ตั้ง ศาล ตา ยาย อย่าง เดียว ได้ ไหม

คนไทยนับถือบูชา “พระภูมิเจ้าที่” มาตั้งแต่โบราณ เชื่อว่าทุกถนนหนทางที่เราอาศัยอยู่จะมีเทพเทวดา หรือวิญญาณผู้ปกปักรักษาประจำพื้นที่นั้น นอกเหนือกล้องวงจรปิดก็มี “ท่านเจ้าที่” นี่แหละ ที่จะคอยสอดส่องดูแลความปลอดภัยผู้อยู่อาศัยได้ไม่ขาดตกบกพร่อง ดังนั้นแทบทุกบ้านจึงมี “ศาลพระภูมิ” หรือ “ศาลเจ้าที่” เพื่อให้ท่านสิงสถิตและเป็นที่กราบไหว้บูชานำพาความสุขความเจริญมาสู่คนในบ้าน

หลายคนอาจเคยเห็นศาลพระภูมิแต่ละที่มีรูปแบบไม่เหมือนกัน บางบ้านมีศาลพระภูมิโมเดิร์น, ตี่จู่เอี๊ยะ, ศาลตายาย หรือมีสามศาลในบ้านเดียวกันก็มี น่าสนใจตรงที่ศาลแต่ละแบบมีที่มา ประเพณีการจัดตั้งและการไหว้ที่ต่างกัน ซึ่ง ALTV จะพาทุกคนมาทำความรู้จักเพื่อใกล้ชิดท่านให้มากขึ้น

ศาลพระภูมิ, ศาลเจ้าที่, ศาลตายาย ความเหมือนที่แตกต่าง

🏠ศาลพระภูมิ บ้านของ “รุกขเทวดา”

หากจะเรียกให้ถูกต้อง ศาลพระภูมิที่หลายคนคุ้นเคยมีชื่อเต็มว่า “ศาลพระภูมิชัยมงคล”  ตามตำนานเล่าว่า “พระชัยมงคล” เป็นเทวดาที่คอยรักษาบ้านเรือน ร้านค้า และเคหสถาน ท่านจะถูกอัญเชิญให้สถิตอยู่ใน "เจว็ด" ลักษณะเป็นแผ่นไม้คล้าย “ใบเสมา” สลักเป็นรูปเทวดา ประดิษฐานไว้ในศาลพระภูมิ แต่ปัจจุบันมักทำเป็นรูปปั้นเทวดา มือซ้ายถือถุงเงินถุงทอง มือขวาถือพระขรรค์ ยืนอยู่บนดอกบัว กลายเป็นลักษณะประจำตัวขององค์พระภูมิ คอยดลบันดาลให้เกิดโชคลาภและความสุข ในขณะเดียวกันก็ทำหน้าที่พิทักษ์รักษาคนในบ้านให้แคล้วคลาดปลอดภัย

ศาลพระภูมิต้องมี “เสาต้นเดียว”

การตั้งศาลพระภูมิเป็นแนวคิดที่ได้มาจากศาสนาพราหมณ์-ฮินดู โดยมีวิวัฒนาการจากศาลที่ทำด้วยไม้ มาเป็นคอนกรีตทรงไทย ทรงโรมัน และทรงโมเดิร์น แต่ไม่ว่าจะเป็นทรงไหน การออกแบบศาลพระภูมิก็ยังอยู่บนหลักความเชื่อเดียวกัน โดยเชื่อว่า “พระภูมิ” มีฐานะเป็นรุกขเทวดา หรือเทวดาที่สิงสถิตอยู่ตามต้นไม้ ดังนั้นการเลือกบ้านให้เทวดาอาศัยจึงมี “เสาต้นเดียว” คล้ายวิมานของเทพบนสวรรค์ ภายในศาลพระภูมิต้องเปิดโถงด้านหน้า เพื่อให้มองเห็นท่านตั้งในวิหารอย่างสง่างาม ส่วนขนาด สี และความสูง ขึ้นอยู่กับความพอใจและงบประมาณของเจ้าของบ้าน 

การตั้งศาลพระภูมิ ตั้งตามใจไม่ได้

ตามประเพณีของคนโบราณ เมื่อปลูกอาคารบ้านเรือนเสร็จจะต้องทำพิธีสร้างศาลพระภูมิก่อนเข้าอยู่อาศัย เพื่อให้สถานที่แห่งนี้อยู่แล้วสุขสบาย เจริญรุ่งเรือง หากจะตั้งศาลพระภูมิให้มีความศักดิ์สิทธิ์ตามแบบแผน พราหมณ์เป็นผู้ทำพิธีอัญเชิญเทพให้มาสถิตที่เจว็ดในศาลพระภูมิ รวมทั้งเป็นผู้ดูฤกษ์ยาม และทิศทางสำหรับตั้งศาลบนพื้นที่ดินของผู้อยู่อาศัยด้วย ทำเลตั้งศาลพระภูมิที่เหมาะสมควรตั้งห่างจากรั้วหรือกำแพงบ้านอย่างน้อย 1 เมตร และเงาของตัวบ้านต้องไม่ทอดลงมาทับตัวศาล

"ทิศต้องห้ามสำหรับหันหน้าศาลพระภูมิ คือ ทิศตะวันตกและทิศใต้"

เมื่อได้ทำเลที่ตั้งศาลพระภูมิแล้ว “เสาของศาล” จะต้องปักลงดิน โดยระดับความสูงของศาลเมื่อนำเจว็ดขึ้นประดิษฐานแล้ว ควรให้อยู่ระดับสายตาหากยืนบนพื้นดิน ตามที่คนโบราณมักกล่าวว่า “ปลูกศาลเพียงตา” 

ไหว้ศาลพระภูมิ จุดธูป 9 ดอก

สำหรับการไหว้ศาลพระภูมิ ทำได้ทุกวัน โดยจุดธูป 9 ดอก หมายถึงการสักการะบูชาเทวดา หรือรุกขเทวดา ในส่วนของไหว้ได้แก่ ของคาว ของหวาน และผลไม้ชื่อมงคลตามกำลังของผู้อยู่อาศัย

🏠ตี่จู่เอี๊ยะ บ้านของเทพถู่ตี้กง

หน้าบ้านของคนไทยเชื้อสายจีนเราจะเจอบ้านหลังน้อยสีแดงที่ตั้งตระหง่านเป็นที่น่าเคารพ นั่นคือ “ตี่จู่เอี๊ยะ” ในภาษาจีนแปลว่า "เทพเจ้าแห่งผืนดิน" ซึ่งหมายถึง “เทพถู่ตี้กง” ตามความเชื่อของชาวไทยเชื้อสายจีน ท่านเป็นเทพเจ้าที่ประจำชุมชนหรือสถานที่นั้นและเป็นเทพที่อยู่ใกล้ชิดมนุษย์ที่สุด มีตำนานเล่าว่า เทพถู่ที้กงมีตัวตนอยู่จริงในประวัติศาสตร์จีนสมัยราชวงศ์จิว ชื่อเดิมว่า “เตียเม่งเต็ก” เคยเป็นข้ารับใช้ขุนนางผู้มั่งคั่งและเสียชีวิตลงด้วยความจงรักภักดีต่อเจ้านาย ภายหลังมีผู้สำนึกในความดีของท่าน จึงสร้าง "ศาลเจ้าฮกเต็ก" เพื่อนับถือท่านว่าเป็นเทพ ต่อมาฮ่องเต้องค์หนึ่งได้ตั้งชื่อใหม่ให้กับเทพฮกเต็กว่า "ถู่ที้กง" แปลว่าเทพเจ้าแห่งผืนดินทั้งหลาย

ตี่จู่เอี๊ยะ ไม่จำเป็นต้องสีแดง

การตั้ง “ตี่จู่เอี๊ยะ” คล้ายกับความเชื่อเรื่องศาลเจ้าที่ของคนไทย ในยุคแรกใช้หมึกสี เขียนที่ผนังเป็นตัวอักษรคำว่า “ตี่จู้” วัสดุส่วนใหญ่ทำจากไม้ แต่ยุคหลังเริ่มทำจากหินอ่อน เพราะเชื่อว่าหินอ่อน หินแกรนิต คือ ธาตุดิน จะช่วยเสริมพลังโดยสมบูรณ์ ลักษณะของตี่จู่เอี๊ยะจะคล้ายศาลเจ้าขนาดจำลองและทาสีแดง ความจริงแล้ว อาจารย์ เกรียงไกร บุญธกานนท์ ประธานชมรมภูมิโหราศาสตร์ เคยกล่าวไว้ว่า “ตี่จู่เอี้ยจะเป็นสีอะไรก็ได้” อีกทั้งยังใช้วัสดุอะไรก็ได้ ตามความสบายใจของเจ้าบ้าน 

ภายในศาลเจ้ามักมีรูปวาดหรือรูปปั้นเทพตี่จู้เอี๊ยะ เป็นชายสูงวัย ถือไม้เท้าและก้อนทอง มีหนวดเคราสีขาว บางครั้งท่านถูกเรียกว่า “แป๊ะกง” 

การตั้งศาลตี่จู่เอี๊ยะมีหลักการตั้งคล้ายศาลพระภูมิ โดยจะต้องตั้งให้ติดพื้นดินเพื่อให้ท่านรับพลังงานจากธาตุดิน เจ้าบ้านสามารถทำพิธีตั้งศาลด้วยตัวเองได้ หรือเชิญซินแสมาทำพิธีได้เช่นกัน สำหรับหลักการตั้งตี่จู้เอี๊ยะในบ้าน มีพื้นฐานง่าย ๆ 4 ข้อ

1. หันหน้าศาลประจันกับทางเข้าประตูหน้าบ้าน เอาไว้เปิดรับโชคลาภ
2. ข้างหลังของศาลไม่ติดบันได ห้องน้ำ ห้องครัว
3. ไม่อยู่ใต้คาน
4. พื้นที่หน้าศาลโล่ง เอาไว้สำหรับกราบไหว้

องค์ประกอบของตี่จู่เอี๊ยะ ที่ขาดไม่ได้เลย คือ กระถางธูป คนโบราณเชื่อว่า เทพถู่ตี้ จะอยู่ในกระถางธูป เมื่อมีการเปลี่ยนบ้านหลังใหม่ให้ตี่จู่เอี๊ยะจึงใช้กระถางธูปเดิม ผงขี้เถ้าเดิม

ไหว้ตี่จู่เอี๊ยะใช้ธูป 5 ดอก

ธรรมเนียมการไหว้ตี่จู่เอี๊ยะนิยมไหว้ทุกวันและตามเทศกาลสำคัญในปฏิทินจีน โดยจะไหว้ในช่วงเช้าตรู่ เพื่อเป็นการเปิดรับวันดี ๆ และขออธิษฐานขอพร สำหรับของไหว้ ได้แก่ น้ำชา 5 ถ้วย น้ำเปล่า 3 ถ้วย และกระดาษไหว้ 1 ชุด 

ขั้นตอนการไหว้ทุกวัน

• เริ่มจากจุดธูป 7 ดอก ไหว้เคารพเทพตี่จู่เอี๊ยะในบ้านก่อน
• จากนั้นขอพรแล้วปักธูป 5 ดอกลงกระถาง
• ธูปที่เหลืออีก 2 ดอก นำไปปักบริเวณหน้าบ้าน ทิศซ้ายและขวา ทิศละ 1 ดอก
• ลำดับสุดท้าย นำกระดาษไปเผาในถังเผาบริเวณหน้าบ้าน ปล่อยให้ขี้เถ้าในถังมอดไปเอง 

รู้หรือไม่! ตี่จู่เอี๊ยะรุ่นโบราณเป็นเพียงลังไม้ใส่นมกระป๋อง ปิดด้านในด้วยกระดาษสีแดงเขียนคำว่า "ตี่จู้" ซึ่งแปลว่าเจ้าที่ บางคนมีทรัพย์น้อยใช้เพียง "ฝาบ้าน" มาปิดกระดาษแดง แล้วก็เขียนคำเดียวกัน

🏠ศาลตายาย บ้านของวิญญาณบรรพบุรุษ

คนไทยสมัยก่อนเชื่อว่าทุกผืนแผ่นดินจะมีวิญญาณบรรพบุรุษหรือวิญญาณเจ้าของที่ดินเก่าสถิตอยู่ ด้วยความหวงแหนและผูกพัน ท่านจึงคอยดูแลรักษาที่ดินผืนนั้น จึงมีการสร้าง “ศาลเจ้าที่” ไว้ตามที่อยู่อาศัยหรือไร่นาต่าง ๆ เพื่อให้ท่านช่วยปกปักรักษาผู้อยู่อาศัยและที่ทำกินจากภยันตราย คนไทยจึงมักแสดงความนับถือด้วยการเรียกว่า “ศาลตายาย” 

ตามความเชื่อของคนโบราณ เจ้าของที่ดั้งเดิมของแต่ละที่มีแตกต่างกันไป เช่น ตายาย นางไม้ พ่อปู่ โดยทั่วไปจะใช้หุ่นตายายเป็นตัวแทน

ศาลตายาย สังเกตุง่าย มี “สี่เสา”

ด้วยความที่ท่านเป็นวิญญาณเจ้าที่ไม่ใช่เทพ จึงสร้างศาลตายายให้คล้ายกับบ้านเรือนมนุษย์ เช่น เรือนไม้ทรงไทย หรือเรือนปูน ส่วนใหญ่ศาลตายายมักตั้งอยู่คู่กันกับศาลพระภูมิและไหว้พร้อมกันทั้งสองศาล ศาลตายายรุ่นแรก ๆ จะเป็นเรือนไทยเล็ก มีเพียง 4 เสา ปัจจุบันเริ่มทำเรือนขนาดใหญ่ขึ้นและมี 6 เสา โดยศาลตายายจะเตี้ยกว่าศาลพระภูมิเล็กน้อย

การตั้งศาลตายายให้ดูตามหลักของฮวงจุ้ย สามารถเชิญซินแสหรือหมอดูเป็นผู้กำหนดพื้นที่ โดยใช้หลักการตั้งในทิศทางเหมือนกันการตั้งศาลพระภูมิ

ไหว้ศาลตายายใช้ธูป 5 ดอก

มีความเชื่อว่า ก่อนจะไหว้ศาลตายายทุกครั้งต้องทำความสะอาดพื้นที่เสียก่อน จากนั้นนำของไหว้ที่ประกอบด้วย ผลไม้มงคล, อาหารคาวหวาน, หมากพลู, ดอกไม้หรือพวงกมาลัย และธูปเที่ยน ในการไหว้เจ้าที่จะใช้ธูป 5 ดอก กล่าวคำอธิษฐานและขอขมาเพื่อให้เกิดความสบายใจ จากนั้นรอจนธูปเทียนดับหมดจึงค่อยลาของไหว้มารับประทาน

อย่างไรก็ตาม ทั้งศาลพระภูมิ ตี่จูเอี๊ยะ และศาลตายาย ล้วนเป็นสิ่งศักดิ์ที่ทำหน้าที่เหมือนกันในการปกป้องคุ้มครองคนในบ้าน ถึงแม้จะมีที่มาและความเชื่อจะต่างกันแต่การไหว้บูชาท่านก็เพื่อความสบายใจส่วนบุคคล

เปิดโลกการเรียนรู้เรื่องการออกแบบศาล "ตี่จู่เอี๊ยะ" แบบรู้ลึกรู้จริงได้ในรายการ "หนังสือเดินทาง" ตอน อาคิเต็กเจอ (คลิก) ทาง ALTV

ขอบคุณที่มาและภาพประกอบ

บ้านและสวน, สยามรัฐออนไลน์, หนังสือชุดความรู้ไทยเรื่องพระภูมิเจ้าที่, go ayutthaya, อัศวศิลป์, ศรีทัยแกรนิต, เฮงเฮงหินอ่อน, สุขสมบัติจิตรกรรม

ศาลตายายควรตั้งแบบไหน

ขึ้นศาลพระภูมิเองได้ไหม

ศาลตายายสีอะไรดี

ศาลพระภูมิ เกิดขึ้นได้อย่างไร