การพยาบาลผ ป วยท ม โรคของน วน ำด ถ งน ำด

Question

Page 107 - การส่งเสริมสุขภาพและการป้องกันโรค

107

ปัจจัยท ี่มีอิทธิพลต่อภ าวะส ุขภาพของประชากร 3-53
เป็น 3 ส่วน ได้แก่ ปัจจัยน ำเข้าข องร ะบบบริการสุขภาพ การจัดบ ริการส ุขภาพ และสมรรถนะของร ะบบบริการส ุขภาพ  
ซึ่งเป็นผ ลผลิตของร ะบบริการส ุขภาพ (สุวิทย์ วิบุลผ ลประเสริฐ 2552)
       สำหรับปัจจัยด้านระบบริการสุขภาพกับสุขภาพนั้น มีความสำคัญต่อการลดการสูญเสียทั้งจากการป่วย  
และการตาย โดยกลไกด้านบริการสุขภาพจะเข้าไปมีส่วนในขั้นตอนต่างๆ ของการเกิดโรคหรือการบาดเจ็บไปจนถึง  
การตาย เมื่อพิจารณาขั้นตอนของการเกิดโรคไปจนถึงการตายพบว่า ประชาชนทั่วไปที่เป็นกลุ่มเสี่ยงต่อการเกิดโรค  
จากการสัมผัสกับปัจจัยเสี่ยง ซึ่งเป็นพฤติกรรมและปัจจัยภายนอกที่มีผลต่อสุขภาพ หลังจากสัมผัสปัจจัยเสี่ยงแล้ว  
ส่วนห นึ่งจ ะพ ัฒนาเป็นโรคห รือก ารบ าดเจ็บ บางส ่วนเสียช ีวิตจ ากโรคห รือก ารบ าดเจ็บน ั้นร ุนแรง บางส ่วนม ีค วามพ ิการ  
หรือค วามยากลำบากในก ารดำรงช ีวิต ปัจจัยด้านระบบบ ริการสุขภาพจะอยู่ในรูปข องกิจกรรมต ่างๆ เช่น การป ้องกัน  
ปัจจัยเสี่ยง เป็นต้น ซึ่งช่วยลดการสัมผัสปัจจัยเสี่ยง การตรวจคัดกรองและรักษาปัจจัยเสี่ยงเพื่อการป้องกันโรค  
การต รวจค ัดก รองโรคเพื่อก ารต รวจพ บโรคในร ะยะแ รก และเพื่อท ีจ่ ะส ามารถให้การร ักษา รวมถ ึงก ารว ินิจฉัยโรคอ ย่าง  
เพียงพอและเหมาะสม เพื่อล ดผลกร ะทบต ่อร ่างกายและจ ิตใจให้ส ามารถด ำรงชีวิตได้อย่างมีค ุณภาพช ีวิตท ี่ด ี (สุวิทย์  
วิบุลผลประเสริฐ และพ ินิจ ฟ้าอำนวยผล 2548)
       จากธรรมนูญองค์การอนามัยโลก (WHO, 2000) ซึ่งได้รับรองจากประเทศสมาชิกทั่วโลกไว้อย่างชัดเจน  
กล่าวถึง บริการส ุขภาพที่ได้ม าตรฐานในระดับส ูงสุดเท่าท ี่ส ังคมจะส ามารถเอื้อให้ได้ เป็นสิทธิพ ื้นฐานข องมนุษย์ที่จ ะ  
พึงได้ร ับอ ย่างท ัดเทียมก ัน โดยป ราศจากก ารแ บ่งแ ยกในเรื่องเชื้อช าติ ศาสนา ความเชื่อท างการเมือง หรือเงื่อนไขอ ื่นๆ  
ทางเศรษฐกิจแ ละส ังคม ปัจจุบันส ำหรับป ระเทศไทยต ามพร ะร าชบ ัญญัติส ุขภาพแ ห่งช าติ พ.ศ. 2550 มาตรา 3 “บริการ  
สาธารณสุข” หมายความว่า บริการต่างๆ อันเกี่ยวก ับการส ร้างเสริมสุขภาพ การป ้องกันและค วบคุมโรคแ ละปัจจัยท ี่  
คุกคามส ุขภาพ การตรวจวินิจฉัยแ ละบำบัดสภาวะความเจ็บป ่วย และการฟ ื้นฟูสมรรถภาพข องบุคคล ครอบครัวและ  
ชุมชน นอกจากนี้ ระบบริการสุขภาพที่ดีควรจะต้องเป็นระบบที่นำสู่การบรรลุวิสัยทัศน์ของแผนพัฒนาสุขภาพที่ว่า  
คนในส ังคมไทยท ุกค นม หี ลักป ระกันท ีจ่ ะด ำรงช ีวิตอ ย่างม สี ุขภ าวะแ ละเข้าถ ึงบ ริการส ุขภาพท ีม่ คี ุณภาพอ ย่างเสมอภ าค  
รวมท ั้งอ ยู่ในค รอบครัว ชุมชน และส ังคมท ี่ม ีค วามพ อเพียงด ้านส ุขภาพ มีศักยภาพ มีการเรียนร ู้และม ีส ่วนร ่วมในก าร  
จัดการสุขภาพโดยสามารถใช้ประโยชน์ท ั้งจ ากภูมิป ัญญาสากลแ ละภ ูมิปัญญาไทยได้อย่างรู้เท่าท ัน
       อย่างไรก็ตาม ยังพ บว ่า ปัญหาร ะบบริการส ุขภาพของป ระเทศไทยยังคงด ำรงอ ยู่ อันเนื่องมาจาก  
การกระจายเจ้าหน้าที่สาธารณสุขไม่เพียงพอโดยเฉพาะ แพทย์ ทันตแพทย์ เภสัชกร พยาบาล รวมถึง  
เจ้าหน้าที่ด้านวิชาชีพอื่นๆ ที่จำเป็นสำหรับรองรับปัญหาด้านสาธารณสุขที่ทวีจำนวนมากขึ้น เช่น นักกายภาพบำบัด  
อาชีวบำบัด เป็นต้น รวมถึงบ ุคลากรท ี่ไม่ใช่ส ายว ิชาชีพ เช่น ผู้ช่วยผู้ดูแลผ ู้สูงอ ายุ เป็นต้น  
การขาดความเป็นธรรมในการกระจายของบุคลากรสาธารณสุข รวมถึงการกระจายของโรงพยาบาล  
ตติยภูมิช ั้นสูงที่มีก ารกระจ ุกต ัวบางพ ื้นที่ เช่น กรุงเทพมหานคร เป็นต้น ในข ณะที่บางเขตพ ื้นที่ไม่มีบริการด ังกล่าว  
บริการที่จำเป็นสำหรับปัญหาสุขภาพใหม่ เช่น บริการระยะกลางและบริการระยะยาวสำหรับผู้มีภาวะ  
ทุพพลภาพหรือพิการ เป็นต้น ทั้งในช ุมชนและในส ถาบันยังไม่ได้รับก ารพ ัฒนาเท่าที่ควร บริการฟ ื้นฟูสมรรถภาพทาง  
กายท ั้งช ั่วคราวแ ละถ าวรเกือบท ั้งหมดจ ำกัดอ ยู่ในโรงพ ยาบาลใหญ่ ซึ่งเป็นข ้อจ ำกัดในก ารเข้าถ ึงบ ริการส ำหรับผ ูป้ ่วยท ี่  
มีภาวะท ุพพลภาพโดยเฉพาะสำหรับผ ู้ป่วยท ี่อยู่ในช นบท  
ระบบบริการปฐมภ ูมิข าดค ุณภาพแ ละไม่เข้มแ ข็ง แม้ว่า จะม ีแ นวคิดในก ารผ ลักด ันให้เกิดบ ริการป ฐมภ ูมิ  
ซึ่งครอบคลุมบริการสาธารณสุขมูลฐานด้วย แต่ในทางปฏิบัติยังไม่มีการดำเนินการผลักดันอย่างเป็นระบบ สถาน  
บริการปฐมภูมิของรัฐซึ่งส่วนใหญ่อยู่ในสังกัดกระทรวงสาธารณสุขมีบุคลากรไม่เพียงพอ และได้รับงบประมาณเพิ่ม  
เตมิ น อ้ ยก วา่ บ รกิ ารร กั ษาเฉพาะท างอ ยา่ งช ดั เจน ในส ว่ นค ลนิ กิ เอกชนเริม่ ม บี างส ว่ นใหบ้ รกิ ารอ ยา่ งร อบด า้ นต ามแ นวคดิ   
บริการส าธารณสุขป ฐมภ มู ภิ ายใตร้ ะบบห ลักป ระกนั ส ขุ ภาพถ ้วนห นา้ แตค่ ลนิ ิกส ่วนใหญย่ ังเน้นใหบ้ รกิ ารร ักษาพ ยาบาล
                              ลิขสิทธขิ์ องมหาวทิ ยาลัยสุโขทยั ธรรมาธริ าช
`

Page 117 - การส่งเสริมสุขภาพและการป้องกันโรค

117

การเสริมพลังในก ารส ่งเสริมสุขภาพแ ละการป้องกันโรค 5-5 เรอื่ งท ี่ 5.1.1 ความห มายแ ละค วามส ำคัญข องการเสรมิ พ ลัง ในก ารส่งเสริมสขุ ภ าพแ ละการปอ้ งกนั โรค

   ปัจจุบัน คำว่า การเสริมพลัง (Empowerment) เป็นคำที่ได้รับความนิยมและใช้กันอย่างแพร่หลาย

ทั้งในก ารส ่งเสริมสุขภาพ การพ ัฒนาการเมืองการปกครอง การจัดการทรัพยากรมนุษย์ ฯลฯ ซึ่งก ารนำไปใช้ในแ ต่ละ บริบทอาจม ีค วามหมายท ี่แ ตกต่างกัน ตลอดจ นมีก ารนำแนวคิดไปป ฏิบัติที่ห ลากหลาย ดังน ั้นในเรื่องนี้จึงขอก ล่าวถ ึง ความหมาย และความส ำคัญของการเสริมพลังในการส ่งเสริมสุขภาพแ ละป้องกันโรค

ความหมายของการเสริมพลัง
```
   คำว่า การเสริมพลัง หรือการสร้างพลัง (Empowerment) เป็นคำที่นำมาใช้และได้รับความนิยมอย่าง  
```
แพร่หลายในวงการต่างๆ โดยเฉพาะในการส่งเสริมสุขภาพและคุณภาพชีวิตของประชาชน เป็นคำสำคัญในตัวชี้วัด ของโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพ ที่เน้นการเสริมพลังผู้ป่วยและญาติ และการเสริมพลังชุมชน อย่างไรก็ตามบุคคล จำนวนมากย ังข าดค วามเข้าใจ หรือเข้าใจในความห มายข องการเสริมพ ลังท ี่ไม่ต รงกัน
```
   เมื่อก ล่าวถึงพลังอ ำนาจ คนส่วนใหญ่จ ะมองถ ึงการค วบคุม การไปม ีอ ำนาจเหนือค นอ ื่น นั่นคือ เมื่อฝ ่ายห นึ่ง  
```
มีอำนาจ อีกฝ่ายหนึ่งจะถูกริดรอนอำนาจ แต่สำหรับมุมมองของการเสริมพลัง จะมองว่า เป็นพลังอำนาจที่เกิดจาก ความร่วมม ือ การแบ่งปัน และก ารร วมตัวก ัน ทำให้เกิดความเข้มแข็ง ดังน ั้นการเสริมพลังจึงเป็นการเพิ่มอ ำนาจให้ก ับ ผู้อ ื่นแทนการไปลดอำนาจ ซึ่งม ีผ ู้ให้คำนิยามคำว่า การเสริมพ ลังไว้จำนวนม าก ดังนี้
```
   เรพพ าพ อร์ต (Rappaport, 1984) ให้ความห มายข องการเสริมพ ลังว่า เป็นกระบ วนการท ี่บุคคล องค์กร และ  
```
ชุมชนเพิ่มความสามารถในก ารค วบคุมชีวิตข องต น
```
   มิงค์เลอร์ (Minkler, 1990) ให้นิยาม การเสริมพ ลังว่า เป็นกระบ วนการท ี่บุคคลและช ุมชนส ามารถที่จ ะใช้  
```
อำนาจและก ารกระท ำอ ย่างมีป ระสิทธิผลในก ารเปลี่ยนแปลงชีวิตและส ิ่งแวดล้อมของตน
```
   วอลเลอร์สตีน และเบอร์นสตีน (Wallerstein and Bernstein, 1988) อธิบายว่า การเสริมพลังเป็น  
```
กระบวนการกระทำทางสังคม (Social Action Process) ที่ส่งเสริมให้บุคคล องค์กร และชุมชนสามารถควบคุม ตนเอง (Autonomy) หรือม ีค วามสามารถในก ารเลือกแ ละก ำหนดอ นาคตของต น ชุมชน และส ังคมได้
```
   กิบส ัน (Gibson, 1991) ได้ก ล่าวส รุป การเสริมพ ลังว ่า เป็นกร ะบ วนก ารท างส ังคมท ี่ม ีก ารย อมรับ การส ่งเสริม  
```
และเสริมสร้างความสามารถข องบ ุคคล ในการต อบสนองค วามต้องการข องต นเอง และแก้ป ัญหาด้วยตนเอง รวมถึง ความส ามารถในการร ะดมทรัพยากรท ี่จ ำเป็น เพื่อน ำไปส ู่การมีความร ู้สึกเชื่อม ั่นในต นเองในก ารค วบคุมห รือก ำหนด ชีวิตข องตนเองได้
```
   นิตยา เพ็ญศิรินภา (2543) กล่าวว่า การเสริมพลังเป็นกระบวนการพัฒนาศักยภาพของบุคคล กลุ่ม และ  
```
ชุมชน ให้สามารถจัดการแก้ไขปัญหาของตน โดยการร่วมมือกันทำกิจกรรมและควบคุมสิ่งต่างๆ เพื่อเปลี่ยนแปลง ชีวิตและส ิ่งแ วดล้อมท ี่ต นอาศัยอยู่
```
   บัม (Baum, 2002: 325) ได้สรุปนิยามของการเสริมพลังว่า หมายถึง ความสามารถของประชาชนใน  
```
การทำความเข้าใจและควบคุมปัจจัยด้านตนเอง สังคม เศรษฐกิจ และการเมือง เพื่อที่จะเปลี่ยนแปลงสถานการณ์ ของชีวิตให้ด ีขึ้น
```
                          ลิขสทิ ธ์ขิ องมหาวิทยาลัยสโุ ขทัยธรรมาธิราช
```
`