วิทยาลยั อาชีวศึกษาลาปาง รหสั วิชา 30001-2003 Information Digital for Works เทคโนโลยดี จิ ทิ ัล เพื่อการจัดการอาชีพ เทคโนโลยดี จิ ิทัลเพ่ือการจัดการอาชีพ เสนอ นางสาวณัฐชา วงษว์ ิชยั สาขาวชิ าการจดั การสำนักงาน รายงานนี้เปน็ ส่วนหน่ึงของวชิ า 30001 – 2003 สาขาวิชาการจดั การสำนกั งาน แผนกวิชาการจัดการสำนกั
งาน วิทยาลยั อาชีวศกึ ษาลำปาง คานา รายงานเล่มน้ี เป็นส่วนหน่ึงของรายวชิ า 30001 – 2003 เทคโนโลยีดิจทิ ลั เพ่อื การ ผจู้ ดั ทา ไดท้ าการศกึ ษา คน้ ควา้ และเรยี บเรยี ง เป็นรายงานฉบบั สมบูรณ์ เพ่อื ใหผ้ ทู้ ่ี ผูจ้ ดั ทา หวงั เป็นอย่างยงิ่ ว่าผูอ้ ่าน ผู้ท่สี นใจจะได้รบั ประโยชน์ และนาไปประยุกต์ใช้ ณฐั ชา วงษว์ ชิ ยั สารบญั เรอ่ื ง หน้า หน่วยท่ี 1 ความร้พู ืน้ ฐาน ประวตั ิความเป็นมา ความหมาย ลกั ษณะ ความสาคญั 1 หน่วยท่ี 2 อินเทอรเ์ น็ตทกุ สรรพสิ่ง (Internet Of Things) 9 หน่วยที่ 3 เทคโนโลยีท่ีใช้ในการทาธรุ กรรม โดยไม่ต้องผา่ นบคุ คลที่สาม (Blockchain) ความหมายของ Blockchain 18 แนวคดิ Blockchain 19 ววิ ฒั นาการของ Blockchain ดว้ ย Fork 19 ลกั ษณะการทางานของ Blockchain 22 หลกั การทางานขอองเทคโนโลยี Blockchain 24 องคป์ ระกอบของเทคโนโลยี Blockchain 25 ประเภทของ Blockchain 26 ประโยชน์ของ Blockchain 29 สารบญั (ต่อ) เรอื่ ง หน้า หน่วยที่ 5 ระบบเงินดิจิทลั สกลุ เงินดิจิทลั หรอื คริปโทเคอรเ์ รนซี (Cryptocurrency) สกุลเงนิ ดจิ ติ อล (Cryptocurrency) คอื อะไร 48 สกลุ เงนิ ดจิ ติ อลทางานอยา่ งไร 48 รปู แบบของการทางานสกุลเงนิ ดจิ ติ อล (Cryptocurrency) 49 ประเภทของสกลุ เงนิ ดจิ ติ อล มกี ป่ี ระเภท อะไรบา้ ง 49 ววิ ฒั นาการของสกลุ เงนิ ดจิ ติ อล 49 ขอ้ ดขี อ้ เสยี ของสกุลเงนิ ดจิ ติ อล (Cryptocurrency) 51 10 อนั ดบั สกลุ เงนิ ดจิ ทิ ลั ทม่ี มี ลู คา่ สงู สดุ 54 หน่วยท่ี 6 การทาธรุ กิจดิจิทลั บนสื่อสงั คมออนไลน์ (Digital
Marketing) 61 สารบญั (ต่อ) เรอ่ื ง หน้า อ้างอิง สารบญั ภาพ ภาพที่ หน้า หน่วยท่ี 1 ความร้พู ืน้ ฐาน ประวตั ิความเป็นมา ความหมาย ลกั ษณะ ความสาคญั 1 สารบญั ภาพ (ต่อ) ภาพท่ี หน้า หน่วยที่ 4 ธรุ กรรมการเงินดิจิทลั (Fintech) 32 หน่วยท่ี 5 ระบบเงินดิจิทลั สกลุ เงินดิจิทลั หรือคริปโทเคอรเ์ รนซี (Cryptocurrency) ภาพท่ี 5.1 ความหมายของ สกุลเงนิ ดจิ ติ อล (Cryptocurrency) 48 ภาพท่ี 5.2 การทางานของสกุลเงนิ ดจิ ติ อล 48 ภาพท่ี 5.3 ประเภทของสกลุ เงนิ ดจิ ติ อล 49 ภาพท่ี 5.4 ววิ ฒั นาการของสกลุ เงนิ ดจิ ติ อล 50 ภาพท่ี 5.5 ขอ้ ดขี อง Cryptocorrency 52 ภาพท่ี 5.6 สกุลเงนิ Bitcoin 54 ภาพท่ี 5.7 สกุลเงนิ Ethereum 55 ภาพท่ี 5.8 สกลุ เงนิ Ripple 55 ภาพท่ี 5.9 สกุลเงนิ Bitcoin Cash 56 ภาพท่ี 5.10 สกลุ เงนิ EOS 56 ภาพท่ี 5.11 สกลุ เงนิ Stellar 57 ภาพท่ี 5.12 สกลุ เงนิ Litecoin 57 ภาพท่ี 5.13 สกลุ เงนิ Tether 58 ภาพท่ี 5.14 สกุลเงนิ Cardano 58 ภาพท่ี 5.15 สกลุ เงนิ Monero 59 สารบญั ภาพ (ต่อ) หน้า ภาพท่ี 61 สารบญั ภาพ (ต่อ) หน้า หน่วยที่ ความร้พู ืน้ ฐาน ประวตั ิความเป็นมา ความสาคญั อคงวคาป์ มรหะมกอายบ ลแลกั ะษจดณั กะารข้อมลู ขนาดใหญ่ (BigData) สาระการเรยี นรู้ 1. องคป์ ระกอบทส่ี าคญั ของขอ้ มลู 1 หน่วยท่ี 1 ภาพท่ี 1.1 Big Data Big Data คืออะไร Big Data คอื ขอ้ มูลขนาดใหญ่มากจนซอฟต์แวรห์ รอื ฮารด์ แวรธ์ รรมดานัน้ ไม่สามารถท่ี Big Data คอื การรวบรวมขอ้ มูลทงั้ Structured (พวกท่เี ก็บในโครงสรา้ งตารางขอ้ มูล) Big Data คือ 4Vs ท่ีทุกคนพูดถึงกัน ซ่ึงได้แก่ Volume (ข้อมูลขนาดใหญ่) Velocity Big Data คอื ไม่ใช่การทเ่ี ราซอ้ื Hardware จานวนมาก เพ่อื มาเกบ็ ขอ้ มลู ใหไ้ ดเ้ ยอะทส่ี ดุ Big Data
คอื งานของทุกคน ไม่ใช่แค่งานของไอที หรอื ทมี วเิ คราะหข์ อ้ มูล งานนัน้ เรมิ่ Big Data คือ การสร้างทกั ษะและความรู้ให้กับทีมงานเพ่ือให้สามารถจดั การข้อมูล 2 Big Data คอื การลงทุนระยะยาว ไม่ใช่การตงั้ งบโครงการ แลว้
เรยี ก vendor มา demo องคป์ ระกอบที่สาคญั ของข้อมูล ความเป็ นมาของฐานข้อมลู 1. ฮาร์ดแวร์ (Hardware) หมายถึง ตัวเคร่ืองคอมพิวเตอร์และอุปกรณ์ต่อเข้ากบั 2. ซอฟต์แวร์
(Software) ซอฟต์แวร์หมายถึง โปรแกรมหรือชุดคาสัง่ ท่ีสัง่ ให้ 3. ข้อมูล (Data) ข้อมูลท่ีเก็บอยู่ในฐานข้อมูลควรเก็บรวบรวมแฟ้มข้อมูลต่าง ๆ 4. บคุ ลากร (Personal) บคุ ลากรท่ีเก่ียวข้องกบั การฐานข้อมูล ดงั นี้ ขอ้ มลู เขา้ เครอ่ื งคอมพวิ เตอร์ วเิ คราะหฐ์ านขอ้ มลู และออกแบบระบบงานทจ่ี ะนามาใช้ ประยกุ ตใ์ ชง้ านตา่ ง ๆ เพอ่ื ใหก้ ารจดั เกบ็ การเรยี กใชข้ อ้ มลู เป็นไปตามความตอ้ งการของผใู้ ช้ 3 5. ผู้บรหิ ารฐานขอ้ มูล (Database Administrator : DBA) เป็นบุคลากรท่มี หี น้าท่ี 5. ขนั้ ตอนการปฏิบตั ิงาน (Procedure) ในฐานขอ้ มลู ควรมกี ารจดั ทาเอกสารทร่ี ะบุ ภาพท่ี 1.2 ขนั้ ตอนการปฏบิ ตั งิ าน (Procedure) 4 Big data ที่มีคณุ ภาพสงู ควรมีลกั ษณะพืน้ ฐานอยู่ 6 ประการ ภาพท่ี 1.3 The Six Vs of Big Data Big data ท่ีมีคณุ ภาพสงู ควรมีลกั ษณะพืน้ ฐานอยู่ 6 ประการหลกั ๆ
(6 Vs) ดงั นี้ นามาวเิ คราะห์แล้วจะได้ insights ท่ตี รงกบั ความเป็นจรงิ เช่น การท่เี รามขี อ้ มูลอายุ เพศของ 2. ความหลากหลาย (Variety) หมายถงึ รูปแบบของขอ้ มลู ควรหลากหลายแตกต่าง 3. ความเร็ว (Velocity) หมายถึง คุณลักษณะข้อมูลท่ีถูกสร้างข้ึนอย่างรวดเร็ว 4. ความถูกต้อง (Veracity) หมายถึง
มีความน่าเช่ือถือของแหล่งท่ีมาข้อมูล 5. คุณค่า (Value) หมายถึง ข้อมูลมีประโยชน์และมีความสัมพันธ์ในเชิงธุรกิจ 5 6. ความแปรผนั ได้ (Variability) หมายถงึ ขอ้ มลู สามารถในการเปลย่ี นแปลงรูปแบบ รปู แบบของข้อมลู Big Data 1. ข้อมูลเชิงพฤติกรรมการใช้งานต่าง ๆ ( Behavioral data) เช่น server log, 2. ภาพถ่าย, วีดีโอ, รูปภาพ (Image & sounds) เช่น ภาพถ่ายจาก google street 3. ขอ้ ความท่เี ป็นลายลกั ษณ์อกั ษร (Languages) เช่น text message, ขอ้ ความท่ถี ูก 4. บนั ทกึ (Records) เชน่ ขอ้ มลู ทางการแพทย์, ขอ้ มลู ผลสารวจทม่ี ขี นาดใหญ่, ขอ้ มลู 5. ตัววัดค่าต่าง ๆ (Sensors) เช่น ข้อมูลอุณหภูมิ, ตัววัดความเร่ง, ข้อมูลทาง ภาพท่ี 1.4 การจดั การขอ้ มลู ขนาดใหญ่ Big data การจดั การข้อมลู ขนาดใหญ่ Big data 1. กาหนดกลยทุ ธเ์ กย่ี วกบั ขอ้ มลู ขนาดใหญ่ ในระดบั สงู กลยทุ ธข์ อ้ มลู ขนาดใหญเ่ ป็นแผน 6 กบั ข้อมูลขนาดใหญ่มคี วามจาเป็น เช่น ทรพั ย์สนิ ทางธุรกิจท่มี คี ่าอ่ืน ๆ แทนท่จี ะเป็นเพยี ง 2. รแู้ หลง่ ทม่ี าของขอ้ มลู ขนาดใหญ่ ท่ีไหลเข้าสู่ระบบไอทีจากอุปกรณ์สวมใส่ รถยนต์อจั ฉริยะ อุปกรณ์ทางการแพทย์ อุปกรณ์ โซเชียลมีเดีย ขอ้ มูลเกดิ จากการโต้ตอบบน Facebook, YouTube, Instagram ฯลฯ ข้อมูลท่ีเปิ ดเผยต่อสาธารณชน มาจากแหล่งข้อมูลแบบเปิดขนาดใหญ่ เช่น ข้อมูลขนาดใหญ่อื่นๆ อาจมาจากพ้นื ท่เี ก็บขอ้ มูลส่วนกลาง แหล่งขอ้ มูลบนระบบ 3. การเขา้ ถงึ จดั การ และจดั เกบ็ ขอ้ มลู ขนาดใหญ่ระบบคอมพวิ เตอรส์ มยั ใหม่มคี วามเรว็ 4. การวเิ คราะหข์ อ้ มลู ขนาดใหญ่ ดว้ ยเทคโนโลยที ม่ี ปี ระสทิ ธภิ าพสงู เชน่ Grid Computing 7 ภาพท่ี 1.5 Grid Computing (การประมวลผลแบบกรดิ ) หน่วยท่ี อินเทอรเ์ น็ตทกุ สรรพส่ิง (Internet Of Things) สาระการเรยี นรู้ 1. ความหมายของอนิ เทอรเ์ น็ตทกุ สรรพสงิ่ 5. สว่ นประกอบของอนิ เทอรเ์ นต็ ทกุ สรรพสง่ิ 9 หน่วยที่ 2 ภาพท่ี 2.1 อนิ เทอรเ์ น็ตทกุ สรรพสงิ่ ความหมายของอินเทอรเ์ น็ตทกุ สรรพส่ิง Internet of Things (IoT) คือ อินเตอร์เน็ตในทุกสิ่ง หมายถึง การท่ีอุปกรณ์ต่าง ๆ IoT มีชื่อเรียกอีกอย่างว่า M2M ย่อมาจาก Machine to Machine คือเทคโนโลยี เทคโนโลยี IoT มคี วามจาเป็นต้องทางาน 10 ภาพท่ี 2.3 นาย Kevin Ashton วิวฒั นาการของอินเทอรเ์ น็ตทกุ สรรพส่ิง จากเทคโนโลยี RFID สู่โลกของ Internet of Things 11 การต่อยอดแนวคดิ น้ีขน้ึ ไปอกี โดยอาจจะไปถงึ ขนั้ ท่ใี นอนาคต เราจะได้เหน็ รถยนต์แต่ละคนั ลกั ษณะการทางานของอินเทอรเ์ น็ตทุกสรรพส่ิง อุปกรณ์และวัตถุท่ีมีอยู่ภายในเคร่ืองจับสัญญาณ (Sensor) จะทาการเช่ือมต่อกับ แพลตฟอร์ม IoT เป็นแพลตฟอร์มท่มี ปี ระสทิ ธภิ าพ โดยสามารถระบุได้อย่างชดั
เจนว่า ตวั อย่างเช่น ถา้ เป็นเจา้ ของธุรกจิ การผลติ รถยนต์ อาจตอ้ งการทราบว่าส่วนประกอบใด 1. ใชเ้ ซน็ เซอรเ์ พ่อื ตรวจสอบว่าส่วนไหนของพน้ื ทใ่ี นโชวร์ ูมเป็นทน่ี ิยมมากทส่ี ุด และ 2. เจาะลกึ ลงในขอ้ มลู การขายทพ่ี รอ้ มใชง้ าน เพ่อื ระบุผลติ ภณั ฑห์ รอื บรกิ ารทข่ี ายได้ 3. จดั เรยี งขอ้ มลู การขาย พรอ้ มดว้ ยแหลง่ จา่ ยอตั โนมตั ิ เพอ่ื จดั การกบั คลงั สนิ คา้ ประเภทของอินเทอรเ์ น็ตทกุ สรรพส่ิง ปัจจบุ นั IoT แบง่ ออกเป็น 2 ประเภทไดแ้ ก่ 1. Industrial IoTs แบ่งจาก Local Network มหี ลาย เทคโนโลยที แ่ี ตกตา่ งกนั ในโครงขา่ ย Sensor Nodes โดยตวั อปุ กรณ์ IoT Device ในกลมุ่ น้ี จะเชอ่ื มต่อ แบบ IP Network เพอ่ื เขา้ สอู่ นิ เตอรเ์ น็ต ภาพท่ี 2.4 ประเภทของอนิ เทอรเ์ น็ตทุกสรรพสง่ิ 12 2. Commercial IoTs Wireless) โดยตวั อุปกรณ์ IoT Device ในกลุ่มน้ีจะส่อื สารภายในกลุ่ม Sensor Nodes เดยี วกนั ส่วนประกอบของอินเทอรเ์ น็ตทกุ สรรพส่ิง ส่วนประกอบของเทคโนโลยี IoT แบง่ ออกเป็น 3 ส่วนหลกั ดงั นี้ เชน่ เซน็ เซอร์ และ แอคทเิ วเตอร์ (Activator) มกี ารเช่อื มต่อกบั อนิ เทอรเ์ น็ต โดยเทคโนโลยที ก่ี าลงั ไดร้ บั ความนิยมคอื สมองกลฝังตวั ทต่ี ดิ ไว้ 3. ส่วนประมวลผลข้อมูล คือ ส่วนท่ีช่วยให้อุปกรณ์ IoT มีความสามารถในการ ทงั้ น้ี การท่เี ทคโนโลยี IoT ไดเ้ ช่อื มต่อกบั อุปกรณ์ต่าง ๆ ทาใหเ้ กดิ การรวบรวมขอ้ มูล 13 ประโยชน์ของอินเทอรเ์ น็ตทกุ สรรพส่ิง ภาพท่ี 2.5 ประโยชน์ของอนิ เทอรเ์ น็ตทกุ สรรพสง่ิ 1. รบั ส่งข้อมลู ในรปู แบบดิจิทลั รวดเรว็ จงึ นบั เป็นประโยชน์อย่างมากในยคุ Digital Transformation ทค่ี นเขา้ ถงึ ยากหรอื ในจุดทม่ี อี นั ตรายระหว่างดาเนินการได้ เช่น ภายในท่อส่งน้ามนั บ่อบาบดั 3. ลดภาระงานให้กบั บคุ ลากร แต่ปัจจุบัน IoTs ไม่เพียงแต่สอดส่องให้เราผ่าน Dashboard เท่านัน้ แต่ยังสามารถเรียนรู้ 4. แมน่ ยา และส่งข้อมลู ได้แบบ Real - Time ระดบั Real - Time มคี วามแม่นยา และสามารถใชง้ านไดต้ ลอดเวลา ทาใหม้ ขี อ้ มลู ในการตดั สนิ ใจ จะเหน็ ไดว้ า่ IoTs มสี ว่ นช่วยเปลย่ี นแปลงการใชช้ วี ติ ของเราและสงั คมรอบขา้ งในทางทด่ี ี 14 ความสมั พนั ธร์ ะหว่าง Internet Of Things และ Big data ภาพท่ี 2.6 ความสมั พนั ธร์ ะหวา่ ง Internet Of Things และ Big data ด้านพลงั งาน มกี ารนา IoT มาใชจ้ ะเพม่ิ ความฉลาดของระบบพลงั งานและระบบโครงสรา้ งพน้ื ฐาน ด้านการดแู ลสขุ ภาพ ตวั เลขค่าใชจ้ ่ายด้านการดูแลสุขภาพโดยเฉลย่ี สูงกว่า 10% ของ GDP ในระดบั ชาติ การลดความสญู เสียในการขนส่ง IoT
สามารถสรา้ งระบบขนส่งทส่ี ามารถรบั รกู้ ารเปลย่ี นแปลงทเ่ี กดิ ขน้ึ และดาเนินการ 15 ท่อี ยู่แวดล้อม อาทิ สภาพภูมอิ ากาศ
ทงั้ สามารถระบุเสน้ ทางได้อย่างมปี ระสทิ ธภิ าพมากข้นึ ภาพท่ี 2.7 โรงงานอจั ฉรยิ ะแหง่ อนาคต (Smart Factory) นวตั กรรมดา้ น IoT ในภาคการผลติ ซง่ึ ปัจจุบนั พฒั นาไปส่โู รงงานอจั ฉรยิ ะแห่งอนาคต ผลกระทบที่อาจจะเกิดขึน้ เป็นอยา่ งมากในแงข่ องความสะดวกสบาย และรวดเรว็ ชว่ ยลดขนั้ ตอนความยงุ่ ยากในการทา ปัญหาด้านการส่งข้อมลู ขอ้ มูลของอุปกรณ์ต่าง ๆ และเครอื ข่ายทส่ี าคญั ทส่ี ุดคอื เครอื ข่ายอนิ เทอรเ์ น็ต หมายความว่า 16 งานไดช้ วั่ คราว หรอื เกดิ การผดิ พลาดทางการส่งขอ้ มลู กจ็ ะส่งผลใหอ้ ุปกรณ์ต่าง ๆ ไม่สามารถ ปัญหาด้านความปลอดภยั เน่ืองจากหากสามารถเจาะเขา้
อปุ กรณ์ชน้ิ หน่ึงในเครอื ขา่ ยนนั้ ได้ กจ็ ะสามารถเขา้ ถงึ อุปกรณ์ชน้ิ ปัญหาการประมวลผลผิดพลาด และกระทาสง่ิ ต่าง ๆ อตั โนมตั โิ ดยไมต่ อ้ งรอคาสงั่ ของผใู้ ช้ แต่อยา่ งไรกต็ อ้ งป้อนขอ้ มูล และเขยี น ปัญหาเก่ียวกบั ผใู้ ช้งาน ตดิ ความสบาย จนไม่สามารถทาเร่ืองพ้นื ฐานได้ด้วยตนเอง รวมถงึ การเรยี นรู้เทคโนโลยใี หม่ หน่วยท่ี เทคโนโลยีท่ีใช้ในการทา (Blockchain) สาระการเรยี นรู้ 1. ความหมายของ Blockchain 6. องคป์ ระกอบของเทคโนโลยี Blockchain 2. แนวคดิ Blockchain 7. ประเภทของ Blockchain 3. ววิ ฒั นาการของ Blockchain ดว้ ย Fork 8. ประโยชน์ของ Blockchain 4. ลกั ษณะการทางานของ Blockchain 5. หลกั การทางานขอองเทคโนโลยี Blockchain 18
หน่วยท่ี 3 (Blockchain) ภาพท่ี 3.1 ความหมายของ Blockchain ความหมายของ Blockchain Blockchain เป็นเทคโนโลยที ม่ี คี นพดู ถงึ มากว่าจะเป็นตวั เปลย่ี นโลกเหมอื นทอ่ี นิ เทอรเ์ น็ต Blockchain คือ ระบบโครงข่ายในการเก็บบญั ชีธุรกรรมออนไลน์ ซ่ึงมีลักษณะเป็น เท่ากบั ว่า Blockchain เป็นระบบโครงข่ายในการทาธุรกรรมต่างๆ ซ่งึ ตดั ตวั กลางอย่าง ขณะท่ี Blockchain ไม่เพยี งมบี ทบาทอย่แู คก่
ารทาธุรกรรมทางการเงนิ เท่านนั้ หากแต่ยงั 19 และอ่นื ๆ อกี มากมาย ซ่งึ แม้แต่เหล่าธนาคารเอง กต็ ดั สนิ ใจเขา้ ลงทุนในการทา Blockchain แนวคิด Blockchain แนวคิด Blockchain เรม่ิ กลบั มาเป็นกระแสทต่ี อ้ งจบั ตามมองอกี ครงั้ พรอ้ มมกี ารพฒั นา แต่กระนนั้ ความสาเรจ็ ของ Blockchain จะสามารถพลกิ สถานการณ์ใหบ้ รกิ ารดา้ นการเงนิ วิวฒั นาการของ Blockchain ด้วยการ Fork การ Fork เป็นสว่ นทส่ี าคญั ในการเกดิ ววิ ฒั
นาการของบลอ็ กเชน เหมอื นอย่างทก่ี ารกลาย การ Fork ของบลอ็ กเชน เกดิ ขน้ึ ไดเ้ พราะโคด้ ปัจจุบนั และสถานะของบลอ็ กเชนสามารถ 20 ตวั อย่าง เช่น ถา้ หากมกี ลุ่มนักพฒั นาทค่ี ดิ ว่าเขาสามารถสร้างเวอร์ชนั่ ท่ดี กี ว่าของเหรยี ญ ท่ีช่ือว่า TokenA ได้ เดิมทีเขาอาจถือ TokenA อยู่จาน ว น เ ล็ก น้ อย เ ช่น ป ร ะ มาณ 0.10% เมอ่ื ทาการ Fork ตวั TokenA เขากจ็ ะยงั ถอื เพยี ง 0.10% ของ TokenA ท่ีถูก Fork แล้ว (หรือเรา อาจจะเรยี กมนั ว่า ForkedTokenA) เพราะเหตุน้ี แ ม้ ForkedTokenA จ ะ ป ร ะ ส บ ค ว า ม ส า เ ร็ จภาพท่ี 3.2 ววิ ฒั นาการของ Blockchain ดว้ ยการ Fork เทยี บเทา่ กบั การถอื TokenA เดมิ เม่ือมองในมุมของสตาร์ทอัพ ก็คงอยากให้ “founders” หรือผู้ก่อตัง้ ForkedTokenA ไดร้ บั ผลประโยชน์ทางเศรษฐกจิ ทง่ี ดงาม แต่กลบั กลายเป็นว่า ผกู้ ่อตงั้ น่าจะไดร้ บั ผลตอบแทน ในการพฒั นา TokenA มากกว่า ForkedTokenA เพราะ TokenA น่าจะมมี ลู ค่าทม่ี ากกว่าอย่แู ลว้ ตัง้ แต่ต้น ถ้าหาก TokenA มีมูลค่า 10 ดอลลาร์ และ ForkedTokenA มีมูลค่า 1 ดอลลาร์ ภายหลงั จากการ Fork การเปลย่ี นแปลงทท่ี าให้ TokenA โตขน้ึ 20% จะทากาไรใหก้ บั ผพู้ ฒั นา 2 ดอลลาร์ ต่อ coin ส่วนถ้าหาก ForkedTokenA โตข้นึ 20% ผู้พฒั นาจะทากาไรได้เพยี งแค่ 0.20 ดอลลาร์ แม้จะมีจานวน coin ท่ีเท่ากัน ผลประโยชน์ของเขากลับไม่สมเหตุสมผล นกั พฒั นาควรไดร้ บั เหรยี ญมากขน้ึ เพอ่ื แกไ้ ขปัญหาเรอ่ื งผลตอบแทนน้ี ภาพท่ี 3.3 ForkedTokenA แลว้ เร่อื งราวกย็ ง่ิ ดูตลกถา้ มองในฝัง่ ของผถู้ อื บลอ็ กเชน (Blockchain) เดมิ ถา้ หาก TokenA 21 ส่วนร่วมเลยกต็ ามทา้ ยทส่ี ุดแลว้ หากมองเร่อื งของการกากบั ดูแล การ Fork มกั เกดิ จากความ การแบ่ง Token ใหม่อกี ครงั้ เป็นวธิ กี ารสรา้ งสมดุล โดยส่วนมากแลว้ Fork ทเ่ี กดิ ขน้ึ ใหม่ เร่อื งสาคญั
อกี เร่อื งกค็ อื ตอ้ งไม่ลมื วา่ การ Fork ไม่ไดห้ มายความวา่ จะสรา้ งการแขง่ ขนั กนั การ Fork กม็ จี ุดอ่อนในบางเร่ือง เช่นเดยี วกนั กบั การกลายพนั ธุ์ของสง่ิ มชี วี ติ การ Fork ในภาพรวม เราควรเหน็ ความสาคญั ทว่ี า่ การพฒั นาโดยไรซ้ ง่ึ ศนู ยก์ ลางเป็นเรอ่ื งทย่ี ุ่งยาก 22 ลกั ษณะการทางานของ Blockchain ภาพท่ี 3.4 การทางานของ Blockchain 1. A ต้องการโอนเงิน (ส่งข้อมลู ) ไปให้ B ผา่ นเลขบญั ชี โดยใช้ Private ผู้ใช้ (Node) ทุกคนต้องมกี ุญแจสองอนั อนั แรกคอื Private key ท่ถี ือเป็นการแสดง 2. เกบ็ Transaction ไวใ้ น Public Ledger ขอ้ มลู การเดนิ บญั ชี (Transaction) ถกู เรม่ิ ตน้ สรา้ งขน้ึ รายการจะแจง้ วา่ ตวั เลขทงั้ หมด 23 3. ยืนยนั ความถกู ต้องโดย Miner และต้องไมถ่ กู คดั ค้านจากผใู้ ช้ 24 5. เงินถกู ถา่ ยโอนและอพั เดทข้อมลู แก่ผใู้ ช้ พรอ้ มกนั การสง่ ต่อขอ้ มลู จากเคร่อื งถงึ เครอ่ื ง เรยี กวา่ Peer-to-peer สว่ นเงนิ ทว่ี า่ น้ีเป็นเพยี งแค่ หลกั การทางานของเทคโนโลยี Blockchain การทางานของ Blockchain transaction ของแต่ละคนสามารถแชร์ไปยงั ทุก ๆ คนได้ เป็นเสมอื นห่วงโซ่ (Chain) ท่ที าให้ เม่อื บลอ็ กของขอ้ มลู ไดถ้ ูกบนั ทกึ ไวใ้ นบลอ็ กเชน มนั จะเป็นเร่อื งยากมาก ๆ ทจ่ี ะเขา้ การประยุกตใ์ ช้ อย่ใู นบลอ็ กเชน ทุกคนจะเหน็ ขอ้ มูลตรงกนั เราจงึ สามารถไวใ้ จใหร้ ะบบ Automate ปฏบิ ตั งิ าน ภาพท่ี 3.5 การประยกุ ตใ์ ช้ Blockchain 25 องคป์ ระกอบของเทคโนโลยี Blockchain Blockchain เป็น technology ทเ่ี กย่ี วกบั ความเช่อื ใจ (Trust) ในการทาธุรกรรมทม่ี มี ูลค่า 1. Block แลว้ ขอ้ มลู ภายในกล่องหา้ มเปลย่ี นแปลง โดยจะมี Hash ปะหน้ากล่อง (Hash function คอื การ 2. Chain เปลย่ี นแปลง ทาธุรกรรมได้ ธุรกรรม transaction ท่ีเกิดข้ึนมาแล้วไม่ได้ เน่ืองจากมี Hash กากับไว้ท่ีกล่องและถ้าจะแก้ข้อมูล - โดยสรปุ Chain
คอื เอา Block มาต่อกนั โดยเกบ็ คา่ Hash ไวใ้ นกล่องถดั ไป วธิ กี ารตกลงกนั วา่ block ถดั ไปจะเกบ็ อยา่ งไร สามารถทาไดห้ ลายวธิ เี ชน่ 26 4. Validation การตรวจสอบธุรกรรม ใช้ digital signature (private key) เพ่อื ประกนั ว่าธุรกรรม 5. Wallet (optional) กระเป๋ าเงนิ ทท่ี าใหเ้ ราทราบมลู คา่ ของเงนิ ทเ่ี รามอี ยู่ ประเภทของ Blockchain ปัจจุบนั มกี ารแบ่งเทคโนโลยี Blockchain ออกเป็น 3 ประเภท นัน้ คือ Public, Private, Consortium ซง่ึ แต่ละประเภทกม็ เี หมาะสมกบั การใชง้ านแตกต่างกนั ไป 1. Public Blockchain (Blockchain แบบเปิ ดสาธารณะ ) Blockchain ประเภทน้ี เรามกั รู้จกั กันดีในช่ือ Bitcoin กับ Ethereum ซ่ึงเป็ น Blockchain ท่ีใช้งานจริง กับคนทัว่ โลก ข้อดีของ Public Blockchain ประเภทน้ี คอื ทางองค์กร ไม่จาเป็นต้องลงทุนตอนเรม่ิ ต้นในราคาสูง เช่น การนาเอา Ethereum มาใช้เป็นแพลตฟอร์มสาหรบั การรบั และสง่ ขอ้ มลู ทา่ นสามารถใชเ้ พอ่ื เกบ็ ขอ้ มลู และเรยี ก ข้นึ มาดูได้แบบออนไลน์ โดยท่ที ่านไม่ต้องลงทุนซ้ือเคร่อื ง Server มาติดตัง้ ระบบเอง ท่านเพียงแค่จ่ายค่าการรับส่ง และเกบ็ รกั ษาขอ้ มลู ตามการใชง้ านจรงิ เท่านนั้ คลา้ ย ๆ จ่าย ภาพท่ี 3.6 Blockchain แบบเปิด ผู้รับปลายทางเราก็ไม่ต้องมาสร้างช่องทางส่งข้อมูลกัน หรือท่ีนิยมทา Web Service API เพ่อื ให้ App คุยกนั องคก์ รผูส้ ่งขอ้ มลู เพยี งแค่ใส่ขอ้ มูลลงไปใน Blockchain และจ่าหน้าซองถงึ องค์กรผู้รับเท่านั้นผู้รับก็ได้รับข้อมูลไปโดยทันที แต่ข้อเสียของ Public Blockchain กม็ เี ช่นกนั ขอ้ มูลทเ่ี ราใส่เขา้ ไปใน Public Blockchain นัน้ จะกลายเป็นว่าขอ้ มูลเหล่านัน้ จะถูก เปิดเผยแก่ทุกคนแบบสาธารณะ แปลว่าไม่มอี ะไรเป็นความลบั หากต้องการความเป็นส่วนตวั องคก์ รกต็ อ้ งหาวธิ กี ารใน การเขา้ รหสั ขอ้ มลู ก่อนทจ่ี ะสง่ ซง่ึ เป็นขนั้ ตอนทท่ี าใหเ้ กดิ ความยุง่ ยาก ในการใชง้ าน 27 2. Private Blockchain (Blockchain แบบปิ ด) หรอื เป็นระบบปิด บลอ็ กเชนประเภทน้ีจะมกี ารจากดั การเขา้ ถงึ ขอ้ มูล
ทาใหจ้ ะมเี พยี งคนบาง ขอ้ ดอี กี ขอ้ ของ Private Blockchain คอื การท่เี ราสามารถกาหนดกฎเกณฑต์ ่าง ๆ ภาพท่ี 3.7 Blockchain แบบปิด 28 3. Consortium Blockchain (Blockchain แบบ เฉพาะกล่มุ ) Blockchain ประเภทคอื การรวมเอา 2 แนวคดิ แรก เข้าด้วยกัน เป็นการผสมผสานระหว่างข้อดี ของ Public Blockchain และ Private Blockchain เขา้ ดว้ ยกนั ซง่ึ แนวคดิ Consortium Blockchain น้ีกาลงั เป็นท่นี ิยมอย่างสูงสาหรบั ก า ร น า ม า ป ร ะ ยุ ก ต์ใ ช้กับ อ ง ค์ก ร ด้า น ก า ร เ งิน ใ น ปั จ จุ บัน เน่ืองจากองคก์ รเหล่าน้ี มกี ารทาธุรกจิ ทเ่ี หมอื นกนั โดยปกติ จะต้องเช่อื มโยง เพ่อื แลกเปล่ยี นขอ้ มูลระหว่างกนั อยู่แล้ว จงึ สร้างเป็นเครอื ข่ายความร่วมมอื และพฒั นาระบบขอ้ มูล เพ่ือใช้งานร่วมกัน เช่น Consortium Blockchain สาหรับ ภาพท่ี 3.8 Blockchain แบบ เฉพาะกลมุ่ ระหว่างกนั ภายในสมาคม ธนาคารด้วยกันเอง และธนาคารท่ีจะเข้ามาร่วมในเครือข่ายได้ จะต้องได้รบั อนุญาตจากตวั แทนของสมาคมเสยี ก่อน จงึ จะมสี ทิ ธใิ ์ ชง้ านระบบร่วมกบั ธนาคาร อ่นื ๆ ได้ ขอ้ ดขี อง Blockchain ประเภทน้ีคอื ธนาคารไม่ต้องกลวั ว่าขอ้ มลู สาคญั ขององค์กร และลูกคา้ จะรวั่ ไหลกลายเป็นขอ้ มลู Public และในเร่อื งการลงทุนระบบ Infrastructure กล็ ดลง ไม่เหมอื นการสรา้ ง Private Blockchain ขน้ึ มาใชเ้ ฉพาะภายในองคก์ รของตนเอง ซ่งึ จะไม่ต่าง อะไรกับการลงทุนทาระบบใหญ่ ๆ ท่ีต้องใช้งบประมาณสูง และเสียเวลามาก แต่ก็จาเป็น ต้องแลกดว้ ยความไม่คล่องตวั ในการปรบั เปลย่ี นแกไ้ ขเง่อื นไขการใชง้ านต่าง ๆ เพราะอาจจะ ตอ้ งรอใหผ้ า่ นมตคิ วามเหน็ ชอบจากสมาชกิ สว่ นใหญ่ในสมาคมเสยี ก่อน ภาพท่ี 3.9 การประยกุ ตใ์ ชเ้ ทคโนโลยี Blockchain กบั ระบบ Supply 29 Blockchain มีประโยชน์อย่างไร 1. การโอนเงนิ ชาระเงนิ การโอนเงนิ ชาระเงนิ ทงั้ ภายในถอื เป็นกรณีการใชง้ านทแ่ี พร่หลาย 2. การซ้อื ขายพนั ธบตั รและหุน้ กระบวนการซอ้ื ขายพนั ธบตั รนนั้ ประกอบไปดว้ ยขนั้ ตอน 3. การชาระแบบ
Peer to Peer และการส่งเงินกลับประเทศ การเพิ่มข้นึ ของ Mobile 30 ตรวจสอบประวตั กิ ารทาธุรกรรมระหว่างกนั ได้ นอกจากน้ียงั มกี ารใช้แพลตฟอร์มประเภทน้ี 4. การรกั ษาความปลอดภยั และการแบ่งปันขอ้ มลู KYC เน่ืองจากขอ้ มลู ทบ่ี นั ทกึ อย่ใู น 5. การเพมิ่ ประสทิ ธภิ าพงาน Trade Finance และงานประกนั โดยทวั่ ไปในการส่งสนิ คา้ หน่วยที่ ธรุ กรรมการเงินดิจิทลั สาระการเรยี นรู้ 1. ความหมายของ (Fintech) 6. บทบาทของ Fintech กบั ระบบการเงนิ ของ 2. ประโยชน์ของธุรกรรมการเงนิ ดจิ ทิ ลั Fintech ไทย 3. ประเภทของ Fintech ในอนาคต 4. ประโยชน์ของธรุ กรรมการเงนิ ดจิ ทิ ลั Fintech 7. ผลสาเรจ็ ของธุรกรรมการเงนิ ดจิ ทิ ลั 5. ผลกระทบของ Fintech ทม่ี ตี ่อธนาคาร (FinTech) และอุตสาหกรรม 8. ประโยชน์ของ Blockchain 32 หน่วยที่ 4 ภาพท่ี 4.1 Fintech คอื อะไร ความหมายของ (Fintech) FinTech (Financial Technology) คือ
กลุ่มธุรกิจท่ีประยุกต์ใช้เทคโนโลยีเข้ามาทาให้ Financial Technology คอื การนาเอาเทคโนโลยมี าใช้กบั การเงนิ ในการสร้างนวตั กรรม เทคโนโลยีทางการเงิน มีจุดเร่ิมต้นจากการนาระบบคอมพิวเตอร์มาใช้ในระบบงาน Fintech ย่อมาจาก Financial Technology (เทคโนโลยีทางการเงิน) ซ่ึงเป็ นการใช้ 33 จากสาธารณะชน (crowd-funding) และทัง้ หมดน้ีก็กาลังเปล่ียนแปลงวิถีของการธนาคาร ภาพท่ี 4.2 ววิ ฒั นาการของธรุ กรรมการเงนิ ดจิ ทิ ลั (Fintech) วิวฒั นาการของธรุ กรรมการเงินดิจิทลั (Fintech) ววิ ฒั นาการดา้ นเทคโนโลยที าง การเงนิ จากอดตี สปู่ ัจจบุ นั และ Technology เขา้ ไว้ด้วยกนั ซ่ึงหมายถงึ การนาเทคโนโลยหี รอื โปรแกรมคอมพวิ เตอร์มา จาก Bank 1.0 ใหบ้ รกิ าร โดยอธบิ ายเป็นยคุ ต่าง ๆ ตามลาดบั ดงั น้ี การใหบ้ รกิ าร ดงั นนั้ การดาเนินการตา่ ง ๆ ไม่วา่ จะฝาก ถอน หรอื กยู้ มื ลว้ นแลว้ แต่กระทาลงใน 34 ต่อมาในยุค Bank 2.0 ความต้องการในการใช้บริการธนาคารมีเพิ่มข้ึน ส่งผลให้เร่ิมมีการ หลงั จากนัน้ ในยุค Bank 3.0 หรอื ในช่วงปี 1990 เป็นต้นมาได้เรมิ่ มกี ารใช้ Internet จาก Bank 4.0 สู่ Virtual Bank หรือการรวมตวั ของกลุ่มอุตสาหกรรมทางการเงนิ และธุรกิจอ่ืน ๆ ท่ีเก่ียวข้อง)
ท่ีให้บริการ ปัจจุบนั กฎหมายในหลายประเทศไดอ้ นุญาตใหป้ ระกอบธุรกจิ ในแบบ Virtual Bank ได้ 35 ยกตัวอย่างเช่น Virtual Bank license ในไต้หวัน FSC (Financial Supervisory Commission) อย่างไรกด็ ใี นทางปฏบิ ตั ิ การดาเนินการในรปู แบบ Virtual ในบางประเทศ ธนาคารยงั คง ประเภทของ Fintech Fintech คนมกั จะคิดถึงระบบ Mobile Banking ของแต่ละธนาคารก่อนเป็นอนั ดบั แรก แต่ตามว่าเทคโนโลยที างการเงนิ นนั้ มอี ย่หู ลายรปู แบบดว้ ยกนั และการแบ่งประเภทของฟินเทค ก็สามารถแบ่งได้หลากหลายวิธีเช่นกัน แต่ถ้าจะจาแนกตามจุดประสงค์ในการใช้งาน สามารถแบง่ ออกไดเ้ ป็น 7 แบบ 1. Banking Technology การนาเทคโนโลยมี าใชก้ บั ระบบธนาคาร ซง่ึ เป็นสงิ่ แรกทค่ี นมกั คดิ ถงึ เม่อื พดู ถงึ เทคโนโลยที าง การเงนิ เพราะหลายคนคุน้ เคยกบั เทคโนโลยดี งั กล่าว อยู่แลว้ และเช่อื ว่าในโทรศพั ท์ของคนวยั ทางานส่วน ใหญ่จะต้องติดตงั้ แอปพลิเคชัน่ ธนาคาร ซ่ึงฟินเทค ประเภทน้ีคือ Mobile Banking ท่ีมีข้ึนเพ่ือให้ลูกค้า ของธนาคารสามารถทาธุรกรรมต่าง ๆ ท่ีเป็ น การบรหิ ารจดั การเงนิ ของตวั เองไดด้ ว้ ยตวั เอง ทางาน ภาพท่ี 4.3 Banking Technology โอนเงนิ จา่ ยบลิ และอ่นื ๆ 2. Crowdfunding Platforms เทคโนโลยเี พ่อื การระดมทุน กล่าวคอื คราวดฟ์ ันดิงแพลตฟอรม์ เป็นแพลตฟอรม์ ตวั กลางระหวา่ งผปู้ ระกอบการ และนกั ลงทุน โดยแพลตฟอรม์ ทเ่ี กดิ ขน้ึ มจี ดุ ประสงค์ เพอ่ื ใหเ้ กดิ การขอและใหเ้ งนิ ทุนแทนทผ่ี ปู้ ระกอบการจะตอ้ งไปขอกสู้ นิ เช่อื จากธนาคาร กส็ ามารถระดมทุน จากนักลงทุนหลาย ๆ คนได้ และนักลงทุนเอง ก็สามารถเลือกลงทุนในธุรกิจท่ีน่าสนใจ ผ่านแพลตฟอร์มดงั กล่าวได้ โดยแพลตฟอร์ม นอกจากจะเป็น ตัวกลางในการเช่ือมต่อแล้ว ยงั อานวยความสะดวก ในเรอ่ื งการสมคั รขอระดมทนุ ตรวจสอบเครดติ และอนุมตั ิ ดว้ ยเชน่ กนั 36 3. Cryptocurrency สกุลเงนิ ดจิ ทิ ลั ทงั้ Cryptocurrency หรอื เทคโนโลยี Blockchain เป็นการสมมติ ชุดข้อมูลข้ึนมาด้วยวิธีใดวิธีหน่ึงในโลก ออนไลน์ แลว้ ทาใหใ้ ชง้ านไดเ้ หมอื นเงนิ จรงิ สามารถใช้จ่ายได้ รวมถึงเก็งกาไรได้ด้วย โดยสกุลเงนิ ดจิ ทิ ลั สกุลแรกทถ่ี อื กาเนิดมาใน โลก คือ Bitcoinและท่ีสัน่ สะเทือนวงการ การเงนิ ลา่ สดุ คอื การประกาศเปิดตวั Libra ภาพท่ี 4.4 Cryptocurrency สกลุ เงนิ ดจิ ทิ ลั ของ Facebook ทจ่ี บั มอื กบั พารท์ เนอร์ เจา้ ใหญ่ทวั่ โลก ซง่ึ ถูกคาดการณ์ วา่ จะเป็น Technology Disruptive ทใ่ี หญ่ทส่ี ดุ ในอนาคต การเกดิ ข้นึ ของเทคโนโลยที างการเงิน ประเภทน้ี บ้างก็ถูกมองเป็นโอกาสท่จี ะสรา้ ง ความเท่าเทยี มทางการเงนิ บ้างก็ถูกมองว่าเป็นภยั ต่อระบบการเงนิ ดงั้ เดมิ ของโลก จงึ ได้รบั ทัง้ การต้อนรับและขับไล่จากทัว่ โลก อย่างไรก็ดี Cryptocurrency ถือเป็ นระบบการเงิน แห่งอนาคตทม่ี กี ารขยายขอบเขตความสนใจเพมิ่ ขน้ึ เรอ่ื ย ๆ 4. Payment Technology ระบบการจ่ายเงินท่ีดาเนินการด้วยเทคโนโลยี ประเภทน้ีคือระบบตัวแทนการ ใช้จ่าย ท่ีผู้ใช้ต้องเปิ ดบัญชีกับทางแพลตฟอร์มจึงจะสามารถใช้งานได้ ตัวอย่างเช่น ระบบ E-Wallet ต่าง ๆ เครดิตการ์ด ซ่ึงระบบ Payment จะต่างจาก Mobile Banking ตรงทเ่ี จา้ ของแพลตฟอรม์ ไมใ่ ชธ่ นาคาร และใหบ้ รกิ ารเฉพาะการใชจ้ ่ายเทา่ นนั้ 5. Enterprise Financial Software ซอฟต์แวร์สาหรบั องค์กร อีกหน่ึงเคร่อื งมอื เทคโนโลยี ท่ีจะช่วยผู้ประกอบการ ในเร่อื ง การจดั การทางด้านการเงนิ ไม่ว่าจะเป็น การจดั การบญั ชี ระบบจ่ายเงนิ เดอื น-ภาษี และการจัดการพนักงาน ซ่ึงครอบคลุมถึงสวสั ดิการด้านการเงิน โดยเทคโนโลยีดังกล่าว จะช่วยลดเวลา และทรพั ยากรทต่ี อ้ งใชง้ าน ทาใหป้ ระสทิ ธภิ าพของกระบวนการภายในองคก์ ร ดขี น้ึ 6. Investment Management เทคโนโลยที ่จี ะช่วยจดั การทางด้านลงทุน ในปัจจุบนั จะเห็นได้ว่า มแี พลตฟอร์ม การลงทุนท่ีหลากหลายมากข้ึน ไม่ว่าจะเป็น แอปพลิเคชัน่ ลงทุนใน Private fund, ทองคา, กองทุนรวม รวมถงึ แพลตฟอรม์ ทใ่ี ช้ AI ช่วยในการวเิ คราะหห์ ุน้ หรอื แมแ้ ต่การนาเทคโนโลยี อย่าง Robo Advisor มาช่วยในการจดั พอรต์ การลงทุน (Asset Allocation) 37 7. Insurance Technology/ Insurtech รวมทงั้ ระบบการคานวณเบ้ยี ประกนั มคี วามซบั ซ้อน การใชเ้ ทคโนโลยที างการเงนิ เขา้ มาช่วย ภาพท่ี 4.5 Insurance Technology ประโยชน์ของธรุ กรรมการเงินดิจิทลั Fintech ประโยชน์หลกั ของ Fintech คอื การทาใหธ้ ุรกรรม หรอื กจิ กรรมเก่ยี วกบั การเงนิ แบบเดมิ ในเบ้อื งต้น FinTech (ฟินเทค) ถา้ หากว่ามาจดั หมวดหม่งู
่าย ๆ จะสามารถแบ่งประเภท อย่างไรกต็ าม FinTech คอื สงิ่ ทไ่ี มใ่ ชเ่ รอ่ื งใหม่ แตอ่ ยา่ งใดเพยี ง แตช่ ว่ งทผ่ี า่ นมา FinTech 38 เทคโนโลยีทางการเงินมีประโยชน์อย่างไร กบั ใครบา้ ง ในเม่ือรูปแบบของเทคโนโลยีทางการเงิน มีอยู่มากมาย ครอบคลุมการใช้บริการ ภาพท่ี 4.6 เทคโนโลยที างการเงนิ มปี ระโยชน์ต่อใคร ได้ประโยชน์จากเทคโนโลยที
างการเงนิ ในลกั ษณะการขยายโอกาสการเข้าถึง สถาบนั การเงิน แบบ Mobile Banking ลงมาให้อยู่ในโทรศัพท์มือถือ เป็ นอีกช่องทางในการเข้าถึงลูกค้า นักลงทุน Insurtech และ Crowdfunding Platforms ซ่งึ ถอื เป็นโอกาสสาหรบั นักลงทุนท่อี ยากลองลงทุน |
เนื้อหาเทคโนโลยีดิจิทัลเพื่อการจัดการอาชีพ
กระทู้ที่เกี่ยวข้อง
ลิขสิทธิ์ © 2024 th.apacode Inc.
