โครงงานวิทยาศาสตร์ อาหารแปรรูป

ถนอมอาหาร

จัดทาโดย

นางสาวน้าฝน แสงวิจิตรตระกูล
คณะ วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี สาขา คหกรรมศาสตรศึกษา

เสนอ

อคั รวทิ ย์ โพชะเรือง

โครงงานน้ีเป็ นส่วนหน่ึงของรายวิชา
นวตั กรรมและเทคโนโลยีดิจิทลั เพื่อการศึกษาและเรียนรู้

ภาคเรียนท่ี 1 ปี การศกึ ษา 2564
มหาลยั ราชภฎั กาญจนบรุ ี

ในปัจจุบนั ถา้ หากไม่มีการถนอมอาหารประชากรของประเทศไทยและพลโลกจะตอ้ งประสบ
ปัญหาการขาดแคลนอาหารในทางตรงกนั ขา้ มบางพ้นื ทอ่ี าจจะประสบปัญหากบั ผลผลติ ลน้
ตลาด ในฤดกู าลการผลติ ราคาผลผลิตตกตา่ ผลผลิตเกิดการเน่าเสียการบริโภคอาหารใน
ชีวิตประจาวนั ไม่ไดร้ บั ความสะดวกประชาชนจานวนมากในบางภาคของประเทศที่อยหู่ ่างไกล
จากทะเล อาจประสบปัญหาโรคคอพอกที่เกิดจาการขาดไอโอดีน ปัจจุบนั เทคโนโลยีทางดา้ น
การถนอมอาหารเจริญข้นึ จงึ ทาให้ปัญหาตา่ งๆ ดงั ไดก้ ลา่ วมาแลว้ ลดลงอยา่ งมาก ประโยชนข์ อง
การถนอมอาหาร

วตั ถุประสงค์

ตอ้ งการที่จะเก็บรกั ษาอาหารไวใ้ หน้ านที่สุด ซ่ึงอาหารจะเก็บไวไ้ ดน้ านโดยไม่เน่าเสียกต็ อ้ ง
หลกี เล่ยี งจลุ นิ ทรียไ์ มใ่ ห้เจริญในอาหาร ดงั น้นั การทจ่ี ะทาใหจ้ ุลินทรียไ์ ม่สามารถกอ่ ใหเ้ กิดการ
เน่าเสียแกอ่ าหารทผ่ี ่านการถนอมอาหารไปแลว้ น้นั

ขอบเขตของโครงงาน

เพ่ือเผยแพร่วิธีถนอมอาหารใหอ้ ยูน่ านยิง่ ข้ึน ผ่านทางเวบ็ ไซต์

1. ทาให้มีอาหารบริโภคตลอดปี และมีอาหารนอกฤดกู าลไวร้ บั ประทาน

2. ชว่ ยรักษาคณุ คา่ และคณุ ภาพของอาหารใหค้ งทนอยไู่ ดน้ าน

3. ช่วยประหยดั รายจ่ายค่าอาหาร เพราะสามารถเก็บรกั ษาอาหารไวไ้ ด้

4. ทาใหม้ ีอาหารลกั ษณะแปลกๆ มกี ลน่ิ สี รสชาติต่าง ๆ รบั ประทาน เช่น มะขามแกว้ มะขาม
อ่ิม

5. ชว่ ยเหลอื เศรษฐกิจของเกษตรมิให้เกิดภาวะสินคา้ ลน้ ตลาด และช่วยเหลือในครอบครวั โดย
ทาเป็ นอาชีพเสริม

6. ส่งเสริมการผลิตในครอบครัว ใหช้ ว่ ยประหยดั รายจา่ ยคา่ อาหาร และเพม่ิ รายไดใ้ หก้ บั
ครอบครัวอกี ดว้ ย

7. ทาให้อาหารมีน้าหนกั เบา สะดวกในการเกบ็ ส่งไปขายหรือส่งใหผ้ อู้ ่นื ที่อยหู่ ่างไกล
8. ชว่ ยยืดอายกุ ารเกบ็ รักษาอาหารไวไ้ ดน้ าน เช่น อาหารกระป๋ อง อาหารแหง้ อาหารฉายรังสี
อาหารแชเ่ ยือกแขง็

9. ใชอ้ าหารเหลือใหเ้ กิดประโยชน์ กระบวนการแปรรูปมวี ตั ถดุ ิบเหลือทงิ้ แต่ปัจจบุ นั มีการนา
อาหารเหลือมาแปรรูป

10. ชว่ ยเพิม่ มูลคา่ ผลผลิตทางการเกษตรลดปัญหาผลผลิตลน้ ตลาด

1. การทาลายจลุ ินทรียด์ ว้ ยความรอ้ น

ไดแ้ ก่ การพาสเจอร์ไรส์ คือการทาลายจุลินทรียเ์ พยี งบางส่วนดว้ ยการใชค้ วามรอ้ นต่าแตถ่ า้ หาก
จะทาลายจุลินทรียใ์ นอาหารไดท้ ้งั หมดตอ้ งใชค้ วามรอ้ นสูง

2. การควบคุมการเจริญเตบิ โตของจลุ ินทรีย์

ดว้ ยการใชอ้ ณุ หภมู ิตา่ หรือการใชส้ ารเคมี เช่น การใชเ้ กลอื เป็นสารถนอมอาหาร การรมควนั
รวมท้งั การหมกั ดองทีใ่ หก้ รดแลคติคหรือแอลกอฮอล์

3. การกาจดั น้า

น้าเป็นสิ่งจาเป็นสาหรับการดารงชีวิตของจุลินทรีย์ การกาจดั น้า เชน่ การแชแ่ ข็ง เมอ่ื น้า
เปล่ยี นสภาพเป็นน้าแข็ง จุลินทรียจ์ งึ ไม่สามารถอาศยั อยใู่ นน้าได้ การทาเค็มกใ็ ชห้ ลกั การน้ี
เช่นเดียวกนั ปริมาณน้าในอากาศลดลง เพราะเกลือทาให้เกิดการออสโมซิส น้าจึงไหลออกจาก
อาหาร ซ่ึงมคี วามเขม้ ขน้ ของสารละลายนอ้ ยกวา่ มายงั ภายนอกท่มี ีความเขม้ ขน้ มากกว่า

4. การใชส้ ารเคมีหรือสารเจอื ปนในอาหาร

มบี ทบาทสาคญั ในการถนอมอาหาร โดยเฉพาะในประเทศเขตร้อนซ่ึงมอี ณุ หภูมิ และ
ความช้ืนสูง อาหารจะเสียเร็ว จุลนิ ทรียเ์ ตบิ โตไดง้ า่ ย แตก่ ารใชส้ ารเคมมี ากเกินไปอาจเป็นโทษ
ตอ่ ร่างกายได้ ดงั น้นั การใชส้ ารเคมีชนิดใด มากนอ้ ยเพยี งใด ควรพิจารณาท้งั ประโยชนข์ อง
สารเคมีทจ่ี ะใชเ้ สียกอ่ น และควรเลอื กใช้ ในกรณีที่จาเป็น และในปริมาณทพ่ี อเหมาะ

1. การเช่ือม
เป็นการใส่น้าตาลในอาหาร โดยใชค้ วามรอ้ น ทาใหอ้ าหารสุก และเกบ็ ไวไ้ ดน้ าน น้าตาลจะเป็น
สารท่ชี ว่ ยยบั ย้งั การเจริญเติบโตของจลุ ินทรีย์ เช่น การเช่ือมกลว้ ย ลินจี่ ลูกตาล มะมว่ ง กระทอ้ น
สบั ปะรด วิธีน้ีตอ้ งเก็บไวใ้ นตเู้ ยน็ เทา่ น้นั ถา้ เอาออกมารบั ประทานควรรับประทานให้หมด ถา้
รบั ประทานไมห่ มดและทิง้ ไวค้ า้ งคนื อาจจะทาให้เสียได้

2. การหมกั ดอง
เช่น ดองปเู ค็ม หอยดอง ไข่เค็ม ขงิ กระเทยี ม ผกั และผลไม้ โดยใชเ้ กลือหรือน้าเกลือแลว้ แตจ่ ะ
เอาอะไรมาทา การดองพวกน้ี จะสามารถนาไปปรุงอาหารได้ วธิ ีการดองคอื นาปู หรือ ผกั
ผลไม้ ท่ตี อ้ งดองมาลา้ งน้าใหส้ ะอาดก่อน จากน้นั กใ็ ส่เกลอื แตไ่ ม่ตอ้ งเยอะมาก เพราะกรดแล
คติกจะชว่ ยป้องกนั ไมใ่ หจ้ ุลนิ ทรียท์ ท่ี าให้อาหารบดู เนา่ เจริญเติบโต

3. การแชอ่ ิม่
ผลไม้ เช่น มะละกอ พุทรา มะยม มะมว่ ง ลาไย มะขาม และอ่นื ๆ และการแช่อม่ิ ผกั กม็ ี เช่น
ฟักทอง มะเขอื เทศ วิธีคือ นาผลไมม้ าแช่ในน้าเกลือก่อน เพือ่ ทจ่ี ะให้ผลไมล้ ดความเปร้ียวความ
ขมลง พอแชเ่ สร็จ (ไมค่ วรแชน่ าน) ก็เตรียมน้าเชื่อม เพื่อที่จะนามาเค่ียวหลงั จะน้นั กร็ อให้เยน็
พอเยน็ ป๊ ุบเรากเ็ อาผลไมม้ าแช่ในน้าเช่ือม แลว้ ท้งิ ไวค้ า้ งคนื เป็นอนั เสร็จ แตถ่ า้ หากชอบแบบ
เขม้ ขน้ กว่าน้ี กส็ ามารถทาน้าเช่ือมใหมก่ ็ได้ แต่แลว้ แต่คนชอบ

4. การกวน
เช่น การกวนทเุ รียน มะมว่ ง สับปะรด เป็นการถนอมอาหารอยา่ งหน่ึง วธิ ีทากค็ ือ เอาผลไมม้ า
ลา้ งสะอาดทิ้งไวใ้ หส้ ะเด็ดน้า จากน้นั เราก็นาผลไมท้ ่จี ะกวนมาผสมกบั น้าตาล ใชค้ วามร้อนเคยี่ ว
จนไดเ้ ป็นเน้ือเดียวกนั เป็นอนั เสร็จ เรากส็ ามารถเก็บไวไ้ ดน้ าน

5. ตากแห้ง
การตากแหง้ กเ็ ป็นอกี วธิ ีหน่ึงทีด่ ีและถนอมอาหารไดม้ าก โดยเฉพาะ ปลา เน้ือสตั ว์ ผกั ผลไม้ วิธี
ทาก็ไมม่ ีไรมาก แคเ่ อา หมู เอามาตาก เป็นหมแู ดดเดียว นาหมมู ามกั กบั เกลือ นิดหน่อย แลว้ เราก็
ตา่ งแดดไว้ ใหแ้ หง้ สนิท เราก็สามารถเกบ็ ไวก้ ินไดน้ านๆได้ อกี อยา่ งคอื ปลา เรากส็ ามารถนามา
ตากแหง้ ไดเ้ หมือนกนั ทข่ี าดไม่ไดข้ องการตากแหง้ ก็คอื กลว้ ยแตกน้นั เอง ปอกเปลือกกลว้ ยแลว้
ก็นามาตากแดด รอจนแหง้ เป็นอนั เสร็จ

6. การแชแ่ ข็ง
เป็นทางออกที่ดีที่สุดของยุคสมยั น้ี โดยเฉพาะทีเ่ ป็นเน้ือสัตว์ ถา้ อยากเกบ็ ไวน้ าน ควรใส่ถุง
ถนอมอาหาร หาซ้ือทว่ั ไป ควรแบง่ เน้ือหมเู ป็นสดั ส่วนเทา่ ๆกนั เพือ่ ทจ่ี ะเกบ็ ใส่ถงุ ถนอมอาหาร
ได้ วนั ไหนเราอยากทากบั ขา้ วเราก็สามารถนาออกมาทาไดเ้ ลย เพราะเราหนั่ แชไ่ วเ้ ป็นหลายถุง
แลว้ มนั เป็นวิธีที่ดี หรือถา้ ใครอยากท่ีจะใส่ถงุ พลาสตกิ ธรรมดาเรากส็ ามารถทาได้ โดยการเอา
เน้ือหมอู อกมาเชด็ ใชผ้ า้ สะอาดๆชุบน้าหมาดๆเช็ด หลงั จากน้นั กส็ ามรถเอาเขา้ ตูเ้ ยน็ ได้

การแปรรูปอาหาร

อาหารแปรรูปเป็นกระบวนการที่ทาใหอ้ าหารสดกลายเป็นผลติ ภณั ฑอ์ าหารโดยผา่ นกรรมวธิ
ต่างๆ

ไดแ้ ก่ การลา้ ง การตดั แตง่ การฆา่ เช้ือจุลนิ ทรีย์ การแชเ่ ยือกแขง็ การหมกั การบรรจุ และอื่นๆ
อกี มากมายนอกจากน้ียงั รวมถึงการเตมิ วตั ถเุ จอื ปนอาหารเพ่ือยดื อายกุ ารเก็บ การเติมวติ ามินและ
เกลือแร่ เพื่อเพิ่มคณุ ค่าทางโภชนาการการแปรรูปอาหารมหี ลายแบบมตี ้งั แต่แบบด้งั เดิมเช่น การ
ใชค้ วามร้อน การหมกั การดอง การรมควนั การท าแหง้ และการบม่ ไปจนถงึ การแปรรูปท่ี
ทนั สมยั อาศยั ความรูท้ ้งั วทิ ยาศาสตร์ เทคโนโลยแี ละนวตั กรรม เช่น การบรรจุกระป๋ อง การพาส
เจอไรส์ การแชเ่ ยอื กแข็ง การใชค้ วามรอ้ นสูง การใชค้ วามดนั สูง หรือการบรรจุภายใตภ้ าวะ
บรรยากาศที่เหมาะสม

วตั ถุเจือปนอาหาร

วตั ถเุ จอื ปนอาหารเป็นสารท่ตี ้งั ใจเติมลงไปในอาหารเพื่อวตั ถุประสงคเ์ ฉพาะ เม่อื เตมิ ลงใน
อาหาร

ตามทีก่ ฎหมายหรือมาตรฐานกาหนดจะทา ใหร้ กั ษาสภาพอาหารให้สด ปลอดภยั คงรสชาติ
ลกั ษณะภายนอกและเน้ือสัมผสั ตลอดอายกุ ารเกบ็ วตั ถเุ จือปนอาหาร ไดแ้ ก่ วตั ถกุ นั หืนใส่เพ่ือ
ป้องกนั ไม่ให้อาหารมกี ลิ่นหืนอนั เกิดจากไขมนั และน้าามนั วตั ถุกนั เสียป้องกนั ไม่ให้อาหารเสีย
จากจลุ ินทรีย์ และอมิ ลั ซิฟายเออร์ใส่เพือ่ ไมใ่ หเ้ กิดการแยกช้นั ของน้าและไขมนั ในน้าสลดั และ
มายองเนส เป็นตน้

ทาไมต้องแปรรูปอาหาร

1. ทาใหอ้ าหารอยใู่ นรูปที่รับประทานไดแ้ ละน่ารับประทาน2/3อาหารบางอยา่ งเช่น ธญั พืช เรา
ไม่สามารถรบั ประทานไดโ้ ดยตรงโดยไมผ่ า่ นกระบวนการแปรรูป

ตอ้ งผา่ นการโม่ การบด จนเป็นแป้ง ถึงจะมาทาาเป็นขนมปัง เส้นตา่ งๆ รวมถงึ ผลติ ภณั ฑจ์ าก
ธญั พชื อ่นื ๆ การเติมไฮโดรเจนของไขมนั และน้ามนั ทาใหอ้ าหารเหม็นหืนชา้ ลง การเตมิ สี แตง่
กล่ินกช็ ว่ ยให้อาหารมีสีสนั สวยงาม กลิ่นหอมน่ารับประทานมากยิ่งข้ึน

2. ปลอดภยั ยดื อายกุ ารเก็บและถนอมอาหาร

การแปรรูปชว่ ยใหอ้ าหารปลอดภยั โดยการกาจดั จุลินทรียท์ ่เี ป็นอนั ตรายออกไป ทาใหอ้ าหาร

สะอาด ป้องกนั การปนเป้ื อนจากจุลนิ ทรียท์ ไี่ ม่ตอ้ งการ กระบวนการท่สี าคญั ไดแ้ ก่ การฆา่
เช้ือจุลินทรีย์ การพาสเจอไรส์ การใชว้ ตั ถุกนั เสีย การใชร้ งั สี การรักษาความสะอาด การปฏบิ ตั ิ
ตามหลกั เกณฑท์ ดี่ ีในการผลิตอาหาร (Good Manufacturing Practice, GMP) และการใชบ้ รรจุ
ภณั ฑท์ ่ีป้องกนั อากาศเขา้ การแปรรูปยงั สามารถยดื อายกุ ารเกบ็ อาหารได้ โดยกระบวนการ
เหล่าน้ีคือ การให้ความร้อนการแช่เยน็ การแชเ่ ยือกแขง็ การทาใหแ้ หง้ การหมกั การบม่ การ
รมควนั กระบวนการเหลา่ น้ีป้องกนั การเจริญของจุลนิ ทรียห์ ยดุ หรือชะลอปฏกิ ิริยาทางเคมีและ
เอนไซมใ์ นอาหาร การบรรจุภายใตภ้ าวะบรรยากาศทเ่ี หมาะสมก็ชว่ ยยดื อายกุ ารเก็บของอาหาร
ไดน้ านข้นึ การแปรรูปทีเ่ ป็นการถนอมอาหารมกั จะเป็นการทาให้แหง้ การเตมิ เกลอื เพ่อื ยบั ย้งั
การเจริญของจลุ ินทรีย์ การเติมน้าตาล เชน่ การทาแยม ช่วยให้เก็บอาหารไวร้ บั ประทานไดน้ าน
ข้ึน และยงั เกิดเป็นผลิตภณั ฑแ์ ปรรูปอาหารที่แตกต่างไปจากเดิม

3. คุณค่าทางโภชนาการ

การแปรรูปมผี ลตอ่ คุณค่าทางโภชนาการของอาหาร ท้งั ชว่ ยเพม่ิ คุณคา่ โดยการเตมิ สารบาง

อยา่ งเชน่ วติ ามินดี หรือกระบวนการลดปริมาณไขมนั เกลอื โซเดียม น้าาตาล เป็นตน้
กระบวนการแปรรูปโดยใหค้ วามร้อนกบั อาหารบางวธิ ีเชน่ การพาสเจอไรส์ ชว่ ยใหอ้ าหาร
สูญเสียคณุ ค่าทางโภชนาการนอ้ ยกว่าอีก

หลายวธิ ีในทางกลบั กนั การแปรรูปอาจไปทาให้อาหารสูญเสีย วิตามิน เกลือแร่ โดยเฉพาะเมื่อ
ผ่านการให้ความรอ้ นสูงเป็นเวลานานหรือการทาใหเ้ ยอื กแขง็ การเลอื กบรรจภุ ณั ฑก์ ็ชว่ ยให้
รกั ษาคุณคา่ ทางโภชนาการไวไ้ ด้ โดยเฉพาะบรรจภุ ณั ฑท์ ีส่ ามารถป้องกนั แสงและออกซิเจนได้

4. สะดวกสบาย

เทคโนโลยีดา้ นการแปรรูปรวมท้งั บรรจภุ ณั ฑต์ า่ งๆช่วยตอบโจทยช์ ีวติ ในยคุ ปัจจบุ นั ท่ตี อ้ งการ

อาหารหลากหลาย พร้อมรบั ประทานเช่น ผกั สลดั บรรจุถุง ผกั และผลไมต้ ดั แตง่ บรรจกุ ระป๋ อง
หรือขวดแกว้ พร้อมรับประทานเป็นตวั อยา่ งหน่ึงทผ่ี บู้ ริโภคเลอื กรบั ประทานไดห้ ลายรูปแบบ
และยงั หาซ้ือไดส้ ะดวกท้งั ท่ี

ตลาด รา้ นสะดวกซ้ือหรือซุปเปอร์มาร์เก็ต ซ้ือไดท้ กุ เวลาและยงั เก็บไวไ้ ดน้ านดว้ ย

5. สาหรบั ผบู้ ริโภคกล่มุ พเิ ศษ

ผบู้ ริโภคเหล่าน้ีมคี วามตอ้ งการอาหารที่เฉพาะเพื่อให้เหมาะกบั บุคคลแตล่ ะกลุ่มท่มี คี วาม
ตอ้ งการสารอาหารแตกต่างกนั โดยเฉพาะกล่มุ ทารก ผสู้ ูงวยั ผทู้ ี่เจ็บป่ วย ผทู้ ีต่ อ้ งการควบคมุ
ปริมาณไขมนั น้าตาลหรือเกลอื โซเดียม อาหารแปรรูปเฉพาะจงึ เหมาะสาหรบั กลุ่มบคุ คลเหล่าน้ี

6. เพิ่มมูลคา่

เทคโนโลยีดา้ นการแปรรูปอาหารสามารถลดค่าใชจ้ า่ ยลงไดเ้ ช่น ผกั แชเ่ ยือกแขง็ ที่ยงั คงคุณคา่

ทางโภชนาการเหมอื นผกั สดแต่ราคาถูกกวา่ เนื่องดว้ ยผกั เหล่าน้ีผา่ นการตดั แตง่ มาแลว้ และตดั
ส่วนที3่ /3

รบั ประทานไม่ไดท้ ิ้งไป ผบู้ ริโภคซ้ือไดใ้ นปริมาณมากและเกบ็ ไวไ้ ดน้ าน วิธีน้ีเป็นกระบวนการ
ทย่ี ดื อายกุ ารเกบ็ อาหาร ลดจานวนของเสียและลดค่าใชจ้ ่ายในการผลติ อาหารในภาพรวมดว้ ย