเขียนภาพขนาบชางดา นพระสาวก ภาพคร้ังเสด็จลงจากสวรรคชั้นดาวดึงส และภาพสัตว นรก บริเวณผนังดานขางทั้ง ๒ ดาน เขียนภาพเลาเรื่องพุทธประวัติ สวนบานประตู-หนาตางเขียนภาพทวาร บาล บรเิ วณผนังเหนือบานหนา ตางถูกเจาะเปนชองซุมขนาดเล็ก ภายในเขยี นภาพพระพุทธเจาปางสมาธิ ภาพท่ี ๓-๒๔ : พระประธานภายในวิหาร วัดมว ง จงั หวดั สงิ หบ ุรี ภาพที่ ๓-๒๕ : ภาพจิตรกรรมดานหลังจ่ัวมขุ ลดภายในวิหาร วัดมว ง จงั หวดั สงิ หบ รุ ี ๖๕ ๓.๒.๒ วัดสทุ ธาวาส (วดั ใหม) ๒.๒.๒.๑ ประวตั ิวดั โดยสังเขป วดั สุทธาวาส ตั้งอยูเลขที่ ๔๖ บา นใหม หมทู ่ี ๔ ตาํ บลทับยา อําเภออินทรบุรี จังหวัดสิงหบุรี สังกัด คณะสงฆม หานิกาย มีท่ีดินตัง้ วัดเนื้อที่ ๒๔ ไร ๒ งาน ๗๕ ตารางวา อาณาเขต ทิศเหนือยาว ๖ เสน ๑๓ วา ติดตอกับท่ีดินของนายใบ นางฉาย ทิศใตยาว ๖ เสน ๑๓ วา ติดตอกับที่ดินของนางจําลอง นายพวง ทศิ ตะวนั ออกยาว ๓ เสน ๑๘ วา ติดตอกับแมนํ้าเจาพระยา ทิศตะวันตกยาว ๓ เสน ๑๓ วา ติดตอกับที่ดิน ของนางบูญชู พ้ืนที่ต้ังวัดเปนพ้ืนที่ราบลุม อยูริมแมน้ําเจาพระยาฝงตะวันตก อาคารเสนาสนะตางๆ มีอุโบสถ กวา ง ๖ เมตร ยาว ๒๒ เมตร สราง พ.ศ.๒๕๑๘ โครงสรางคอนกรีตเสริมเหล็ก มีกําแพงแกวโดยรอบ ศาลา การเปรยี ญกวาง ๑๒.๘๐ เมตร ยาว ๓๑.๕๐ เมตร สราง พ.ศ.๒๔๙๓ เปนอาคารไม หอสวดมนตกวาง ๗.๕๐ เมตร ยาว ๑๓ เมตร สราง พ.ศ.๒๕๐๕ เปนอาคารไม กุฏิสงฆ จํานวน ๕ หลัง เปนอาคารไม นอกจากน้ีมี วิหารพระพุทธบาท ท่ีฝาผนังมีภาพเขียนพุทธประวัติและวิหารพุทธปรินิพพาน สําหรับปูชนียวัตถุมี พระ ประธานในอุโบสถ พระพทุ ธประดษิ ฐานอยตู ามชองกาํ แพง พระพทุ ธฉายประทับยืนพรอมดวยพระอัครสาวก แนบตดิ อยูที่หนา ผา และรอยพระพทุ ธบาทจาํ ลอง วัดสทุ ธาวาส สรา งข้นึ เปนวัดนับตัง้ แตป ระมาณ พ.ศ.๒๔๐๓ แรกเร่ิมสรางวัดนั้นไดมีบิดาของหลวง ทวสี มบัตชิ อื่ วา “เอม” เปน ชาวบา นบางชาง จังหวัดสมทุ รสงคราม ไดอพยพครอบครัวมาต้ังถ่ินฐานอยูไดพบ พระพุทธรูปศิลาใหญชํารุดอยูบนเนินดิน และมีสระน้ําอยูติดตอกับเนินดิน และมีซากเจดียอีกดวย เปนท่ี เขาใจวาเปนวัดรางอยูเดมิ จึงไดทําการบูรณปฏิสงั ขรณพ ระพุทธรูปไวเ ปน ทีส่ กั การบูชา ตอมา หลวงทวีสมบัติ (สอน ปภสู โร) ผูเปนบุตรก็ไดทําการกอสรางใหเปนวัดท่ีเจริญข้ึนมา ระยะแรกเรียกวา “วัดใหม” ตอมาไดเติม สรอ ยวดั เปน “วดั ใหมสทุ ธาวาส” ในสมยั ของพระใบฎกี าอิม่ เปนเจา อาวาส ถึงป พ.ศ. ๒๔๘๓ ไดเปลี่ยนใหมเปน “วัดสุทธาวาส” ไดรับพระราชทานวิงสุงคามสีมาครั้งหลังเม่ือวันท่ี ๑๖ กรกฎาคม พ.ศ.๒๕๑๓ เขตวสิ ุงคามสีมากวาง ๒๐ เมตร ยาว ๑๒ เมตร ไดผ ูกพทั ธสมี าวนั ที่ ๙ มนี าคม พ.ศ.๒๕๑๕ มพี ระภิกษุจําพรรษา อยู ๗ รปู ทางวัดไดเ ปด สอนพระปริยัตธิ รรมพ.ศ. ๒๕๒๓ มโี รงเรียนประถมศึกษาของทางราชการอยทู ่วี ัดนด้ี วย ๓.๒.๒.๒ ตําแหนง พน้ื ท่ีเกบ็ ขอ มลู ภาพจติ รกรรมฝาผนัง ตาํ แหนงท่ีเกบ็ ขอมลู ภาพจิตรกรรมฝาผนังภายในวัดน้ี คือ วหิ ารรอยพระพุทธบาท ลักษณะอาคาร กออฐิ ถอื ปูน ทรงคฤหห บริเวณจวั่ ดา นหนาอาคารมีรองรอยการประดบั เครื่องถว ย ปจจุบันหลงเหลืออยูเพียง ๖๖ ๒ ใบ จากท้ังหมด ๑๗ ใบ ผงั ตวั อาคารเปนรปู สีเ่ หลีย่ มจตั ุรสั แบง พ้นื ทีอ่ อกเปน ๒ สวน ดานหนาเปนระเบียง และดานในประดิษฐานรอยพระพุทธบาท อาคารเขา-ออกไดทางเดียวคือทางดานหนา ผนังภายในถูกเจาะ เปน ชองหนาตา ง ๒ ชอ ง บริเวณดา นขา งอาคาร ดานละ ๑ ชอ ง โดยตําแหนง เจาะชอ งหนา ตา งอยูในแนวแกน เดยี วกบั รอยพระพทุ ธบาท ภายในอาคารมภี าพจติ รกรรมโบราณเลา เรอ่ื งพุทธประวตั ิ ภาพท่ี ๓-๒๖ : ภายนอกวหิ ารพระพุทธบาท วดั สุทธาวาส (ใหม) จงั หวัดสิงหบ ุรี ภาพที่ ๓-๒๗ : ภายในวหิ ารพระพทุ ธบาท วดั สุทธาวาส (ใหม) จงั หวดั สิงหบรุ ี ๖๗ ๓.๓ จงั หวัดอางทอง ๓.๓.๑ วัดไชโยวรวิหาร ๓.๓.๑.๑ ประวัตวิ ัดโดยสังเขป วัดนี้เดิมเปนวัดราษฎรเกาแกมาชานาน มีนามวาวัดไชโย คร้ันเม่ือสมเด็จพระพุฒาจารย (โต พรหมารํสี) เจาอาวาสวัดระฆังโฆษิตารามไดเลือกวัดนี้เปนที่สรางพระพุทธรูปองคใหญ ต้ังอยูกลางแจง กลา วกันวา การกอสรางพระพทุ ธรูปนี้ใชเวลานานเกือบ ๓ ป ในสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว จึงแลว เสรจ็ แลว สมเด็จพระพุฒาจารยไดถ วายวัดไชโยเปน วดั หลวง ไดรบั พระราชทานนามวา วดั เกตไุ ชโย ในป พ.ศ.๒๔๓๐ มีการปฏิสังขรณวัดเกตุไชโยทั้งพระอาราม ทําใหพระพุทธรูปไดรับแรงสะเทือน จากการกอสรางพระวิหารก็พังทลายลง พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว จึงทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหสรางพระพุทธรูปข้ึนใหมทดแทน โดยโปรดเกลาฯ ใหพระวรวงศเธอ พระองคเจาประดิษฐวรการเปนแม กองชา ง โดยรอื้ องคพระเดมิ ออกหมด วางรากฐานกอสรางใหมใชโครงเหล็กรัดอิฐปูนไวภายในลดขนาดจาก องคเ ดิมลง พระพทุ ธรูปองคน ้ีไดรับพระราชทานนาม พระมหาพุทธพิมพ ขนาดหนาตักกวาง ๘ วา ๖ นิ้ว สูง ๑๑ วา ๑ ศอก ๗ นว้ิ และยังมกี ารกอ พระวิหาร สรา งพระอุโบสถเปนมุขลดยื่นออกมาทางดานหนา มีศาลาราย กําแพงแกว กุฎิสงฆ ศาลาการเปรียญ หอสวดมนต หอระฆัง ศาลารายกลางวัด ศาลาทาน้ํา รวมเวลา การปฎิสังขรณนานถึง ๘ ป วดั เกตุไชโยตั้งอยรู ิมแมน้ําเจาพระยา ในอดตี น้นั เมอ่ื ถึงหนาเทศกาลไหวพระประจาํ ปจะมีเรือพาย มากมายจอดทอดอยูหนาวัดริมนํ้า เสียงเพลงเรือ เพลงพ้ืนบานดังโตตอบกันครึกคร้ืน ปจจุบันทาน้ํามีเพียง สายนาํ้ ไหลรนิ ๓.๓.๑.๒ ตาํ แหนง พน้ื ทีเ่ ก็บขอมลู ภาพจติ รกรรมฝาผนัง ตําแหนงท่ีเก็บขอมูลภาพจิตรกรรมฝาผนังภายในวัดน้ี คือ พระอุโบสถ ภายในประดิษฐาน พระพุทธรูปปูนปนปางสมาธิ ผนังทุกดานมีภาพจิตรกรรม ฝมือชางสมัยรัชกาลท่ี ๕ เลาเร่ืองพุทธประวัติ โดยรอบทุกผนัง โดยเขียนข้ึนไปสูงประมาณคร่ึงหน่ึงของผนัง สวนท่ีเหลือเขียนภาพเทพชุมนุมตามแบบ วดั เขมาภิรตาราม ฝม อื ชา งสมยั รชั กาลที่ ๕ สว นบนประตหู นาตางนั้น ดานนอกเขียนลายตาขายเทพนมลงรัก ปดทอง สวนดานในเปนภาพเขียนสีฝุนรูปเครื่องบูชาจีน ยังอยูในสภาพที่ดี กลาวไดวาพระวิหารแหงนี้มี ความสําคญั และคณุ คาในการศึกษาทางสถาปตยกรรมไทยแหงหน่ึง ๖๘ ภาพท่ี ๓-๒๘ : ดานหนา วหิ าร วัดไชโยวรวหิ าร จงั หวัดอา งทอง ภาพท่ี ๓-๒๙ : ภายในวหิ าร วัดไชโยวรวหิ าร จงั หวดั อา งทอง ๓.๓.๒ วัดเขยี น ๓.๓.๒.๑ ประวัติวดั โดยสังเขป วัดเขียน ต้ังอยูเลขท่ี ๕๐ บานบางกะพัน หมูท่ี ๘ ตําบลศาลเจาโรงทอง อําเภอวิเศษชัยชาญ จังหวัดอา งทอง สังกัดคณะสงฆมหานิกาย มที ดี่ นิ ตง้ั วดั เนื้อที่ ๑๙ ไร ๒๕ ตารางวา น.ส. ๔ ง เลขที่ ๑๓๙๕๕ อาณาเขต ทิศเหนอื ติดตอ กบั ถนนสาธารณะ และหมูบาน ทศิ ใตต ิดตอกับถนนและลํารางสาธารณะและทุงนา ทศิ ตะวันออกติดตอกบั คลองวัดเขยี นและท่ที ี่มีการครอบครอง ทิศตะวนั ตกตดิ ตอ กบั คลองชลประทาน ๖๙ พื้นท่ีตั้งวัดเปนที่ราบลุม มีหมูบานและลําคลองโดยรอบบริเวณวัด วัดเขียน สรางขึ้นเปนวัด นับตงั้ แตสมยั อยธุ ยาปลาย ประมาณ พ.ศ. ๒๒๐๐ ทฝ่ี าผนังอโุ บสถมีภาพเขียนศิลปสมัยอยุธยา นามวัดคงจะ หมายถงึ วาเปนวัดทม่ี ภี าพเขียนมาแตเ ดิม วัดน้ไี ดร บั พระราชทานวสิ ุงคามสมี าแลว ประมาณ พ.ศ. ๒๒๑๐ สิ่ง สาํ คัญท่พี บภายในวัดนี้ ไดแก อโุ บสถ ๑ หลัง กวาง ๗.๔๐ เมตร ยาว ๙.๖๐ เมตร และฐานโบราณสถาน ๓.๓.๒.๒ ตาํ แหนง พ้ืนทเี่ กบ็ ขอ มูลภาพจติ รกรรมฝาผนงั ตําแหนงท่ีเก็บขอมูลภาพจิตรกรรมฝาผนังภายในวัดนี้ คือ พระอุโบสถ ภายในมีภาพเขียนดวย สียางไม สมัยอยุธยา เขียนแสดงเร่ืองราวเกีย่ วกับพทุ ธประวตั ิ ทศชาติชาดก และสุธนชาดก สันนิษฐานวาเปน ฝม อื ชางสกลุ เมอื งวิเศษชัยชาญสมัยอยุธยาตอนปลาย ลักษณะภาพคลายกับภาพเขียนที่พระอุโบสถวัดเกาะ และวดั ใหญสุวรรณาราม จงั หวดั เพชรบรุ ี ซึ่งอยูใ นยุคเดยี วกัน ภาพที่ ๓-๓๐ : ดา นหนาวหิ าร (ซาย) และภาพถายภายนอกลักษณะอาคารเดิม (ขวา) วัดเขียน จังหวดั อา งทอง ๓.๔ จงั หวดั สระบรุ ี ๓.๔.๑ วัดหนองโนเหนือ ๓.๔.๑.๑ ประวัตวิ ดั โดยสังเขป วดั หนองโนเหนอื ตงั้ อยเู ลขที่ ๖๘ บานหนองโน หมทู ี่ ๓ ตําบลหนองโน อําเภอเมืองสระบุรี จังหวัด สระบุรี สงั กดั คณะสงฆมหานกิ าย มที ด่ี นิ ตง้ั วัดเนือ้ ท่ี ๕ ไร ๗๐ ตารางวา ส.ค. ๑ เลขที่ ๑ อาณาเขต ทิศเหนือ ยาว ๔๓ วา ติดตอกับที่สวนของนายเปล่ียม และนายปุก ทิศใตยาว ๕๓ วา ติดตอกับทางนํ้า ทิศตะวันออก ๗๐ ยาว ๔๕ วา ติดตอกับท่ีดินของนายสมบุญ หินออน ทิศตะวันตกยาว ๕๑ วา ติดตอกับถนนประจําตําบล สรางขนึ้ เปน วดั นับตั้งแต พ.ศ.๒๓๖๓ เดมิ ตง้ั อยูในหมูบานเรียก “วัดหนองโน” ไดยายเสานาสนะมาสรางข้ึน เพอ่ื ความเหมาะสมและความสะดวกสบาย ไดร บั พระราชทานวิสงุ คามสีมา พ.ศ.๒๓๗๓ พ้นื ทีต่ ้งั วัดเปน ท่ีราบลมุ มีท่ีนาท่ีสวนของชาวบานลอมรอบ อาคารเสานาสนะตางๆ มีอุโบสถกวาง ๔ เมตร ยาว ๖ เมตร กอ อิฐถือปูน ภายในมีภาพจิตรกรรม ศาลาการเปรียญกวาง ๑๒ เมตร ยาว ๒๒ เมตร เปนอาคาร ๒ ชั้น ครึ่งตกึ ครง่ึ ไม สราง พ.ศ. ๒๕๐๐ หอสวดมนตกวาง ๔ เมตร ยาว ๘ เมตร เปนอาคารไม กุฏสี งฆ จํานวย ๒ หลัง เปน อาคาครงึ่ ตกึ ครึ่งไม สําหรับปชู นียวัตถุมีพระประธานภายในอโุ บสถ ๓.๔.๑.๒ ตาํ แหนงพืน้ ที่เกบ็ ขอ มลู ภาพจิตรกรรมฝาผนงั ตาํ แหนงท่เี ก็บขอ มลู ภาพจติ รกรรมฝาผนังภายในวัดนี้ คือ พระอุโบสถ ลักษณะอาคารกออิฐถือปูน ขนาดกวา ง ๔ เมตร ยาว ๖ เมตร หลังคาทรงคฤหห ซ อน ๒ ช้นั มรี ะเบยี งลอ มรอบ ๓ ดาน คือดานขางอาคาร และดานหลัง ดานหนามีมุขยื่น หลังคาประดับชอฟา ใบระกา หางหงส อาคารถูกลอมรอบดวยกําแพงแกว มีทางเขาออกท้ัง ๔ ดาน ตัวอาคารเขา-ออกไดทางดานหนาทางเดียว ผนังอาคารดานขางถูกเจาะเปนชอง หนาตา ง ขา งละ ๒ บาน ภายในอาคารประดิษฐานพระพุทธรูปสําคัญ ๒ องค ชาวบานเรียกขานวา “หลวงพอแลง” เปน พระพทุ ธรูปหินทรายสีแดง รปู แบบศลิ ปะอูทองปางมารวชิ ยั องคท ่ี ๑ พระเพลากวา ง ๒๗ นิ้ว สูง ๔๐ นิ้ว องคที่ ๒ พระเพลากวาง ๒๘ นิ้ว สูง ๔๑ นิ้ว ผนังท้ัง ๔ ดานเขียนภาพจิตรกรรมเลาเรื่องตางๆ ดานหลัง พระประธานเขยี นภาพการบชู าพระธาตเุ จดียจุฬามณี และพระเวสสันดรตอนฉกษัตริยและนครกัณฑอยูขาง ใต ดานหนาพระประธานเขยี นภาพมารผจญและเขียนเลาเร่ืองจันทโครพ สวนผนังดานขางทั้ง ๒ ดาน เขียน เลา เรือ่ งพระเวสสันดรและจันทโครพอยขู างใต สันนษิ ฐานวา เขยี นข้ึนในสมัยรตั นโกสินทรต อนตน -ตอนกลาง ภาพที่ ๓-๓๑ : ดา นหนาพระอโุ บสถ (ซาย) และภายในพระอุโบสถ (ขวา) วัดหนองโนเหนอื จังหวัดสระบุรี ๗๑ ๓.๔.๒ วัดจันทบรุ ี ๓.๔.๒.๑ ประวตั ิวัดโดยสงั เขป วัดจนั ทบุรี ตงั้ อยูเลขที่ ๖ บา นเมอื งเกา หมทู ่ี ๖ ตําบลเมอื งเกา อาํ เภอเสาไห จังหวัดสระบุรี สังกัด คณะสงฆมหานิกาย มีท่ีดินตั้งวัดเน้ือที่ ๒๗ ไร ๓ งาน ๖๐ ตารางวา โฉนดเลขที่ ๗๗๙๖-๔๕๑ อาณาเขต ทิศเหนือยาว ๑๓๒ เมตร ติดตอกับหมูบานเรือนของประชาชน ทิศใตยาว ๒๘๔ เมตร ติดตอกับที่นาของ เอกชน ทศิ ตะวนั ออกยาว ๒๓๖ เมตร ติดตอ กับแมน ้ําแควปาสัก ทิศตะวันตกยาว ๒๒๘ เมตร ติดตอกับท่ีนา ของเอกชน มีทธ่ี รณสี งฆจ าํ นวน ๑ แปลง เน้อื ที่ ๑๐ ไร โฉนดเลขที่ ๔๒๐ พืน้ ทต่ี ัง้ วดั เปน ที่ราบลุมอยรู ิมแมนํ้าแควปาสัก อาคารเสนาสนะตางๆ มีอุโบสถกวาง ๘ เมตร ยาว ๑๘ เมตร สรา ง พ.ศ.๒๔๓๖ ทหี่ นาบันมีถวยชามประดับ ท่ีฝาผนังมีภาพจิตรกรรม เปนภาพพุทธประวัติและ เทพชุมนุม มีลักษณะสวยงามเปนผลงานของฝมือชางชั้นสูงรูปแบบศิลปกรรมก็อยูในสมัยเดียวกันกับตัว อุโบสถ ศาลาการเปรียญกวาง ๑๓ เมตร ยาว ๒๐ เมตร สรางดวยไม พ.ศ.๒๕๐๕ หอสวดมนตกวาง ๑๐ เมตร ยาว ๑๕ เมตร สรา งดว ยไมย กพ้ืนสูง กฏุ สี งฆจํานวน ๓ หลงั เปน อาคารไมยกพน้ื สงู สาํ หรับปชู นียวัตถุมี พระประธานในอโุ บสถ วัดจันทบรุ ี สรางขน้ึ เปน วัดนบั ตง้ั แตวันท่ี ๑๕ มนี าคม พ.ศ.๒๕๓๕ จากคาํ บอกเลาสบื ตอมากันวา มี พี่นองสองคนไดสรางวัดคนละวัด คนพี่ชื่อ “จัน” ไดสรางวัดน้ีจึงไดมีนามวัดวา “วัดจันทบุรี” คนนองช่ือ “ศร”ี ไดสรางวดั ศรมี หาโพธิ ซึง่ ปจจบุ นั เรียก “วดั มะกรดู ” สถานทีต่ ั้งวัดจนั ทบรุ ี แตเ ดิมนัน้ เมืองสระบุรีตั้งอยู แถวนี้ ชาวบานมักเรียกนามวัดน้ีวา “วัดเมือง” ปจจุบันนิยมเรียกวา “วัดจันท” ไดรับพระราชทาน วิสงุ คามสีมาครง้ั แรก ปพ.ศ.๒๔๓๖ ไดรับพระราชทานคร้ังหลังวันที่ ๑๔ ตุลาคม พ.ศ.๒๕๒๕ มีพระภิกษุจํา พรรษา ๑๐ รูป สามเณร ๒ รูป มโี รงเรยี นประถมศึกษาของทางราชการและมีที่ทาํ การเกษตรตง้ั อยทู วี่ ดั นด้ี ว ย ๓.๔.๒.๒ ตาํ แหนง พื้นทเี่ ก็บขอ มลู ภาพจติ รกรรมฝาผนงั ตําแหนง ทเ่ี กบ็ ขอ มูลภาพจติ รกรรมฝาผนงั ภายในวัดน้ี คือ พระอุโบสถ ลักษณะอาคารกออิฐถือปูน ทรงจว่ั หลงั คาตบั เดยี ว หนาบนั ประดบั ปนู ปนลายพันธุพฤกษาและประดับเครื่องถวย ทางเขา-ออกอาคารมี เพียงดา นหนาทางเดยี ว แบงเปนบานประตู ๒ บาน ขนาบซุมประตูกอปด ๑ บาน ผนังดานขางถูกเจาะชอง หนา ตา งดานละ ๕ บาน เหนอื กรอบบานประต-ู หนา ตา งประดับลายปูนปน ลายพันธพุ ฤกษาและเคร่ืองถวย ๗๒ ภายในอาคารประดิษฐานพระพุทธรปู ๕ องค พระประธานปางสมาธิ ๑ องค ปางมารวิชัย ๒ องค และปางสมาธิ ๒ องค ผนังทั้ง ๔ ดานเขียนภาพจิตรกรรมครบทุกดาน ดานหนาพระประธานเขียนภาพ มารผจญ และเลาเร่ืองพุทธประวัติขางใต ดานหลังพระประธานเขียนภาพมานแหวกกลางอยางเทศน ลายมานเขียนบลายพุมขาวบิณฑกานแยง สวนผนังดานขางท้ังสองดานแบงเปน ๒ ชั้น ชั้นบนเหนือกรอบ หนาตางเขียนภาพเทพชุมนุม ประดับลายอุบะดอกไมดานบน ผนังระหวางชองหนาตางเขียนภาพเลาเรื่อง ดานขวาพระประธานเขียนภาพทศชาตชิ าดก สวนทางดา นซายพระประธานเขียนภาพพุทธประวัติ ฝาเพดาน ทาสคี ราม เขยี นลายดาวเพดานปดทอง และโครงชื่อทาสีแดงเขียนลายดาวเพดานปด ทองเชน เดยี วกนั ภาพท่ี ๓-๓๒ : ดานหนาพระอุโบสถ (ซาย) และภายในพระอโุ บสถ (ขวา) วัดจนั ทบรุ ี อําเภอเสาไห จงั หวัดสระบรุ ี |