องค์ประกอบสำคัญของระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์มีอะไรบ้าง

ระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์ : GIS (ย่อมาจาก Geographic Information System) คือ ระบบที่รวบรวม จัดการ และวิเคราะห์ข้อมูลทางภูมิศาสตร์ เช่น ข้อมูลภาพถ่ายดาวเทียม และข้อมูลอื่นๆที่หลากหลาย ซึ่งสามารถนำมาใช้นำเสนอให้เข้าใจและเห็นภาพได้ทั้งในรูปแบบแผนที่ แผนภูมิ ภาพสามมิติ โดยการนำ GIS มาใช้ให้เกิดประโยชน์ทำให้พบข้อมูลเชิงลึกเช่น รูปแบบการเปลี่ยนแปลง ความสัมพันธ์ที่เกิดขึ้น รวมถึงเหตุการณ์ต่างๆ เพื่อช่วยในการตัดสินใจได้

GIS ทำงานยังไง

• ใช้คอมพิวเตอร์ฮาร์ดแวร์, ซอฟต์แวร์, ข้อมูลทางภูมิศาสตร์ และการออกแบบเพื่อประสิทธิภาพในการจัดเก็บข้อมูล การปรับปรุงข้อมูล การคำนวณ และการวิเคราะห์ข้อมูล
• สมรรถนะของคอมพิวเตอร์ ช่วยเชื่อมโยงข้อมูลต่างๆเข้าด้วยกัน
• กล้องดาวเทียมมีบทบาทสำคัญในการทำงานของระบบ GIS

ประโยชน์

สามารถนำมาประยุกต์ใช้และเป็นประโยชน์ต่อหลายหน่วยงาน เช่น

• การตรวจสอบพื้นที่ที่ยากต่อการเข้าถึง เพื่อลดค่าใช้จ่ายการเดินทาง
• มีประโยชน์ต่อการวางผังเมือง
• ช่วยในการวางแผนล่วงหน้า ทั้งระบบไฟฟ้า ประปา ท่อน้ำทิ้ง บ่อบำบัดน้ำเสีย

องค์ประกอบของ GIS

1. อุปกรณ์คอมพิวเตอร์ (hardware) เพื่อใช้นำเข้าข้อมูล ประมวลผล แสดงผลการทำงาน เช่น กล้องถ่ายรูป เครื่องพิมพ์ สแกนเนอร์
2. โปรแกรม (Software) เพื่อใช้งานระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์ตามที่ออกแบบไว้ เรียกค้นวิเคราะห์ จำลองภาพ นำเข้าและปรับแต่งข้อมูล เช่น AutoCAD, PAMAP, ARC/INFO ซึ่งติดตั้งบน Window หรือ Unix
3. ขั้นตอนการปฏิบัติงาน วิธีที่องค์กรต่างๆจะนำระบบ GIS ไปใช้งานเพื่อจัดการกับปัญหาต่างๆ ให้เหมาะกับองค์กรของตน การกำหนดขั้นตอนการทำงานทำให้เกิดการทำงานที่เป็นขั้นตอน และน่าเชื่อถือ
4. บุคคลากร ผู้ที่ใช้งานระบบเพื่อนำประสิทธิภาพของระบบ GIS ไปใช้เช่น พนักงานภาคสนาม พนักงานวิเคราะห์ข้อมูล และพนักงานออกแบบแผนที่ เป็นต้น โดยเป็นองค์ประกอบที่สำคัญที่สุดเนื่องจากหากไม่มีผู้ใช้งานก็เท่ากับว่าระบบไม่มีคุณค่าอันใด
5. ข้อมูล แหล้งข้อมูลสารสนเทศภูมิศาสตร์เพื่อใช้ในระบบ เช่น แผนที่ภูมิประเทศ มาตราส่วน 1:50,000 รูปถ่ายทางอากาศ (Aerial Photographs) หรือ ภาพถ่ายดาวเทียม (Satellite Imagery) รวมถึงข้อมูลที่สามารถใช้ในการบรรยายเช่น ชื่อของหมู่บ้าน จำนวนครัวเรือน จำนวนประชากรชาย-หญิง

ขั้นตอนการทำงานของ GIS

1. การนำเข้าข้อมูล (Input) การแปลงข้อมูลให้เข้าไปสู่ระบบคอมพิวเตอร์ เช่น การแปลงจากแผนที่กระดาษไปเป็นข้อมูลรูปแบบดิจิตอลหรือแฟ้มข้อมูล ผ่านการใช้งานอุปกรณ์เครื่องสแกนเนอร์ หรือการพิมพ์ข้อมูลเป็นต้น
2. การปรับแต่งข้อมูล (Manupulation) การที่ปรับแต่งข้อมูลที่นำเข้าสู่ระบบไปปรับแต่งให้เหมาะสมกับการใช้งาน เช่น การแปลงหน่วยของข้อมูลให้เป็นหน่วยเดียวกัน แปลงสเกลแผนที่ให้เท่ากัน การปรับระบบพิกัดแผนที่ให้เป็นระบบเดียวกัน เป็นต้น
3. การบริหารข้อมูล (Management) ระบบจัดการข้อมูลจะถูกนำมาใช้บริหารจัดการฐานข้อมูลเพื่อให้การทำงานมีประสิทธิภาพ
4. การเรียกค้นและวิเคราะห์ข้อมูล (Query and Analysis)  เมื่อข้อมูลมีความพร้อมในการใช้งานแล้ว การเรียกค้นข้อมูลจากผู้ใช้งานจะทำให้ระบบ GIS ใช้ประโยชน์ได้ เช่น ที่ดินผืนนี้มีขนาดเท่าไหร่ ใครเป็นเจ้าของที่ดินแปลงที่ติดกับโรงเรียน
5. การนำเสนอข้อมูล (Visualization) เป็นการนำเสนอผลลัพธ์ที่ได้จากการเรียกค้นข้อมูล โดยสามารถนำเสนอได้ทั้งในรูปแบบของแผนภาพ 2 มิติ, ภาพ 3 มิติ, รูปถ่ายดาวเทียม, รูปสถานที่จริง, แผนที่ หรือการผสมผสานระหว่างแผนที่และภาพถ่ายดาวเทียมเป็นต้น

ประโยชน์

การใช้งานระบบ GIS ช่วยเพิ่มประสิทธิภาพในการทำงานได้ในหลากหลายองค์กร

• อนุรักษ์และจัดการสิ่งแวดล้อม เช่น การควบคุมมลภาวะ ฝุ่น PM2.5, การจำลองนิเวศวิทยา
• จัดการทรัพยากร การเกษตร เช่น การจัดการระบบชลประทาน, การอนุรักษ์ดินและน้ำ
• วางแผนด้านสาธารณะภัย เช่น การจำลองน้ำท่วม, แก้ปัญหาไฟป่าภาคเหนือ
• ผังเมือง เช่น การตรวจสอบการย้ายถิ่นฐานของประชากร การบุกรุกที่ป่า ระบบระบายน้ำเสีย
• จัดการสาธารณูปโภค เช่น การจัดการไฟฟ้า การแสดงแผนที่ท่อส่งก๊าซ ดับเพลิง
• วิเคราะห์การตลาด การหาที่ตั้งที่เหมาะสมกับการขยายสาขา
• การเดินทาง แสดงแผนที่และจุดท่องเที่ยวสำคัญ
• การทหาร
• สาธารณสุข ดูการแพร่ระบาดของเชื้อโควิด-19
• โบราณคดี
  

จะเห็นได้ว่าระบบ GIS มีประโยชน์ค่อนข้างมากในการวางแผนและประกอบการตัดสินใจ ซึ่งทำให้ผู้บริหารและเจ้าหน้าที่ต่างๆ สามารถใช้ในการวางกลยุทธ แนวทางการรับมือ ป้องกัน ตัดสินใจ รวมถึงยังเป็นการให้ข้อมูลกับประชาชนได้ด้วย

การใช้งานจริง

การขยายธุรกิจ

• Levi Strauss & Co. ใช้เครื่องมือที่แสดงสภาพพื้นที่และภูมิศาสตร์เพื่อวางตำแหน่งที่ตั้งร้านและสาขาใหม่ รวมถึงการวางจุดกระจายสินค้าเพื่อลดความผิดพลาดทางด้านต้นทุน โดย GIS สามารถสร้างและออกแบบในสิ่งที่พวกเรากำลังต้องการได้เป็นอย่างดี
• DHL บริษัทขนส่งสินค้า ใช้ระบบ GIS ในการพัฒนาการแยกกล่องสินค้าและขนส่งไปพร้อมๆกัน จากข้อมูลที่แยกแยะสินค้าไปในแต่ละพื้นที่ของผู้รับ ลดความผิดพลาดในการทำงานที่เกิดจากมนุษย์ และลดพนักงานไปได้มากถึง 50% อีกทั้งเพิ่มเส้นทางการขนส่งได้อีกด้วย

ดูราคาประเมินที่ดิน

• กรมที่ดินลดขั้นตอนการสอบถามราคาประเมินที่ดิน โดยเปิดให้บุคคลทั่วไปสามารถตรวจสอบราคาประเมินที่ดิน และขนาดของที่ดินได้ เพียงกรอกโฉนดที่ดินเท่านั้น หรือจะเลื่อนเมาส์เพื่อหาพิกัดที่ดินก็ได้

ค่าฝุ่น PM2.5

• การใช้ระบบ GIS เพื่อศึกษาพฤติกรรมของฝุ่น PM2.5 กับความสัมพันธ์ทางอุตุนิยมวิทยา
• ประชาชนทั่วไปสามารถทราบค่าฝุ่น PM2.5 ในพื้นที่ของตน เพียงกดดูจากในโทรศัพท์มือถือ