Fever ม ไข ร ปกาต นแบบไม ต องรบบายส

40 คมู ือเภสัชกรชุมชนในการดแู ลอาการเจ็บปวยเล็กนอ ยในรา นยา

Ibuprofen 1200 - 3200 มก. แบงใหว ันละ 3 ครั้ง ขนาดยาสงู สุด 3200 มก. ตอ วัน Indomethacin 25 - 50 มก. วันละ 3 ครงั้ (IR) หรอื 75 มก. ขนาดยาสงู สุด 150 มก. ตอ วัน วนั ละ 1-2 คร้ัง (SR) ยาทาภายนอก Capsaicin 0.025% - 0.15% ทาวันละ 3-4 ครง้ั ผูปวยอาจระคายเคือง แสบรอน 1%-2% ทาวันละ 3-4 คร้งั จากการทายาได Diclofenac

การบริบาลโดยไมใ ชยาสาํ หรบั การกาํ เริบของโรคขอเส่ือม

ผูปวยควรไดรับการใหความรูเรื่องการลดนํ้าหนัก การออกกาํ ลังกายแบบ low impact ซง่ึ สามารถลดการใชยาแกปวดในผปู ว ยท่ีมโี รคขอ เสือ่ มได

บรรณานกุ รม

1. Blenkinsopp A, Paxton P, Blenkinsopp J. Symptoms in the Pharmacy: A Guide to the Management of Common Illness [Internet]. Wiley; 2013. Available from: https:// books.google.co.th/books?id=73d-l\_gQzS0C

2. DiPiro JT, Yee GC, Posey LM. Pharmacotherapy: A Pathophysiologic Approach, Eleventh Edition [Internet]. McGraw-Hill Education; 2020. Available from: https:// books.google.co.th/books?id=jJWwDwAAQBAJ

3. Hsu JR, Mir H, Wally MK, Seymour RB. Clinical Practice Guidelines for Pain Man- agement in Acute Musculoskeletal Injury. J Orthop Trauma. 2019 May;33(5):e158-82.

4. Lexicomp. Drug Information Handbook [Internet]. Lexi-Comp, Incorporated; 2020. (Lexicomp drug reference handbooks).

5. Rutter P. Community pharmacy symptoms, diagnosis and treatment. 5th edition. 2020.

การบริบาลเภสชั กรรม สำหรับอาการไข ไอ เจ็บคอ ในรา นยา

การบรบิ าลเภสชั กรรมสำหรบั อาการไข ไอ เจบ็ คอ ในรา นยา 43

การบรบิ าลเภสัชกรรม สําหรบั อาการไข ไอ เจ็บคอ ในรานยา

รองศาสตราจารย เภสัชกรหญิงสุณี เลศิ สนิ อุดม อาการไข คอื ภาวะทอ่ี ณุ หภมู ริ า งกายมากกวา 37.5 องศาเซลเซยี ส ซง่ึ โดยปกตอิ ณุ หภมู ขิ อง รา งกาย คอื 36.5-37.5 องศาเซลเซยี ส สาเหตขุ องไขอ าจเกดิ จากโรคหรอื ความผดิ ปกตใิ นรา งกาย อาจ เกิดจากการตดิ เช้ือตา ง ๆ เชน การตดิ เชอ้ื แบคทีเรยี การตดิ เช้ือไวรสั การตดิ เชือ้ รา หรอื การตดิ เช้ือ ปรสิต เปนตน อาจเกดิ จากการอักเสบทไ่ี มใ ชการติดเชอ้ื หรอื อาจจะเกิดจากเนอ้ื งอก รวมถึงโรคและ อาการผิดปกติอ่ืน ๆ อกี หลายชนิดท่ีสามารถทาํ ใหเ กิดไขได อาการไอ เปนกลไกอยางหน่ึงของรางกายในการปองกันทางเดินหายใจจากอันตรายและ สง่ิ รบกวน ท้ังนส้ี ิง่ กระตนุ การไอ อาจเปนฝนุ ละออง สารคดั หล่งั ท่ีมากเกินไป ส่ิงของหรอื ของเหลว ทพ่ี ลดั หลงเขา สทู างเดนิ หายใจ สารคดั หลงั่ ทไี่ หลมาจากหลงั โพรงจมกู สารกอ ความระคายเคอื งตา ง ๆ การอกั เสบของเยอื่ บทุ างเดนิ หายใจ การสบู บหุ ร่ี หรอื อาจเกดิ จากโรค เชน โรคจมกู อกั เสบจากภมู แิ พ โรคกรดไหลยอน นอกจากน้ีอาจเกิดจากการไดรับยาบางชนิดท่ีทาํ ใหไอไดเชนกัน ถึงแมวาอาการ ไอเปน กลไกตามธรรมชาตทิ ม่ี ปี ระโยชน แตก ารไอมากหรอื ตดิ ตอ กนั เปน ระยะเวลานาน อาจทําใหเ กดิ ความราํ คาญและรบกวนการใชชีวติ ได อกี ท้ัง การไอทม่ี ากเกนิ ไป อาจเปน อาการแสดงของโรคหรอื ความผิดปกติของรางกายไดมากมาย แตในบางกรณี การไอก็ไมไดมีพยาธิสภาพผิดปกติใด ๆ เชน ไอเพ่อื เรียกรอ งความสนใจ ไอจากภาวะทางจติ การไอแบง ตามระยะเวลา แบงไดเปน ระยะเวลาการ ไอไมเกนิ 3 สัปดาห เรยี กวา ไอเฉียบพลนั (acute cough) ระยะเวลาการไอตอ เนื่อง 3-8 สัปดาห เรียกวา ไอก่ึงเฉียบพลัน (subacute cough or prolong acute cough) และระยะเวลาการไอ ตอเนือ่ งมากกวา 8 สปั ดาห เรียกวา ไอเร้ือรงั (chronic cough) อาการเจบ็ คอ เปน อาการเดน ทพี่ บในโรคคอหอยอกั เสบ (pharyngitis) ซงึ่ ตน เหตขุ องการอกั เสบ อาจจะเกิดจากการติดเชอื้ หรือไมใ ชก ารติดเช้ือกไ็ ด กรณที เ่ี ปน การติดเช้อื สวนใหญม ีสาเหตจุ ากการ ตดิ เชอื้ ไวรสั ซง่ึ สามารถหายไดเ องโดยไมต อ งใชย าปฏชิ วี นะ รองลงมา คอื การตดิ เชอ้ื แบคทเี รยี ทพ่ี บบอ ย คือ การตดิ เช้ือ group A β-hemolytic streptococcal (GABHS) ซง่ึ จําเปนตอ งใชย าปฏิชีวนะใน การรกั ษา โดยมีเปาหมายสําคัญเพอ่ื ปองกนั การเกิดภาวะแทรกซอนโรคไขร มู าติค สวนการอกั เสบที่ ไมใชการติดเช้ือ มักเกิดจากการที่มีส่ิงกอความระคายเคืองไปเหน่ียวนําใหเกิดการอักเสบขึ้น เชน ควันบุหร่ี ฝุน สารเคมี มลพิษจากอากาศ เปนตน จะเห็นไดวา อาการเจ็บคอไมจําเปนตองใชยา ปฏชิ วี นะเสมอไป ดงั นนั้ จงึ ควรพจิ ารณาการใชย าปฏชิ วี นะอยา งสมเหตผุ ลเพอื่ ปอ งกนั ปญ หาเชอื้ ดอื้ ยา

44 คมู อื เภสัชกรชมุ ชนในการดูแลอาการเจบ็ ปวยเลก็ นอ ยในรา นยา

อาการไข ไอและอาการเจบ็ คอ เปน อาการทพ่ี บไดบ อ ยในรา นยา อาจจะมาดว ยอาการอยา ง ใดอยา งหนง่ึ หรอื หลายอาการรว มกนั โดยโรคท่ีทาํ ใหเ กดิ อาการเหลานี้ มไี ดห ลายโรค โรคท่ีพบบอย และสามารถใหการรกั ษาเบอื้ งตน ในรานยาได เชน โรคไขห วัด โรคไขหวดั ใหญ โรคจมูกอกั เสบจาก ภูมแิ พ การตดิ เชือ้ แบคทีเรียทคี่ อหอยหรอื ตอ มทอนซลิ นอกจากน้ี โรคระบาดใหมท ่เี กิดขึ้นในป ค.ศ. 2019 คือ โรคตดิ เช้ือไวรสั โคโรนา 2019 หรอื Covid-19 ก็มอี าการไข ไอ หรอื เจบ็ คอ ไดเ ชนเดียวกัน ดงั นนั้ ในการแยกโรคตอ งมกี ารซกั ประวตั อิ ยา งละเอยี ดครบถว น รว มกบั การประเมนิ รา งกายเบอื้ งตน เพ่ือใหสามารถแยกโรคไดอยางถูกตอง ชวยใหผูปวยไดรับการรักษาท่ีเหมาะสมและรวดเร็ว รวมถึง ชวยลดการแพรกระจายของโรค และในกรณีที่ผูปวยตองมีการตรวจวินิจฉัยเพ่ิมเติมหรือมีอาการท่ี บงบอกถงึ โรคทร่ี ายแรง สามารถสงตอ เพอ่ื พบแพทยไ ดอยางทันทวงที

แนวทางการซักประวัตแิ ละประเมินรางกายเบ้ืองตน สาํ หรับอาการไข ไอ เจบ็ คอ

ตารางท่ี 17 แนวทางการซักประวัติและรวบรวมขอ มลู ผูปว ยที่มาดวยอาการไข ไอ เจบ็ คอ

แนวทางการซักประวัติและรวบรวมขอมูลผูปว ยทีม่ าดว ยอาการไข ไอ เจ็บคอ

ไข ไอ เจบ็ คอ

- อาการรวมอืน่ ๆ เชน การเกิดผนื่ - ลักษณะการไอและลักษณะ - อาการสาํ คญั ทน่ี าํ ผปู ว ยมารา นยา นา้ํ มูก อาการไอ หอบ เสมหะ(ไอแหง ๆ หรอื ไอมเี สมหะ - อายุผปู ว ย - ระยะเวลาของการมไี ข สขี องเสมหะ ปรมิ าณของเสมหะ - อณุ หภูมิรา งกาย - อายุของผูป วย กลิ่นของเสมหะ) - การตรวจลาํ คอและคลาํ ตอม - รูปแบบของไข - ระยะเวลาของการไอ น้ําเหลืองบรเิ วณคอดานหนา - ประวัติโรคติดตอของคนท่ีอาศัย - ชว งเวลาทีไ่ อ - ประวัตกิ ารแพย า รว มกัน - ส่งิ กระตุน ใหเกิดอาการไอ - โรคประจําตวั และยาท่ใี ชประจาํ - ประวตั กิ ารรกั ษาหรอื การไดร บั ยา - อาชพี หรือประวตั กิ ารทํางาน - ประวัติการสัมผัสกับผูปวยติดเชื้อ - ประวัติการแพยา - ประวัติครอบครัว แบคทีเรียคอหอยอักเสบหรือ - โรคประจําตัวและยาท่ใี ชประจาํ - ประวตั กิ ารแพย า ท อ น ซิ ล อั ก เ ส บ / โ ร ค ไ ข ห วั ด / - ประวตั สิ ว นตัว เชน การมี - โรคประจําตวั และยาท่ีใชประจํา โรคไขหวัดใหญ/โรคติดเชื้อไวรัส เพศสัมพันธ การใชส ารเสพตดิ - ประวตั ิการสูบบหุ รี่ โคโรนา 2019 - อาชีพหรือประวัตกิ ารทํางาน - ประวัติการสัมผัสกับผูปวยติดเช้ือ - ประวัติการรบั ประทานอาหาร แบคทีเรียคอหอยอักเสบหรือ - ประวัติการสัมผัสกับผูปวยติดเช้ือ ทอนซิลอักเสบ/โรคไขหวัด/ แบคทีเรียคอหอยอักเสบหรือ โรคไขหวัดใหญ/โรคติดเชื้อไวรัส ทอนซิลอักเสบ/โรคไขหวัด/ โคโรนา 2019 โรคไขหวัดใหญ/โรคติดเช้ือไวรัส โคโรนา 2019

การบริบาลเภสชั กรรมสำหรับอาการไข ไอ เจ็บคอ ในรา นยา 45

การประเมินรางกายเบื้องตน

การวดั อณุ หภูมิรา งกาย การวดั อณุ หภมู ริ า งกาย เปน การใชเ ทอรโ มมเิ ตอรส าํ หรบั วดั อณุ หภมู ใิ สเ ขา ไปในสว นหนงึ่ สว น ใดของรางกายเพื่อประเมินระดบั อุณหภมู ิ คาอุณหภูมิรางกายเม่อื วดั ท่ตี าํ แหนงตาง ๆ จะไมเทา กัน โดยการแปลผลการวัดอุณหภูมิรา งกาย เปนดังนี้ อณุ หภมู ิระหวาง 37.6-38.4 องศาเซลเซยี ส แสดง วา มีไขตา่ํ (Low grade fever) อณุ หภมู ริ ะหวา ง 38.5 - 39.4 องศาเซลเซียส แสดงวา มีไขป านกลาง (Moderate grade fever) อณุ หภูมริ ะหวาง 39.5 - 40.4 องศาเซลเซียส แสดงวา มไี ขสูง (High grade fever) อุณหภูมิต้งั แต 40.5 องศาเซลเซียส แสดงวา มีไขสูงมาก (Hyperpyrexia) การประเมินอาการเจบ็ คอ จากการทบทวนแนวทางการแยกโรคคอหอยอักเสบและตอมทอนซิลอักเสบเฉียบพลัน โดยประยุทธ ภูวรัตนาวิวิธและคณะ กลาววา การนําขอมูลจากหลักฐานเชิงประจักษไปประยุกตใช ในงานเภสัชกรรมชุมชนของประเทศไทยภายใตขอจํากัดตาง ๆ สามารถทาํ ได 3 ประเด็น ไดแก ประเมนิ ลกั ษณะเฉพาะของอาการเจบ็ คออยา งเหมาะสม ตรวจลาํ คออยา งเหมาะสม และประยกุ ตใ ช scoring tools อยางเหมาะสม 1. ประเมินลักษณะเฉพาะของอาการเจ็บคออยางเหมาะสม ประเมินอาการเจ็บคอให เหมาะสมมากขึน้ ไดโดยใช ขอ มลู 2 ชนดิ รวมกนั ไดแก 1) ความรุนแรง และ 2) ความรวดเร็วและ ความตอ เน่อื งของอาการเจบ็ คอ หากพบความรนุ แรงของอาการเจ็บคอมาก แตเกิดขน้ึ อยา งรวดเร็ว ในชว งระยะเวลาสนั้ ๆ อาจเขา ไดก บั อาการเจบ็ คอจากการตดิ เชอ้ื หากความรนุ แรงของอาการเจบ็ คอ นอ ยแตคอย ๆ เกดิ ขึ้นและคงอยูอ ยางตอ เนอื่ งยาวนาน อาจเขาไดกบั อาการเจ็บคอจากการท่ีผูปวย ไดรบั สงิ่ กระตนุ บางอยางอยอู ยา งตอ เนื่อง แตห ากความรนุ แรงของอาการเจบ็ คอนอ ย แตเ กดิ เปนชว ง ๆ อาจเขาไดกับอาการเจ็บคอจากการท่ีผูปวยไดรับสิ่งกระตุนบางอยางและหายไปเปนชวง ๆ ซ่ึงจะมี อาการเจบ็ คอกต็ อ เมอ่ื ไดร บั สงิ่ กระตนุ เทา นนั้ เภสชั กรสามารถประเมนิ ความรนุ แรงของอาการเจบ็ คอ โดยการซักประวตั ริ ว มกบั ใชเ ครอ่ื งมอื ประเมนิ อาการปวด เชน visual analog scale

ภาพท่ี 1 ลกั ษณะเฉพาะของอาการเจบ็ คอที่มีสาเหตจุ ากการติดเชอ้ื และไมตดิ เชอ้ื

ท่มี า : ประยทุ ธ ภวู รตั นาวิวิธ และคณะ. การทบทวนแนวทางการแยกโรคคอหอยอกั เสบและตอ มทอนซลิ อกั เสบ เฉียบพลันในปจจุบัน. วารสารเภสัชกรรมไทย. ปท ่ี 12 เลมที่ 1 ม.ค.-มี.ค. 2563.

46 คูม อื เภสัชกรชุมชนในการดูแลอาการเจ็บปว ยเลก็ นอ ยในรานยา 2. ตรวจลาํ คออยางเหมาะสม การตรวจลําคอแบง ออกเปน 2 แนวทาง คือ 1) การตรวจ

โดยสมั ผสั รา งกายผปู ว ย ไดแ ก การกดลนิ้ และ 2) การตรวจโดยไมส มั ผสั รา งกายของผปู ว ย ไดแ ก การ อาปากกวางและเปลงเสียง “อา” ออกมาดงั ๆ และการอาปากกวางโดยเลยี นแบบทา ทางการหาว ซงึ่ วธิ นี ที้ าํ ใหเ หน็ รอยโรคทสี่ ําคญั ไดท ง้ั หมดและสามารถใชป ระกอบการแยกโรคไดอ ยา งชดั เจน ไดแ ก ตอมทอนซิล ล้นิ ไก บริเวณหลังคอ และลนิ้ รอยโรคทป่ี รากฏใหเหน็ ไดจ ากการอาปากกวา งโดยเลยี น แบบทาทางการหาวและการอา ปากแบบปกติ แสดง ดังภาพท่ี 2

ภาพท่ี 2 ภาพรอยโรคภายในชองปากท่ีถายดว ยตนเองของคน ๆ เดียวกัน (ภาพซาย คอื อา ปากเลียนแบบทาทา งการหาว ภาพขวา คือ การอา ปากแบบปกติ)

ทม่ี า : ประยุทธ ภวู รตั นาวิวิธ และคณะ. การทบทวนแนวทางการแยกโรคคอหอยอักเสบและตอ มทอนซลิ อกั เสบ เฉียบพลนั ในปจ จบุ ัน.วารสารเภสชั กรรมไทย. ปท่ี 12 เลม ที่ 1 ม.ค.-มี.ค. 2563.

ภาพที่ 3 การตดิ เชอื้ แบคทเี รียและการตดิ เชอ้ื ไวรัสในลําคอ

ที่มา : หวดั เจบ็ คอหายได ไมต องใชยาปฏชิ วี นะ.[อนิ เทอรเน็ต]. [เขา ถึงเมื่อ 3 มิ.ย. 2565]. เขาถึงไดจาก: http:// newsser.fda.moph.go.th/rumthai/userﬁledownload/asu136dl.pdf

การบริบาลเภสชั กรรมสำหรบั อาการไข ไอ เจบ็ คอ ในรานยา 47 จากภาพท่ี 3 ดานขวาของภาพเปนการติดเชอ้ื ไวรัส (ซง่ึ พบบอ ยกวา ) มอี าการตอ มทอนซลิ บวมแดง คอแดง ซึง่ ทาํ ใหเจ็บคอ อาจมีอาการไอรวมดว ย ซึง่ อาการเจบ็ คอสวนใหญ (8 ใน 10 ราย) เกิดจากเช้ือไวรัส ไมจาํ เปนตองไดรับยาปฏิชีวนะก็หายได สวนดานซายของภาพเปนการติดเชื้อ แบคทเี รีย (ซึ่งพบนอยกวา) จะเห็นวา นอกจากคอแดง ตอ มทอนซลิ บวมแดงและเจ็บคอแลว ยังมีขอ แตกตา งคอื มจี ดุ หนองทตี่ อ มทอนซลิ มฝี า สเี ทาทล่ี น้ิ มกั จะคลาํ พบตอ มนาํ้ เหลอื งบรเิ วณใตข ากรรไกร โตดว ยและจดุ แตกตา งทส่ี ําคัญท่ีสงั เกตไดง าย คอื มักจะไมมีอาการไอ 3. ประยกุ ตใช scoring tools อยางเหมาะสม ในบรบิ ทงานเภสชั กรรมชมุ ชนของประเทศไทยยงั ไมส ามารถปฏบิ ตั ติ ามคาํ แนะนําของแตล ะ เครอ่ื งมอื ไดอ ยา งตรงไปตรงมา โดยเฉพาะการตรวจยนื ยนั การตดิ เชอ้ื แบคทเี รยี ดว ยวธิ ี Rapid antigen detection test (RADT) หรือ throat culture test ดังนน้ั การนํา scoring tools เชน Centor หรอื McIsaac ไปใชใ นบรบิ ทของประเทศไทย จงึ ควรเปน ลกั ษณะของการประยกุ ตใ ช โดยใหพ จิ ารณา ในเชิงรายละเอียดวาไดคะแนนประเมินขอใด เชน หากผูปวยมีอาการหรือลักษณะแสดงของภาวะ ติดเชื้อแบคทีเรีย เชน มีอุณหภูมิมากกวา 38oC ตอมทอนซิลบวม มีหนอง ตอมน้าํ เหลืองที่คอโต มีอาการเจบ็ คอแบบเฉยี บพลนั ทนั ที โดยเฉพาะในชวงอายุ 5-15 ป อาจพิจารณาจายยาปฏิชวี นะได แตห ากไดค ะแนนจากขอ อนื่ เชน อายนุ อ ยกวา 3 ป หรอื อายมุ ากกวา 14 ป ไมม อี าการไอ อาจแนะนํา ใหต ิดตามอาการโดยไมจ ําเปน ตอ งจายยาปฏชิ วี นะ โดยหากอาการไมดีขนึ้ หรือมีอาการแยลงภายใน 3 ถงึ 5 วัน จึงพจิ ารณาใชยาปฏิชวี นะตอไป นอกจากนใ้ี นทางปฏบิ ตั ิ เภสัชกรจะตอ งอธิบายใหผปู ว ย ทราบวา เพราะเหตใุ ดจึง “ไมจายยา” หรอื “จายยา” ปฏชิ วี นะ โดยอาจใชค ะแนนประเมินรว มกับ รูปถายรอยโรคของผูปวยเฉพาะราย สื่อสารใหผูปวยไดรับขอมูลท่ีเปนรูปธรรมมากข้ึน เพ่ือไมให เกดิ การแสวงหายาจากแหลง อ่นื ท่ไี มเ หมาะสมตอ ไป จากแนวทางปฏบิ ตั ใิ นการดแู ลผปู ว ยโรคตดิ เชอื้ ระบบทางเดนิ หายใจสว นบน สําหรบั ผปู ว ยที่ ไมมภี าวะภมู คิ ุมกนั ต่าํ โรงพยาบาลรามาธบิ ดี ป พ.ศ. 2558 พิจารณาจา ยยาปฏชิ วี นะ ในผูป ว ยโรค Pharyngitis/Tonsillitis เฉพาะทเ่ี กดิ จากเชอ้ื group A beta hemolytic streptococcus (GABHS) โดยประเมนิ ในผปู วยอายตุ ง้ั แต 3 ปข ึ้นไป และมีลักษณะดงั ตอ ไปนี้ ≥ 3 ขอ ไดแก - ไขสงู เชน 39°C รวมกับเจ็บคอมาก - มจี ุดหนองทตี่ อมทอนซิล หรอื อาจมีล้นิ ไกบวมแดง - ตอมน้ําเหลืองบรเิ วณลาํ คอ โต และกดเจ็บ (ตําแหนงเดียว) - ไมม ีอาการของโรคหวดั เชน นา้ํ มูก ไอจามที่เดน ชัด จากคูมือการใชยาอยางสมเหตุผลในรานยา ท่ีจัดทําโดย คณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัย สงขลานครินทร, สาํ นักงานสาธารณสุขจังหวัดสงขลา, ชมรมเภสัชกรชมุ ชนจังหวัดสงขลา และชมรม รานขายยาจงั หวัดสงขลา ป พ.ศ. 2560 ไดม ีการประยุกตใช Centor ในการประเมนิ ดงั ภาพที่ 4 โดยมีเกณฑก ารประเมนิ ใหค ะแนน ดังน้ี

48 คูมอื เภสชั กรชมุ ชนในการดูแลอาการเจ็บปว ยเลก็ นอยในรา นยา - ได 1 คะแนน สําหรับ ไข (> 38 องศาเซลเซียส), ตอ มน้ําเหลืองขา งคอโตและกดเจ็บ, ตอ มทอนซิลบวมหรือมหี นอง, ไมมีอาการไอ และอายุ 3-14 ป - ได 0 คะแนน ถา อายุ 15-44 ป - ได -1 คะแนน ถาอายมุ ากกวา 45 ป โดยคะแนนทไ่ี ดแปลผลเปนโอกาสการตดิ เช้อื GABHS และแนวทางในการจา ยยาปฏิชวี นะ

ดงั น้ี ถา ไดคะแนนมากกวาหรือเทากบั 4 คะแนน มีโอกาสตดิ เชือ้ GABHS 51-53% พจิ ารณาจายยา ปฏิชวี นะ ถา ไดคะแนน 2-3 คะแนน มโี อกาสตดิ เชือ้ GABHS รอยละ 11-35 ใชด ลุ ยพินจิ เภสชั กรใน การจา ยยาปฏชิ วี นะ โดยเภสชั กรควรประเมนิ คะแนนทไ่ี ดว า มาจากการประเมนิ ในขอ ใด โดยพจิ ารณา ความไวและความจําเพาะประกอบดวย เชน หากผูปวยไดค ะแนนจากตอ มทอนซลิ บวมหรอื มีหนอง กอ็ าจพจิ ารณาใหย าปฏชิ วี นะทเ่ี หมาะสม เนอ่ื งจากมคี วามจําเพาะสงู ถงึ รอ ยละ 85 และถา ไดค ะแนน 0-1 คะแนน มโี อกาสติดเช้อื GABHS รอยละ 1-10 ไมต องจา ยยาปฏิชวี นะ

ภาพที่ 4 การประเมนิ อาการเจ็บคอ ดวย Modiﬁed Centor criteria

ทีม่ า : คณะเภสชั ศาสตร มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร, สาํ นกั งานสาธารณสุขจงั หวดั สงขลา, ชมรมเภสัชกรชมุ ชน จงั หวดั สงขลา, ชมรมรา นขายยาจงั หวดั สงขลา. การใชย าอยา งสมเหตผุ ลในรา นยา.[อนิ เทอรเ นต็ ]. 2560 [เขา ถงึ เมอ่ื 3 ม.ิ ย. 2565];5-10. เขา ถึงไดจ าก: https://www.pharmacy.psu.ac.th/images/rdu-eagle2018.pdf

การบรบิ าลเภสชั กรรมสำหรบั อาการไข ไอ เจ็บคอ ในรา นยา 49

แผนภมู ิที่ 3 แนวทางการประเมินแยกโรคสําหรบั อาการไข ไอ เจบ็ คอ ในรา นยา

จมูกอกั เสบ นํา้ มูกใส จาม ไมใ ช ไข ใช รว มกบั อาการตอไปนี้ คอแข็ง แขนขาออน จากภมู ิแพ คดั จมูก คนั ตา คันจมูก แรง ชกั หอบ ไอเร้ือรัง ไอเปน เลอื ด ไขเร้ือรัง รว มกบั น้าํ หนักลด มีจุดเลอื ดออกตามผิวหนงั มจี ดุ จ้าํ เลอื ดตามตวั ปสสาวะขนุ และเคาะเจบ็ ใช บรเิ วณสขี า ง ปสสาวะสีนํ้าลา งเน้ือ ปวดกลาม

รว มกบั อาการตอ ไปน้ี น้าํ หนัก ไอ/ เนอื้ นอ ง ไขส งู ลอยกินยาไมลด เขาเง่ือนไขไข ลด ไอมเี สมหะปนเลอื ด ไอเรอ้ื รงั ในเดก็ อายนุ อ ยกวา 5 ป ตามตารางท่ี 19 หายใจหอบเหนื่อย ไอและมี อาจเกิดจาก เสียงหวดี หรือหายใจสน้ั การสูบบุหรี่ ผูส งสัยตดิ เช้ือ COVID-19 ใช สงตอ พบแพทย อาการเจ็บแนนหนา อก หายใจ บหุ รีม่ ือสอง ไมใช ตรวจ ATK ลําบาก โดยเฉพาะการหายใจ โรคกรดไหล ลําบากขณะพกั หรือกลางคนื ยอน อากาศ เจ็บคอ ผลบวก ผลลบ กลืนอาหารลําบาก สําลัก อาหาร ไอทีเ่ ภสชั กรใหการ เยน็ บรบิ าลมาระยะหนง่ึ แตผ ปู วย ยงั ไมด ีขึ้น หรือผปู ว ยแยล ง กวา เดมิ

สงตอ พบแพทย ไขต่ํา ไขส งู COVID-19 DMHTT

คดั จมกู น้ํามูกไหล ไขส งู กวา 38 OC ในผูป วยอายตุ ้ังแต 3 ปข ้ึนไป รวมกับอาการตอไปนี้ มีปญ หาใน ไอ จาม เจ็บคอ รว มกับปวดศีรษะ และมลี กั ษณะ ≥ 3 ขอ ดังตอไปนี้ การกลืนอาหาร มีปญ หาการพูด ปวดศรี ษะ ปวดเม่อื ย ปวดเม่อื ยกลามเนอื้ มาก ไดแก - ไขส งู รวมกบั เจ็บคอมาก หรอื การออกเสยี ง ออกเสยี ง และมอี าการไอมากข้ึน ลาํ บาก หายใจลําบาก หายใจเขามี กลามเน้ือ - มีจดุ หนองทต่ี อ มทอนซิล เสียงฮดื้ มแี ผน ฝา ปกคลุมทค่ี อหอย อาการรุนแรงนอ ย หรืออาจมลี ้ินไกบ วมแดง และบรเิ วณคอหอยพบกอนเนื้อ ผิดปกติในลาํ คอ รบั การรกั ษาแบบ ไขหวัด - ตอ มนํ้าเหลอื งบรเิ วณลําคอ คอหอยอักเสบ/ทอนซลิ อักเสบดว ย ไขหวัดใหญ โต และกดเจ็บ (ตาํ แหนง เดียว) ยาทเี่ หมาะสมแลว แตผปู วยยังไมด ีขึน้

- ไมมีอาการของโรคหวดั สง ตอพบแพทย

GABHS

50 คมู อื เภสัชกรชุมชนในการดูแลอาการเจ็บปวยเลก็ นอ ยในรานยา

ตารางท่ี 18 เปรียบเทียบอาการตา ง ๆ ในแตล ะโรค*

อาการ/โรค ไขห วดั ไขห วัดใหญ COVID-19 Allergic ติดเช้ือ Rhinitis GABHS ไข / ไขสูง / ไขสูง x ไอ / / / / x x / เจ็บคอ / / / / x x x คัดจมกู นา้ํ มูกไหล /// x / / x ออ นเพลีย ปวดเมอ่ื ยตามตวั x/ / / x x x มปี ระวตั สิ ัมผสั ผูติดเชื้อ /// x / x x คนั จมูก คนั ตา xxx x x จาม / x x x / x / การรบั รสหรอื กลนิ่ ผดิ ปกติ xx/ x /

ปวดหวั x / /

อาเจียน ทอ งเสยี x// (พบบอยใน เดก็ มากกวา ผูใ หญ)

หายใจลําบาก x//

จ้ําเลือดบริเวณเพดานปาก xxx

ตอ มนาํ้ เหลอื งขางคอโตและกดเจ็บ x x x

มหี นองท่ตี อ มทอนซลิ และคอหอย x x x * / หมายถงึ พบบอ ยหรือพบบางคร้ัง และ x หมายถงึ ไมพบหรอื พบนอย

การบริบาลเภสชั กรรมสำหรบั อาการไข ไอ เจบ็ คอ ในรา นยา 51

เกณฑก ารพจิ ารณาสงตอผูป วยเพื่อพบแพทย

ตารางที่ 19 เกณฑก ารพิจารณาสงตอ ผปู ว ยพบแพทย

ผปู วยทคี่ วรไดรบั การสงตอ พบแพทย

มอี าการไข มอี าการไอ อาการเจบ็ คอ รวมกบั อาการตอไปนี้ รวมกบั อาการตอไปน้ี รวมกับอาการตอ ไปน้ี

- คอแขง็ (สง ตอ ดว น) - ไอเรอ้ื รังรวมกบั นํา้ หนักลด - มปี ญ หาในการกลืนอาหาร - การรับรู การตอบสนองถดถอยลง (สง ตอ - ไอเรอ้ื รงั รว มกบั มีไข - มีปญหาการพูด-การออก ดวน) - ไอมีเสมหะปนเลือด เสียง ออกเสียงลําบาก - แขน-ขา ออ นแรง (สงตอ ดว น) - ไอรว มกับหายใจหอบเหน่ือย - หายใจลาํ บาก - อาการชกั - ไอและมเี สยี งหวดี หรอื - หายใจเขา มีเสยี งฮด้ื - หายใจเรว็ หอบเหน่ือย หายใจสน้ั - มแี ผนฝาปกคลุมท่คี อหอย - ไอเร้ือรัง - ไอรวมกบั อาการเจ็บแนน และบรเิ วณคอหอย - ไอเปนเลือด หนาอก - พบกอนเน้ือผิดปกติในลาํ คอ - ไขเ รอื้ รังรวมกบั นํา้ หนักลด - หายใจลาํ บาก โดยเฉพาะ - รบั การรกั ษาแบบคอหอย - มจี ดุ เลือดออกตามผวิ หนงั การหายใจลาํ บากขณะพัก อักเสบ/ทอนซลิ อักเสบ ดวย - มีจดุ จํ้าเลือดตามตัวหรอื แขนขา หรือกลางคนื ยาที่เหมาะสมมาระยะหน่ึง - ปสสาวะขนุ เคาะเจบ็ บรเิ วณสีขา ง - กลนื อาหารลําบาก สาํ ลัก แลว แตผ ปู ว ยยังไมดีข้นึ - ปสสาวะสีน้าํ ลางเนื้อ อาหาร หรือมอี าการแยลง - การปวดกลามเนือ้ นอง - ไอทเี่ ภสัชกรใหก ารบริบาล - ตาเหลอื ง ปสสาวะสีเขม มาระยะหน่งึ แลว ผปู ว ย - ขอบวม ปวดขอ ยังไมด ีขึ้น หรอื ผปู วย - ไขส ูงลอยตลอดเวลา กินยาลดไขไมลด มอี าการแยล ง - สาํ หรับเดก็ ทอี่ ายุนอ ยกวา 5 ป หากมีไข แลว เขาเงอื่ นไขหน่งึ ตอ ไปนี้ จะจดั วา เปน ไข ทีม่ ีความเส่ียง ควรสง ตอ พบแพทย (เดก็ ซึมลง เชอื่ งชาลง ไมต อบสนองตอ สงิ่ แวดลอ มเหมือนเดิม ชีพจรเร็วขน้ึ คือ 140 ครง้ั /นาที ขึ้นไป หายใจถีข่ ึน้ คอื อัตราการหายใจมากกวา 40 ครง้ั /นาที มีภาวะขาดน้ํา เชน ปากแหง ปส สาวะนอย ลง ผล skin turgor เปน บวก)

52 คูมือเภสัชกรชุมชนในการดูแลอาการเจ็บปวยเล็กนอ ยในรานยา

การบรบิ าลโดยใชย าสําหรบั อาการไข ไอ เจบ็ คอ

ตารางท่ี 20 ยาทใี่ ชในการลดไขห รือบรรเทาอาการเจ็บคอทีใ่ ชบอ ยในรานยา

ชอ่ื ยา ขนาดและวธิ ใี ชยา คุณสมบัติ ผลขางเคียง และขอ ควรระวัง

Paracetamol การใชย าในเดก็ อายตุ ํา่ กวา 2 เดือน ใหปรกึ ษา - ใชบรรเทาอาการ - การใชย าขนาด syrup/ แพทย เดก็ อายุตํ่ากวา 12 ป : 10-15 มก./กก./ ปวดในระดบั สงู ตอเนือ่ งกัน suspension ครัง้ เวลาปวดหรือมีไข วนั ละไมเกนิ 5 ครง้ั แตล ะ นอ ยถงึ ปานกลาง นาน ๆ อาจ ครั้งหา งกันอยา งนอ ย 4 ชวั่ โมง ขนาดยาสูงสดุ 75 เชน ปวดศีรษะ ทาํ ใหเ กดิ พิษตอ มก./กก./วัน หรือ ตามขนาดยาทรี่ ะบใุ นฉลากยา ปวดกลา มเน้ือ ตับได ปวดหลัง - ถา กนิ ยาแลวไข Paracetamol นํา้ หนักตวั (กก.) ขนาดและวิธีการใชย า ปวดระดชู นดิ ไมล ดภายใน 3 325 มก. 22 ถึง 33 รบั ประทานครง้ั ละ 1 เมด็ ปฐมภูมิ วนั หรืออาการ

มากกวา 33 ถึง รบั ประทานครงั้ ละ 1 ½ เมด็ ปวดประสาท ปวดของเด็กไม 44 วนั ละไมเ กิน 5 คร้ัง (neuralgia) บรรเทาภายใน 5 มากกวา 44 รบั ประทานครั้งละ 2 เมด็ วัน ปวดหลงั จากการ วัน หรอื อาการ ผาตดั ปวด ปวดของผใู หญไม ละไมเกนิ 4 ครัง้ เนือ่ งจากโรคขอ บรรเทาใน 10 แตละคร้ังหางกันอยางนอย 4 ชัว่ โมง เฉพาะเวลา เขาหรอื ขอ วนั ใหไ ปพบ ปวดหรือมีไข สะโพกเสอ่ื ม แพทย

Paracetamol นา้ํ หนักตัว (กก.) ขนาดและวิธกี ารใชย า โรคขอ อักเสบ - ผูท มี่ ีภาวะ G6PD 500 มก. 34 ถึง 50 รบั ประทานครั้งละ 1 เม็ด รวมท้ังอาการ หรอื กําลังกนิ ยา (ขนาดยาและ มากกวา 50 ถึง รบั ประทานครั้งละ 1 ½ เมด็ ปวดท่ีเกิดจาก ตานการแขง็ ตัว วธิ ีใชใ นผใู หญ 67 วนั ละไมเกิน 5 คร้ัง โรคหวัด ไขห วดั ของเลือด และเด็กอายุ ใหญ เปนตน Warfarin อาจ มากกวา 12 ป) มากกวา 67 รบั ประทานคร้งั ละ 2 เม็ด วนั - ใชบ รรเทาอาการไข เกดิ อันตรายจาก ละไมเกนิ 4 ครั้ง - มีประสิทธิภาพ ยานี้ไดงายขนึ้ แตละครง้ั หา งกันอยา งนอ ย 4 ชั่วโมง เฉพาะเวลา ในการลดอาการ ปวดหรือมีไข ไมเ กิน 4 กรมั ตอ วัน เจ็บคอไดในโรค คอหอยอักเสบ เฉียบพลัน

Ibuprofen เด็ก 6 เดอื น-12 ป : 5-10 มก./กก. ทกุ 6-8 ชม. - มีฤทธ์ทิ ั้งบรรเทา - ระคายเคอื งทาง ขนาดยาสูงสุดไมเ กนิ วนั ละ 4 ครง้ั ปวด ลดไข และ เดินอาหาร, ผใู หญ : 200-400 มก./ครงั้ ทุก 4-6 ชม. ไมควร ตา นการอกั เสบ ผน่ื แพ, บวมน้ํา ใชย าตดิ ตอกนั เกนิ 10 วัน ยกเวนแพทยส ่งั มปี ระสทิ ธภิ าพ Max dose คาํ แนะนาํ : รับประทานหลงั อาหารทนั ที ในการลดอาการ (ผใู หญ) : 3200 เจ็บคอไดในโรค มก./วัน คอหอยอกั เสบ เฉียบพลัน

การบริบาลเภสชั กรรมสำหรบั อาการไข ไอ เจบ็ คอ ในรา นยา 53

ตารางท่ี 21 ยาท่ีใชบ รรเทาอาการไข ไอ เจ็บคอ ท่ใี ชบ อ ยในรานยา

ยา ขนาดและวธิ ใี ชย า ผลขา งเคียง และขอควรระวัง

เดก็ ผูใหญ

น้ํามกู ไหล

Chlorpheniramine < 12 ป : 0.35 มก./กก./วัน 4 มก. ทาํ ใหง ว ง ปากแหง แบง ใหวนั ละ 3-4 คร้ัง วันละ 3-4 ครง้ั คอแหงได

ไอมเี สมหะ

Ambroxol 2-5 ป : 7.5 มก. วันละ 3 ครงั้ 30 มก. เปน active metabolite (30 มก./5 มล., 30 มก.) 5-10 ป : 15 มก. วันละ 2-3 ครง้ั วนั ละ 2-3 คร้ัง ของ bromhexine 10 ปข้ึนไป : 30 มก. วันละ 2-3 คร้งั

Acetylcysteine < 2 ป : 200 มก./วนั 200 มก. (100, 200, 600 มก.) 2-6 ป : 100 มก. วันละ 2-3 คร้งั วันละ 3 คร้ัง หรือ 6 ปข ้นึ ไป : 200 มก. วนั ละ 2-3 คร้งั 600 มก. วันละครงั้

Bromhexine < 2 ป : 1 มก. วนั ละ 3 คร้งั 8 มก. วนั ละ 3 คร้ัง (8 มก., 4 มก./5 มล.) 2-6 ป : 2 มก. วนั ละ 3 ครง้ั 6-12 ป: 4 มก. วันละ 3 คร้งั

Carbocysteine 2-5 ป : 100-200 มก. วนั ละ 1-2 ครง้ั 375-750 มก. (100, 200, 250 มก./ 5-12 ป : 100-200 มก. วนั ละ 3 ครงั้ วนั ละ 3 คร้ัง 5 มล., 375 มก.)

Guaifenesin 2-6 ป : 50 มก. วนั ละ 3-4 ครง้ั 200-400 มก (100 มก./5 มล.) 6-12 ป : 100 มก. วนั ละ 3-4 ครงั้ วันละ 3-4 ครงั้

ไอไมม เี สมหะ

Dextromethorphan 7-12 ป : 15 มก. วันละ 3-4 คร้งั 15-30 มก. อาจพบวาทาํ ใหง ว งใน (15 มก.) (maximum 60 มก./24 ชั่วโมง) วนั ละ 3-4 คร้ัง ผูป วยบางราย (maximum 120 มก./24 ช่ัวโมง)

Diphenhydramine 2-6 ป : 6.25 มก. วันละ 3-4 คร้ัง 25 มก. 6-12 ป: 12.5 มก. วันละ 3-4 คร้ัง วนั ละ 3-4 ครง้ั

Levodropropizine 2-12 ป : 1 มก./กก. วนั ละ 3 ครัง้ 60 มก. (3 มก./กก./วนั ) วันละ 3 คร้ัง

54 คมู ือเภสัชกรชุมชนในการดูแลอาการเจบ็ ปว ยเลก็ นอ ยในรา นยา

ตารางที่ 22 ยาปฏชิ วี นะทใ่ี ชใ นการรกั ษาทอนซลิ อกั เสบหรอื คอหอยอกั เสบจากการตดิ เชอ้ื GABHS

ช่ือยาและ ขนาดและวิธใี ชยา ระยะเวลา วธิ บี ริหารยา การรักษา ขนาดยาในเดก็ ขนาดยาในผูใ หญ

Amoxicillin 50 มก./กก./วนั คร้งั ละ 500 มก. วันละ 2-3 คร้งั 10 วนั (Oral) แบงใหว ันละ 1-3 ครง้ั

แพยา Penicillin

Roxithromycin 5-8 มก./กก./วัน ครัง้ ละ 300 มก. 10 วนั (Oral) แบงใหวนั ละ 2 ครัง้ แบง ใหวนั ละ 1-2 ครัง้

Azithromycin 12 มก./กก./วัน ครงั้ ละ 500 มก. วันละ 1 ครั้ง 5 วัน (Oral) วันละ 1 ครง้ั

Clindamycin 20-30 มก./กก./วัน คร้งั ละ 300 มก. วนั ละ 3 คร้งั 10 วนั (Oral) แบง ใหว ันละ 3 ครัง้ ทมี่ า : แนวทางปฏบิ ัติในการดูแลผูป วยโรคตดิ เช้ือระบบทางเดนิ หายใจสว นบน สาํ หรับผปู ว ยทไ่ี มม ีภาวะภูมคิ ุมกันต่ํา โรงพยาบาลรามาธิบด.ี 2558[อนิ เทอรเ นต็ ]. [เขาถึงเมอ่ื 3 มิ.ย. 2565]. เขาถงึ ไดจาก: Guideline ASU Ramathi- bodi.Mar 2015.pdf (mahidol.ac.th)

ตารางท่ี 23 ยา Oral antihistamines และ Decongestants ทใ่ี ชบ อ ยในโรคจมกู อกั เสบจากภมู แิ พ

ชอื่ ยา ขนาดและวิธีใชยา คณุ สมบตั ิ ผลขา งเคยี ง และความแรง และขอควรระวงั

Peripherally selective (Second-generation) antihistamines

Cetirizine 2-6 ป : 2.5 มก. เชาและเย็น กลุมยา Oral H1-antihista- Second generation 10 มก. หรือ 5 มก. วันละครงั้ mines งวง และ/หรอื ฤทธิ์ 6 ปข ึ้นไป : 10 มก. วันละคร้งั Second generation Anticholinergic นอย Loratadine 2-6 ป : 5 มก. วันละคร้ัง - Block H1-recptor 10 มก. 6 ปขึน้ ไป : 10 มก. วันละคร้ัง - Some anti-allergic activity - แนะนําใหใชย ากลมุ ใหม (Sec- Fexofenadine 6 เดือน-2 ป : 15 มก. ond generation) มากกวา 60 และ 180 มก. เชา และเย็น เนื่องจากมี Efﬁcacy/Safety 2-12 ป : 30 มก. เชาและเยน็ ratio ทีด่ ีกวา 12 ปข น้ึ ไป : 60 มก. เชา และเยน็ - ออกฤทธลิ์ ดอาการทางจมกู และ หรอื 180 มก. วนั ละคร้งั ตาเรว็

- มปี ระสทิ ธภิ าพลดการคดั จมกู ได ปานกลาง

การบริบาลเภสชั กรรมสำหรบั อาการไข ไอ เจบ็ คอ ในรา นยา 55

ชอื่ ยา ขนาดและวธิ ีใชย า คณุ สมบตั ิ ผลขางเคยี ง และความแรง และขอควรระวงั

Decongestants

Phenylephrine 4-6 ป : 2.5 มก. ทุก 4 ชม. Oral decongestant Hypertension, Trem- 6-12 ป : 5 มก. ทกุ 4 ชม. - Sympathomimetic drug or, Palpitation, Agita- 12 ปขึน้ ไป : 10-20 มก. - บรรเทาอาการคดั จมูก tion, Restlessness, ทุก 4 ชม. - ใชอยางระมัดระวัง โดยเฉพาะ Insomnia, Headache, ผปู ว ยทม่ี โี รคหวั ใจและหลอดเลอื ด Dry mucous mem- brane, Urinary reten- tion, Exacerbation of glaucoma or thyro- toxicosis

ตารางท่ี 24 ยา Intranasal corticosteroids ทใี่ ชบอ ยในโรคจมกู อกั เสบจากภูมิแพ

ชื่อยาและความแรง ขนาดยา คณุ สมบัติ ผลขา งเคียง และขอควรระวงั

Beclomethasone 6-12 ป : ขา งละ 1 สดู - ลดอาการอักเสบ - Local dipropionate (50 mcg) วนั ละ 2 ครง้ั เชาและเยน็ ของโพรงจมูกได side effects 12 ปข น้ึ ไป : ขางละ 1-2 สดู ดี นอย ไมร นุ แรง วนั ละ 2 ครง้ั เชา และเยน็ - ลดอาการแพไดดี - ไมคอยเขา - มปี ระสทิ ธิภาพ Systemic Budesonide (64 mcg) 6-12 ป : ขา งละ 1 สูด สงู สดุ ในการ - ควรระวังการ วนั ละครัง้ 12 ปข ้ึนไป : ขา งละ 2 สูด รักษา AR เลือกใชในเด็ก - ลดอาการคดั จมกู วนั ละ 1-2 คร้งั และชวยเรอ่ื งการ รับกลิ่นไดด ี Fluticasone propionate 4-12 ป : ขางละ 1 สูด วนั ละครัง้ - ออกฤทธภ์ิ ายใน (50 mcg) 12 ปข ึ้นไป : ขางละ 2 สดู วนั ละคร้งั 12 ชัว่ โมงแรก Fluticasone furoate 2-12 ป : ขา งละ 1 สูด วนั ละครั้ง แตผ ลลพั ธส งู สุด (27.5 mcg) 12 ปขน้ึ ไป : ขา งละ 2 สูด วนั ละครั้ง อาจตองใชเวลา Mometasone furoate 2-12 ป : ขา งละ 1 สูด วันละคร้งั 2-3 สปั ดาห (50 mcg) 12 ปข น้ึ ไป : ขา งละ 2 สูด วนั ละครง้ั

Triamcinolone 2-12 ป : ขา งละ 1 สดู วันละครง้ั acetonide (55 mcg) 12 ปขน้ึ ไป : ขางละ 2 สดู วนั ละครั้ง

Ciclesonide (50 mcg) 12 ปข ้ึนไป : ขา งละ 2 สดู วันละครง้ั

56 คูม อื เภสัชกรชุมชนในการดแู ลอาการเจ็บปว ยเล็กนอยในรานยา

ตารางท่ี 25 การใชฟา ทะลายโจร

ช่ือยา ขนาดและวธิ ใี ช คณุ สมบัติ ผลขา งเคยี ง และขอควรระวงั

บญั ชยี าหลกั พ.ศ. 2556 - ปวดทอ ง ทองเดิน คลืน่ ไส เบื่ออาหาร ฟา ทะลายโจร รบั ประทานคร้ังละ 1.5 - - บรรเทาอาการเจ็บคอ 3 กรมั วันละ 4 คร้ัง หลงั - บรรเทาอาการของโรคหวัด วงิ เวยี นศีรษะ บางราย อาหารและกอนนอน (common cold) เชน เจ็บคอ อาจเกิดลมพษิ ได ปวดเมือ่ ยกลามเน้อื - หากใชต ดิ ตอ กนั เปน เวลา นาน อาจทาํ ใหแ ขนขามี อาการชาหรอื ออ นแรง รับประทานคร้ังละ 500 - บรรเทาอาการทอ งเสยี ชนดิ ที่ - หากใชฟาทะลายโจร มลิ ลิกรมั - 2 กรัม วันละ 4 ไมเกิดจากการติดเช้ือ เชน ติดตอ กนั 3 วนั แลว คร้ัง หลังอาหารและกอน อุจจาระไมเปนมูกหรือมีเลือด ไมหาย หรอื มอี าการ นอน ปน รนุ แรงขึ้นระหวางใชยา

บัญชยี าหลกั แหงชาติดานสมนุ ไพร (ฉบบั ท่ี 2) พ.ศ. 2564 ควรหยดุ ใชและพบ

ยาสารสกัดผงฟา เงือ่ นไข แพทย ทะลายโจร ทมี่ ี 1. ใชสําหรับบรรเทาอาการของโรคหวดั (common cold) - ควรระวงั การใชรวมกบั andrograph- เชน ไอ เจบ็ คอ น้ํามกู ไหล มไี ข สารกนั เลือดเปน ลมิ่ olide ไมน อ ยกวา 2. รบั ประทานในขนาดยาทม่ี ปี รมิ าณ andrographolide 60 (anticoagulants) และ รอยละ 4 โดย - 120 มิลลิกรัมตอ วัน โดยแบงใหว นั ละ 3 ครั้ง ยาตานการจบั ตวั ของ เกล็ดเลอื ด นํ้าหนกั (w/w) (antiplatelets) ควรระวงั การใชรวมกับ ยาสารสกัดจาก เง่อื นไข - ยาลดความดันเลือด ฟาทะลายโจร/ 1. ใชก บั ผปู ว ยโรคโควดิ 19 ทมี่ คี วามรนุ แรงนอ ย เพอ่ื ลดการ - เพราะอาจเสริมฤทธ์กิ นั ยาจากผงฟา ได ทะลายโจร เกดิ โรคที่รุนแรง ควรระวงั การใชรวมกับ 2. เฉพาะผลิตภัณฑสาํ เร็จรูปท่ีมีการควบคุมปริมาณ ยาท่ีกระบวนการเม แทบอลิซมึ ผานเอนไซม andrographolide Cytochrome P450 3. รับประทานในขนาดยาที่มีปริมาณ andrographolide (CYP) เน่ืองจากฟา ทะลายโจรมีฤทธิ์ยับยัง้ 180 มิลลกิ รัมตอวนั โดยแบงใหว ันละ 3 คร้งั 4. ใชไ ดโ ดยผปู ระกอบวชิ าชีพเวชกรรม 5. มกี ารตดิ ตามประเมนิ ประสทิ ธผิ ลและความปลอดภยั หลงั

การใชอยา งเปนระบบ

เอนไซม CYP1A2, CYP2C9 และ CYP3A4

การบรบิ าลเภสัชกรรมสำหรับอาการไข ไอ เจ็บคอ ในรานยา 57

การบรบิ าลโดยไมใ ชยาสําหรับอาการไข ไอ เจบ็ คอ การเชด็ ตัวลดไข

การเชด็ ตวั ลดไขใ นเดก็ ทอ่ี ายุ 6 เดอื น ถงึ 5 ป ควรทําใหถ กู วธิ ี เนอ่ื งจากภาวะไขส งู อาจทาํ ให เด็กมีโอกาสชักได

ขนั้ ตอนการเช็ดตวั เด็ก 1. นํา้ อุน หรอื น้ําธรรมดาเช็ดตัว ไมควรใชนาํ้ เย็นเช็ดตวั 2. ปด พัดลม หรือเครอื่ งปรบั อากาศ เพอ่ื ไมใ หเ ด็กหนาวสนั่ 3. ใชผ าขนหนูผนื เลก็ ชบุ น้ําใหช มุ เชด็ บริเวณหนา ลาํ ตัว แขน ขา 4. ใหเ ชด็ ตัวจากปลายมือ ปลายเทา เขาสูลําตัวเพือ่ ระบายความรอ น 5. ขณะเช็ดตัวใหออกแรงเหมอื นถตู วั 6. หมน่ั เปลีย่ นผา ชุบนาํ้ บอ ย ๆ 7. พักผาไวบริเวณศีรษะ ซอกคอ ซอกรกั แร และขาหนีบ 8. ควรเชด็ ตวั ประมาณ 10-15 นาที 9. หลงั จากเช็ดตวั ควรซับตัวเด็กใหแ หง และสวมเส้ือผาที่เบาสบาย 10. วัดไขซ าํ้ ในอกี 15-30 นาทตี อมา หากไขล ดแสดงวา การเชด็ ตัวลดไขไดผล แตถาหากไข

ยังไมล ดลงควรเชด็ ตัวใหมอ กี ครั้ง 11. หากเชด็ ตัวซํา้ แลว ไขยงั ไมลด ควรรีบพาเด็กไปพบแพทย ขอ ควรระวงั ในการเชด็ ตวั เดก็ หากเดก็ มอี าการหนาวสนั่ ควรหยดุ เชด็ ตวั ทนั ที และหากอาการ ยงั ไมด ีขนึ้ ควรรบี พาเด็กไปพบแพทย

การกลั้วคอดวยนํา้ เกลอื บรรเทาอาการเจ็บคอ

อาจใชน ้าํ เกลอื สําเรจ็ รปู หรอื ผสมเกลอื ปน 1 ชอนชาในน้ําอนุ 1 แกว กล้วั คอวันละ 2-3 ครั้ง

การลางจมกู ดว ยนํ้าเกลอื

การลางจมูกดวยนาํ้ เกลือจะชวยบรรเทาอาการคัดจมูก คันจมูก จาม นา้ํ มูกไหล ทั้งที่ไหล ออกมาขางนอกและไหลลงคอ ชวยลดสารกอภมู แิ พใ นโพรงจมกู นอกจากน้ี การลางจมกู กอ นพน ยา จะทําใหย าสมั ผสั กบั เยอื่ บโุ พรงจมกู ไดม ากขน้ึ และทาํ ใหอ อกฤทธไิ์ ดด ขี นึ้ โดยกลไกทแ่ี ทจ รงิ ยงั ไมท ราบ ชัดเจน สันนิษฐานวา การลางจมูกดวยนา้ํ เกลือจะชวยเพิ่มประสิทธิภาพการทํางานของเย่ือบุ โพรงจมูกในการกําจัดน้ํามูก ลดอาการบวมของเย่ือบุโพรงจมูก เพ่ิมความชุมช้ืนใหกับชองจมูก นอกจากนย้ี งั ชว ยกาํ จดั เชอื้ กอ โรค สารระคายเคอื งและสารชกั นาํ การอกั เสบดว ย ความเขม ขน ทแ่ี นะนาํ คือ 0.9% NaCl อยางไรก็ตาม มีการศึกษาวาน้าํ เกลือที่เขมขนกวาน้ี จะทําใหลดอาการคัดจมูก ไดดกี วา และชวยเพม่ิ การทาํ งานของขนเซลลใ นโพรงจมกู

58 คูมือเภสชั กรชุมชนในการดแู ลอาการเจบ็ ปว ยเล็กนอยในรา นยา

ข้ันตอนการลา งจมูกดว ยนา้ํ เกลือ 1. เทนาํ้ เกลอื ใสถวยหรอื แกวท่เี ตรียมไว แลวใชกระบอกฉดี ยาขนาด 20-50 มิลลลิ ิตร ดูด

น้ําเกลือจนเต็ม 2. นงั่ หรอื ยนื กมหนา เอนศีรษะไปดานใดดานหน่ึง เหนืออางลา งหนาหรือภาชนะทีใ่ ชร อง 3. กลน้ั หายใจหรอื หายใจทางปากเพอ่ื ปอ งกนั การสําลกั คอ ย ๆ ฉดี นาํ้ เกลอื ประมาณ 10-20

มลิ ลิลิตร เขา ไปในรจู มูกดานบนใหน ้าํ เกลือไหลออกทางรจู มกู อีกขาง 4. สัง่ นา้ํ มกู ออกเบา ๆ 5. ทําซํา้ หลาย ๆ ครง้ั จนนา้ํ เกลือท่ไี หลออกมาจากจมูก มีลกั ษณะใส ไมม ีสหี รือไมม นี ํา้ มกู 6. ลางกระบอกฉีดยาใหสะอาดและทง้ิ ไวใ หแ หง สนิท หมายเหตุ : กรณที ผี่ ปู ว ยไดร บั ยาพน จมกู หรอื ยาหยอดจมกู รว มดว ย แนะนําใหล า งจมกู ดว ย นํ้าเกลอื กอ นใชย าพนจมกู หรอื ยาหยอดจมูก

คําแนะนําการหลกี เลยี่ งสง่ิ กระตุน ในผูป วยโรคจมกู อกั เสบจากภมู แิ พ

เนน ใหผ ปู วยหลีกเล่ียงหรือกาํ จดั สง่ิ ทีแ่ พ ซึง่ มีขอควรปฏบิ ตั ิ ดังน้ี - หมน่ั ทาํ ความสะอาดบานและบรเิ วณรอบบานใหปราศจากฝุน - ฟูก โตะ เตยี ง หมอน พรม ไมควรใชแบบกักเก็บฝุน - ของเลน ตุกตา เส้อื ผา ไมเ ลอื กแบบมขี น - ในรายท่แี พข นสตั ว หลีกเลยี่ งสตั วท ี่ทาํ ใหเ กิดการแพ - กําจัดแมลงสาบ แมลงวนั ยงุ และแหลง ที่อยขู องสัตวไมพ ึงประสงค - ซักทําความสะอาดเครื่องนอน ปลอกหมอน มุง ผาหม อยา งนอ ยเดอื นละ 1 ครง้ั ใน

นา้ํ รอนประมาณ 60 องศาเซลเซยี ส นานอยางนอย 30 นาที - หลกี เลี่ยงละอองเกสร หญา ดอกไม วัชพชื - ทาํ ความสะอาดหองนํ้า เครอื่ งปรับอากาศ เพือ่ ลดการเกดิ เชื้อราในอากาศ ที่กอ ใหเ กิด

ภูมแิ พไ ด - หลีกเลย่ี งสารระคายเคืองหรอื ปจ จยั ทีก่ ระตุนอาการภูมิแพใ หม ากขน้ึ เชน การอดนอน

การสูบบหุ รี่ การสมั ผัสกับฝนุ ควัน อากาศรอ นหรือเยน็ เกนิ ไป

คําแนะนาํ สาํ หรับผปู วยท่ีมีอาการเจบ็ คอหรอื เปน หวดั

- ดื่มน้าํ อณุ หภมู ิหอ ง วันละ 8 แกว ขน้ึ ไป เพื่อทาํ ใหม คี วามชุม คอ - ควรรบั ประทานอาหารออ น เชน โจก หรือขาวตม ที่ไมร อนจนเกินไป - หลกี เลี่ยงอาหารท่ีมรี สเผ็ดหรือรสจัด

การบรบิ าลเภสัชกรรมสำหรับอาการไข ไอ เจ็บคอ ในรา นยา 59

- หลีกเล่ยี งการสูบบหุ รี่หรอื ด่ืมเคร่อื งดื่มทมี่ ีสว นผสมของแอลกอฮอล - ใชเสยี งใหน อ ยลง - พักผอ นใหเพยี งพอ - ระวังการแพรก ระจายเชื้อติดตอไปยังบคุ คลอ่นื - หลกี เลีย่ งการสัมผสั อากาศเยน็

คาํ แนะนําสําหรบั ผปู วยโรคติดเช้ือไวรสั โคโรนา 2019

- ระมดั ระวังการแพรกระจายเชือ้ ไปยงั บุคคลอืน่ - ผทู ี่หายจากการติดเชื้อไวรสั โคโรนา 2019 หรือโรคโควดิ 19 อาจมีผลกระทบระยะยาว

ตอ สขุ ภาพหรอื ทเี่ รยี กวา ภาวะ Long COVID ซงึ่ อาจเปน อาการทเี่ กดิ ขน้ึ ใหมห รอื อาการ ตอ เนอื่ งภายหลังจากการตดิ เชือ้ ไวรสั ต้ังแต 1 เดือน นับจากวนั ท่ีตรวจพบเช้อื และมี อาการอยา งนอย 2 เดอื น อาการทพี่ บ เชน อาการเหนื่อย ออ นเพลยี หายใจลาํ บาก นอนไมห ลบั ปวดศรี ษะผมรว ง ปวดกลา มเนื้อ การท่ผี ูป วยท่ที าํ ความเขา ใจกบั อาการที่ อาจเกิดขึ้น มีการปฏิบัติตัวดานสุขภาพ ก็จะชวยลดโอกาสและความรุนแรงของภาวะ หลังโควิดไดการปฏิบัติตัวเหลานี้ ไดแก การฝกหายใจ (Diaphragmatic Breathing) การออกกําลังกายแบบเปนลาํ ดับขั้น (Graded Exercise) และการเสริมสรางพลังใจ (Resilience Practice)

หลุมพรางท่คี วรระวงั

- ในชว งเวลาทม่ี กี ารระบาดของ Covid-19 กรณที มี่ อี าการไข ไอ เจบ็ คอ อาจจะตอ งมกี าร ซักประวัติเก่ียวกับ Covid-19 หรือมีการตรวจ ATK เพ่ือประเมินเบ้ืองตนวาเปน Covid-19 หรอื โรคทางเดนิ ทางหายใจอนื่ ๆ เพอ่ื ใหผ ปู ว ยไดร บั การรกั ษาทเ่ี หมาะสมและ ลดการแพรก ระจายของโรค อยางไรกต็ าม การตรวจ ATK เปน การประเมนิ เบื้องตน ปจ จยั บางอยางมีผลตอการตรวจ อาจทําใหเกิดผลลวงได หากมีความเสี่ยงสูงตอการติดเชื้อ Covid-19 รวมกับมีอาการที่สอดคลองกับ Covid-19 อาจจะตองมีการตรวจซาํ้ หรือ พิจารณาเขา รับการตรวจ Rt-PCR ทโ่ี รงพยาบาล อยา งไรก็ตาม โรคนเ้ี ปน โรคอุบตั ใิ หม อาจมีการเปลีย่ นแปลงเกย่ี วกับการประเมินแยกโรคและการรกั ษาได ควรมีการตดิ ตาม ขอ มูลเก่ียวกับโรคอยเู สมอ

- ในชวงเวลาที่มีการระบาดของโรคไขเลือดออก ผูปวยที่มาดวยอาการไข เจ็บคอ ปวด เมอ่ื ยตามรา งกาย การพจิ ารณาจา ยยาในกลมุ NSAIDs ตอ งมคี วามระมดั ระวงั เนอื่ งจาก การไดร ับยาในกลุม NSAIDs เชน Ibuprofen สามารถเพมิ่ ความเสี่ยงตอ การเกดิ ภาวะ เลือดออกผิดปกติได

60 คมู ือเภสัชกรชมุ ชนในการดูแลอาการเจ็บปว ยเล็กนอยในรา นยา

- ผูปวยท่ีมาดวยอาการเจ็บคอ กรณีที่พิจารณาจายยาในกลุม NSAIDs ตองสอบถาม ประวัตกิ ารใชย าพน โรคหดื หรอื การเกิดโรคหืดกําเรบิ เม่อื ใชยาในกลมุ NSAIDs เพราะ ยาในกลุม NSAIDs อาจจะกระตุนใหเกิดอาการหอบหดื กําเริบได

- ในผูปว ยท่มี ีอาการเจ็บคอ พิจารณาการจายยาปฏชิ วี นะอยา งสมเหตผุ ล - อาการไอเร้ือรังที่รักษาแบบโรคทางเดินหายใจแลวไมดีขึ้น ใหพิจารณาสาเหตุอ่ืน เชน

อาการไอจากการใชยาในกลุม ACEIs หรอื อาการไอจากโรคกรดไหลยอน

บรรณานกุ รม

1. ขอ มลู ยาสาํ หรบั บคุ ลากรทางการแพทย ยาไอบวิ โพรเฟน (Ibuprofen). 2561[อนิ เทอรเ นต็ ]. [เขา ถึงเม่ือ 3 มิ.ย. 2565]. เขา ถึงไดจ าก: http://ndi.fda.moph.go.th/uploads/drug_doc/Ibu- profen_ tab-syr_SPC_7-2-60_edit_14-4-61.pdf

2. คาํ สง่ั กระทรวงสาธารณสขุ ที่ 329/2560 เรอื่ ง แกไ ขทะเบยี นตาํ รบั ยาทม่ี พี าราเซตามอลเปน สว น ประกอบ ชนดิ รบั ประทาน. ราชกจิ จานุเบกษา. เลม 134 ตอนพิเศษ 97 ง. 2560[อินเทอรเ น็ต]. [เขาถึงเม่ือ 3 มิ.ย. 2565]. เขาถึงไดจาก: https://www.fda.moph.go.th/sites/drug/ Shared%20Documents/Law7. 1-Order-Edit/60-329.PDF

3. คณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร, สํานักงานสาธารณสุขจังหวัดสงขลา, ชมรม เภสัชกรชุมชนจังหวัดสงขลา, ชมรมรานขายยาจังหวัดสงขลา. การใชยาอยางสมเหตุผลในราน ยา.[อนิ เทอรเ นต็ ]. 2560 [เขาถึงเมอ่ื 3 ม.ิ ย. 2565];5-10. เขาถึงไดจ าก: https://www.phar- macy.psu.ac.th/images/rdu-eagle2018.pdf

4. งานบรกิ ารพยาบาล โรงพยาบาลศรนี ครนิ ทร คณะแพทยศาสตร มหาวทิ ยาลยั ขอนแกน . การวดั อณุ หภมู ริ า งกาย.[อนิ เทอรเ นต็ ]. [เขา ถงึ เมอื่ 3 ม.ิ ย. 2565]. เขา ถงึ ไดจ าก: https://www.nurse. kku.ac.th/index.php/download/category/55-2019-09-26-03-21-50

5. นติ ิ วรรณทอง. การจดั การกบั โรคคออกั เสบเฉยี บพลนั .หนว ยการศกึ ษาตอ เนอื่ ง คณะเภสชั ศาสตร มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี. 2559[อินเทอรเน็ต]. [เขาถึงเมื่อ 3 มิ.ย. 2565]. เขาถึงไดจาก: ﬁle:///C:/Users/USER/Downloads/Management%20of%20Acute%20pharyngitis.pdf

6. แนวทางปฏบิ ตั ใิ นการดแู ลผปู ว ยโรคตดิ เชอ้ื ระบบทางเดนิ หายใจสว นบน สาํ หรบั ผปู ว ยทไี่ มม ภี าวะ ภูมคิ ุมกันตํ่า โรงพยาบาลรามาธบิ ด.ี 2558[อนิ เทอรเน็ต]. [เขาถงึ เม่อื 3 ม.ิ ย. 2565]. เขา ถงึ ได จาก: Guideline ASU Ramathibodi. Mar 2015.pdf (mahidol.ac.th)

7. แนวทางเวชปฏบิ ตั ิ การวนิ จิ ฉยั ดแู ลรกั ษา และปอ งกนั การตดิ เชอ้ื ในโรงพยาบาล กรณโี รคตดิ เชอ้ื ไวรสั โคโรนา 2019 (COVID-19) 2565[อนิ เทอรเน็ต]. [เขา ถงึ เมื่อ 3 ม.ิ ย. 2565]. เขาถึงไดจ าก: ﬁle:///C:/Users/USER/Desktop/extra/fever/covid18%E0%B8%9E%E0%B8%8465.pdf

8. บญั ชยี าหลกั แหง ชาต.ิ บญั ชยี าจากสมนุ ไพร. 2556[อนิ เทอรเ นต็ ]. [เขา ถงึ เมอ่ื 4 ม.ิ ย. 2565]. เขา ถงึ ไดจ าก : http://kpo.moph.go.th/webkpo/tool/Thaimed2555.pdf

การบรบิ าลเภสชั กรรมสำหรบั อาการไข ไอ เจบ็ คอ ในรานยา 61 9. ประกาศคณะกรรมการพฒั นาระบบยาแหงชาติ เร่ือง บญั ชียาหลักแหงชาตดิ านสมนุ ไพร (ฉบบั

ท่ี 2) พ.ศ. 2564. ราชกจิ จานเุ บกษา. เลม 138 ตอนพิเศษ 120 ง. 2564[อนิ เทอรเนต็ ]. [เขา ถึง เมื่อ 4 มิ.ย. 2565]. เขาถึงไดจาก: http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PD- F/2564/E/120/T_0046.PDF 10. ประยุทธ ภูวรัตนาวิวธิ , ฤทัยรัตน ศรีขวญั , สรุ ัตน วรรณเลศิ สกลุ . การทบทวนแนวทางการแยก โรคคอหอยอกั เสบและตอ มทอ นซลิ อกั เสบเฉยี บพลนั ในปจ จบุ นั . 2563[อนิ เทอรเ นต็ ]. [เขา ถงึ เมอื่ 3 ม.ิ ย. 2565]. เขาถงึ ไดจ าก: ﬁle:///C:/Users/USER/Downloads/sanguan,+Journal+ed- itor,+61-97ﬁnal.pdf 11. วิวรรธน อัครวิเชียร. การบริบาลผูปวยเจ็บปวยเล็กนอยท่ีพบบอยในรานยาและหลักฐาน เชิงประจักษ. ขอนแกน : โรงพมิ พขอนแกน พิมพพ ัฒนา; 2557. 12. สุณี เลศิ สนิ อดุ ม. โรคจมูกอักเสบจากภมู แิ พ (Allergic Rhinitis; AR). ใน : สุณี เลิศสนิ อุดม, บรรณาธกิ าร. การดแู ลผปู ว ยโรคไมต ิดตอเร้ือรัง (Allergic rhinitis, Asthma and COPD) และ การสรา งเสรมิ สขุ ภาพโดยเภสชั กร. ขอนแกน : โรงพมิ พค ลงั นานาธรรมวทิ ยา; 2563. หนา 1-15. 13. สรุ เกียรติ อาชานภุ าพ. ตําราการตรวจรกั ษาโรคทว่ั ไป 1 : แนวทางการตรวจรกั ษาโรคและการ ใชยา พมิ พครั้งที่ 5 ฉบับปรับปรงุ กรุงเทพฯ: โฮลิสติก พบั ลิชชิ่ง; 2553. 14. สุรเกียรติ อาชานภุ าพ. ตําราการตรวจรกั ษาโรคทวั่ ไป 2 : แนวทางการตรวจรกั ษาโรคและการ ใชยา พมิ พค รงั้ ที่ 5 ฉบับปรับปรุง กรงุ เทพฯ: โฮลสิ ตกิ พับลชิ ช่ิง; 2553. 15. สาํ นักงานคณะกรรมการอาหารและยา. วิธีเช็ดตัวเด็กท่ีถูกตอง เม่ือลูกนอยเปนไข. 2562 [อินเทอรเน็ต]. [เขาถึงเม่ือ 3 มิ.ย. 2565]. เขาถึงไดจาก: https://oryor.com/%E0%B8 %AD%E0%B 8%A2/detail/media_printing/1761 16. หวดั เจบ็ คอหายได ไมต อ งใชย าปฏชิ วี นะ.[อนิ เทอรเ นต็ ]. [เขา ถงึ เมอ่ื 3 ม.ิ ย. 2565]. เขา ถงึ ไดจ าก: http://newsser.fda.moph.go.th/rumthai/userﬁledownload/asu136dl.pdf 17. Carol K, Jane H, Donna M. Pediatric & neonatal dosage handbook. 19th edition. 18. Laura Nortona, Angela Myers. The treatment of streptococcal tonsillitis/pharyn- gitis in young children. World J Otorhinolaryngol Head Neck Surg 2021 Jul; 7(3): 161-165. Doi: 10.1016/j.wjorl.2021.05.005 19. MIMS: drug reference concise prescribing information established since 1968. 166th edition 2022. 20. The National Institutes of Health. Is It Flu, COVID-19, Allergies, or a Cold? Staying Healthy This Winter. 2565[อนิ เทอรเนต็ ]. [เขาถึงเมอ่ื 4 มิ.ย. 2565]. เขา ถงึ ไดจ าก: https:// newsinhealth.nih.gov/2022/01/it-ﬂu-covid-19-allergies-or-cold

การบรบิ าลเภสัชกรรม สำหรบั อาการปวดทอ ง ทอ งเสยี ทอ งผกู ในรานยา

การบรบิ าลเภสัชกรรมสำหรบั อาการปวดทอ ง ทอ งเสยี ทอ งผกู ในรา นยา 65

การบรบิ าลเภสัชกรรม สาํ หรับอาการปวดทอ ง ทอ งเสยี ทอ งผกู ในรา นยา

ศาสตราจารย เภสัชกรวิวรรธน อคั รวเิ ชียร

การบรบิ าลเภสัชกรรมสาํ หรับอาการปวดทองในรา นยา

ผูป วยทมี่ าดวยการปวดทอ งเปนอาการนํา อาจเปนโรคหรอื ความผดิ ปกติท่ไี มรา ยแรง ที่พบ ไดบ อย ๆ (non severe common illness) ที่เภสัชกรสามารถใหก ารบรบิ าล หรืออาจเปน โรคท่มี ี ความรายแรง (severe disease) ทต่ี อ งการวนิ จิ ฉัยที่แนน อนจากแพทยก อน และตอ งการการรักษา ทถี่ กู ตอ งเหมาะสมกไ็ ด และบางกรณคี วามผดิ ปกตหิ รอื โรคนน้ั เปน โรคทตี่ อ งการการรกั ษาอยา งเรง ดว น มฉิ ะนนั้ อาจทําใหผ ปู ว ยเสยี ชวี ติ ได เชน กรณกี ระเพาะอาหารทะลจุ ากการกนิ ยา NSAIDs กระเพาะอาหาร ทะลุจากการดื่มแอลกอฮอล กลามเน้ือหัวใจขาดเลือดแลวแสดงอาการดวยการปวดจุกแนนยอดอก เปน ตน ดงั นน้ั เภสชั กรชมุ ชนมคี วามจําเปน ทจี่ ะตอ งเขา ใจภาพรวมของโรค หรอื ความผดิ ปกตทิ ผี่ ปู ว ย มอี าการปวดทองเปน อาการนํา และมาปรกึ ษาท่ีรานยา และบทบาทของเภสัชกรชมุ ชนก็จะมีในหลาย ๆ บทบาท ไดแก

- ใหก ารบรบิ าลโดยการจา ยยาในกรณที ผ่ี ปู ว ยเปน โรคหรอื ความผดิ ปกตทิ ไ่ี มร า ยแรง ทพ่ี บ ได บอ ย ๆ (non severe common illness) เชน โรคกระเพาะอาหาร โรคกรดไหล ยอน ทอ งเสยี ไมรุนแรง ทอ งผูก อาหารไมย อย

- ทาํ การสง ตอ ผปู ว ยพบแพทย ในกรณที ต่ี อ งการการวนิ จิ ฉยั ทแี่ นน อน หรอื เปน โรคทต่ี อ ง ทําการรกั ษาโดยแพทย

- ประสานนําตัวผูปวยสงโรงพยาบาลกรณีท่ีเปนภาวะฉุกเฉิน (emergency case) เชน สงสัยกระเพาะอาหารทะลุ สงสยั กลา มเนอ้ื หวั ใจขาดเลือด

- ตรวจสอบและแกปญหาปญ หาท่ีสบื เนือ่ งจากยา (drug related problems) ในกรณที ่ี ผปู วยมาเติมยา (ทงั้ โดยการมาระบุยาทีต่ อ งการ หรือในกรณที นี่ ําตวั อยางยามาขอซือ้ )

- ใหคาํ แนะนําการใชย าแกผปู ว ยทต่ี อ งใชยา - ใหค ําแนะนาํ ปรกึ ษาเพ่ือปอ งกนั ผลไมพงึ ประสงคจ ากยา - ใหค ําแนะนาํ ปรกึ ษาในเรอื่ งพฤติกรรม การใชช วี ติ ประจําวัน เพือ่ ใหผลการรกั ษาดีขนึ้ - บนั ทกึ และตดิ ตามประเมนิ ผลการใหก ารบรบิ าลทางเภสชั กรรม (monitoring of phar-

maceutical care) สําหรบั การเขาใจภาพรวมของโรค หรอื ความผดิ ปกตทิ ผี่ ูป ว ยมาดวยอาการนําเร่อื งปวดทอง น้นั แสดงไดด ังตารางท่ี 26 และตารางที่ 27 โดยตารางท่ี 26 แสดงโรคหรอื ความผดิ ปกติทค่ี วรนกึ ถึง

66 คูม อื เภสัชกรชมุ ชนในการดูแลอาการเจบ็ ปว ยเล็กนอยในรานยา

หากผูป วยมอี าการปวดทองทต่ี ําแหนงตาง ๆ คอื ปวดทอ งทบี่ รเิ วณตาํ แหนง ยอดอก (Epigastrium), ปวดทองทบ่ี รเิ วณดา นขวาบนของชอ งทอง (Right Upper Quadrant), ปวดทองท่ีบริเวณดานซา ย บนของชอ งทอ ง (Left Upper Quadrant), ปวดทอ งทบี่ รเิ วณดา นขวาลา งของชอ งทอ ง (Right Low- er Quadrant) และปวดทอ งทบี่ ริเวณดานซายลา งของชอ งทอง (Left Lower Quadrant) สาํ หรบั ตารางท่ี 27 เปน ภาพรวมทแี่ สดงถงึ โรคหรอื ความผดิ ปกตทิ คี่ วรนกึ ถงึ เมอ่ื ผปู ว ยมาดว ยอาการปวดทอ ง แบบเฉียบพลัน (acute onset) มาดว ยอาการปวดทอ งแบบคอย ๆ ปวดมากข้ึน ๆ (gradual onset) มาดวยอาการปวดทอ งแบบเปน ๆ หาย ๆ เปนระยะ ๆ (intermittent abdominal pain) และมา ดวยอาการปวดทองแบบปวดทองเรื้อรัง กําเริบเปนระยะ ๆ (constant pain with acute exacerbation)

ตารางท่ี 26 โรคท่ีเปน ไปไดจากการปวดทอ งในตําแหนงตา ง ๆ

ตาํ แหนงยอดอก (Epigastrium)

- กลามเนอ้ื หัวใจขาดเลือด (Myocardial infarct) - กระเพาะอาหารอักเสบ (Peptic ulcer) - ถงุ นา้ํ ดีอักเสบเฉียบพลนั (Acute cholecystitis) - หลอดอาหารทะลุ (Perforated esophagus)

ดา นขวาบนชองทอง (Right Upper Quadrant) ดานซายบนชองทอ ง (Left Upper Quadrant)

- ถงุ นา้ํ ดอี ักเสบเฉียบพลัน (Acute cholecystitis) - กระเพาะอาหารอกั เสบ (Gastric ulcer) - ลําไสสว นดูโอดนิ ัมอกั เสบ (Duodenal ulcer) - โรคหลอดเลอื ดแดงใหญโ ปง พอง (Aortic aneurysm) - ตบั โต (Congestive hepatomegaly) - ลําไสใ หญท ะลุ (Perforated colon) - กรวยไตอกั เสบ (Pyelonephritis) - กรวยไตอกั เสบ (Pyelonephritis) - ปอดบวม (Pneumonia) - ปอดบวม (Pneumonia) - ไสต่ิงอกั เสบ (Appendicitis)

ดา นขวาลางชองทอง (Right Lower Quadrant) ดานซา ยลางชอ งทอ ง (Left Lower Quadrant)

- ไสต ง่ิ อกั เสบ (Appendicitis) - ลําไสอุดตนั (Intestinal obstruction) - ปกมดลูกอกั เสบ (Salpingitis) - ตับออ นอักเสบเฉียบพลัน (Acute pancreatitis) - ฝข องรงั ไขแ ละปก มดลกู (Tubulo-ovarian abscess) - อาการเรม่ิ แรกของไสต ง่ิ อกั เสบ (Early appendicitis) - ครรภน อกมดลกู แตก (Ruptured ectopic pregnancy) - ลมิ่ เลอื ดอดุ ตนั เสน เลอื ด mesentery (Mesenteric - น่ิวในไต (Renal stone/ Ureteric stone) thrombosis) - ไสเ ลอ่ื นตดิ คา (Incarcerated hernia) - โรคหลอดเลอื ดแดงใหญโ ปง พอง (Aortic aneurysm) - การอกั เสบเรอ้ื รงั ของระบบทางเดนิ อาหารหรอื ลําไส - ถุงผนงั ลาํ ไสอ กั เสบ (Diverticulitis and Sigmoid โครหน (Crohn’s disease) diverticulitis)

การบรบิ าลเภสชั กรรมสำหรับอาการปวดทอ ง ทองเสยี ทองผูกในรานยา 67

ดานขวาลา งชอ งทอง (Right Lower Quadrant) ดานซายลา งชองทอ ง (Left Lower Quadrant)

- ลาํ ไสส ว นซกี ัมทะลุ (Perforated caecum) - ปก มดลูกอักเสบ (Salpingitis) - ฝโ ซแอส (Psoas abscess) - ฝข องรงั ไขแ ละปก มดลกู (Tubulo-ovarian abscess) - ครรภน อกมดลกู แตก (Ruptured ectopic pregnancy) - ไสเ ลอ่ื นตดิ คา (Incarcerated hernia) - ลาํ ไสทะลุ (Perforated colon) - การอกั เสบเรอื้ รงั ของระบบทางเดนิ อาหารหรอื ลําไส

โครหน (Crohn’s disease) - ลําไสใหญอ กั เสบเรอื้ รงั (Ulcerative colitis) - นิ่วในไต (Renal stone/ Ureteric stone)

ตารางท่ี 27 โรคทีอ่ าจจะเปนไปไดจ ากลกั ษณะชว งเวลาของการปวดทอง

ปวดทองเฉียบพลัน คอ ย ๆ ปวดมากข้นึ ๆ ปวด ๆ หาย ๆ ปวดทองเร้ือรัง (Acute onset) (Gradual onset) (Intermittent กําเรบิ เปนระยะ ๆ (Constant pain with acute pain) exacerbation)

- ลําไสบ ดิ ตวั อดุ ตนั - ไสต ิง่ อักเสบ (Appen- - กระเพาะอาหาร - กระเพาะอาหารอกั เสบ (Volvulus) dicitis) อักเสบ (Peptic (Peptic ulcer) - มสี ่ิงอุดตันลําไสข้นั - ถุงผนังลาํ ไสอักเสบ ulcer) - กระเพาะอาหารบีบตวั ชา รุนแรง (Higher (Diverticulitis) - กรดไหลยอน (Gastroparesis) intestinal obstruc- - ถงุ นา้ํ ดอี กั เสบ (Reﬂux eso- - มะเรง็ กระเพาะอาหาร tion) (Cholecystitis) phagitis) (Carcinoma of the - ลาํ ไสอุดตันกลนื กนั - เสนเลือด mesentery - น่ิวในทอ น้ําดี stomach) (Intussusception) ขาดเลือด (Mesenter- (Cholelithiasis) - มะเรง็ ตบั ออน (Carcinoma - น่ิวไปอุดตันถงุ ic ischemia) - การอกั เสบเรื้อรงั of the pancreas) น้าํ ด-ี ทอ น้าํ ดี - มีสง่ิ อุดตันลําไสไมใ ชข ้ัน ของระบบทางเดิน - มะเร็งลาํ ไสใ หญ (Passage of stone รนุ แรง (Lower อาหารหรอื ลาํ ไส (Colon cancer) to gallbladder) intestinal obstruc- โครหน (Crohn’s - การอักเสบเรื้อรงั ของระบบ - นิว่ อุดตนั ทีไ่ ต tion) disease) ทางเดนิ อาหารหรือลาํ ไส (Passage of stone - ต้ังครรภนอกมดลกู - ถุงผนงั ลําไสอกั เสบ โครหน (Crohn’s disease) to kidney) (Ectopic pregnancy) (Diverticulitis) - ลําไสใหญอ ักเสบ (Ulcerative - ลมิ่ เลือดอุดตนั - เยือ่ บโุ พรงมดลกู เจริญ - ตบั ออ นอกั เสบ colitis) เสน เลือด mes- ผิดท่ี (Endometriosis) เรือ้ รงั (Chronic - ทอ งผูกเรอื้ งรงั (Chronic entery (Mesenter- - ลําไสอ ักเสบ (Gastro- pancreatitis) constipation) ic embolism) enteritis)

68 คูม ือเภสชั กรชุมชนในการดูแลอาการเจ็บปวยเลก็ นอยในรา นยา

ปวดทอ งเฉียบพลัน คอย ๆ ปวดมากขนึ้ ๆ ปวด ๆ หาย ๆ ปวดทองเรื้อรัง ทันใด (Gradual onset) (Intermittent กาํ เรบิ เปน ระยะ ๆ (Constant pain with acute (Acute onset) pain) exacerbation)

- ครรภนอกมดลกู แตก - กระเพาะอาหารอักเสบ - เสนเลือด - ถงุ ผนงั ลําไสอกั เสบ (Divertic- (Ruptured ectopic (Peptic ulcer) mesentery ขาด ulitis) pregnancy) - ตบั ออนอักเสบ เลอื ดเรื้อรงั - ลาํ ไสอ ุดตัน (Intestinal - ถงุ ซสี ตข องรงั ไขแตก (Pancreatitis) (Chronic mesen- obstruction) (Ruptured ovarian - ปก มดลูกอักเสบ teric ischemia) - เสน เลอื ด mesentery ขาด cyst) (Salpingitis) - มกี ารอกั เสบในองุ เลือดเรือ้ รัง (Chronic - กลา มเนือ้ หวั ใจขาด - ลาํ ไสใ หญอ ักเสบ เชงิ กราน (Pelvic mesenteric ischemia) เลอื ด (Myocardial (Ulcerative colitis) inﬂammatory - เยื่อผงั พืดลําไส (Abdominal infarction) - กรวยไตอักเสบ disease) adhesion) - ตกเลอื ดในชองทอ ง (Pyelonephritis) - เยอ่ื บุโพรงมดลูก - ตบั ออนอักเสบเรอ้ื รัง (Chron- (Intraperitoneal - ล่มิ เลอื ดอดุ ตัน เจริญผดิ ท่ี ic pancreatitis) bleeding) เสน เลอื ดดําของมาม (Endometriosis) - การอกั เสบของลําไสใหญสวน (Splenic vein ปลายเร้อื รงั (Radiation of thrombosis) Enterocolitis) - ตับอักเสบ (Hepatitis) - โรคของถงุ น้าํ ดี (Gall bladder disease)

แนวทางการซักประวัตแิ ละประเมินรางกายเบ้อื งตน สาํ หรบั อาการปวดทอง

การซกั ประวัติ รวบรวมขอ มูลใหครบถวนจะชวยในการแยกโรคและความรุนแรงของโรคได ถกู ตอ งเหมาะสมมากขนึ้ รวมทงั้ สามารถใหก ารบรบิ าลหรอื สง ตอ ผปู ว ยไดอ ยา งเหมาะสม ทงั้ นกี้ ารซกั ประวตั ิ รวบรวมขอ มูลควรประกอบดว ย

1. ตาํ แหนงและบรเิ วณของอาการปวดทอง (location) ซึง่ จะบอกถงึ อวัยวะทมี่ รี อยโรคได 2. ตาํ แหนงของการปวด การแพร/รา วไป (radiation referred pain) เชน

ปวดราวไปสะบักขวา ควรคิดถงึ ถุงนํา้ ดี เชน chronic cholecystitis ปวดราวไปกลางหลัง ควรคิดถึงตับออน เชน acute pancreatitis ปวดราวไปขาหนีบ ควรคดิ ถึงทอไต เชน ureteric stone 3. ชนดิ และลักษณะของอาการปวด (type and character of pain) เชน ปวดเปนพัก ๆ และเวลาหายจะหายปวดเลย (colicky pain) ปวดคงทส่ี มา่ํ เสมอ (steady/constant pain) ปวดแสบรอน (burning pain) ปวดเกรง็ (cramping pain) ปวดเจบ็ แปลบหรือ ปวดตื้อ ๆ (sharp or dull pain)

การบรบิ าลเภสชั กรรมสำหรบั อาการปวดทอง ทอ งเสีย ทองผูกในรานยา 69

4. ความสมั พนั ธร ะหวา งเวลากบั การปวดทอ ง (chronology) เชน ปวดเฉยี บพลนั ตดิ ตอ กนั นานกวา 4 ชั่วโมง ปวดเรื้อรังเปน ๆ หาย ๆ และสัมพันธกับการรับประทานอาหาร ปวดเกรง็ เปน ระยะ ๆ

5. เริ่มปวดเม่อื ไร (onset) เชน เกดิ ปวดอยางเฉียบพลนั (acute or sudden onset) เกดิ ในระยะเวลาไมเกิน 24 ชัว่ โมง (subacute onset) อาการปวดคอ ย ๆ มากข้ึน ๆ ใน ระยะเปนวนั /สัปดาห (gradual onset)

6. อะไรทาํ ใหการปวดบรรเทาลงไป หรือ ทําใหปวดมากข้ึน (relieving & aggravating factors) เชน ปวดมากเวลาหิว และอาการดีขนึ้ หลังรบั ประทานอาหารหรือยาลดกรด อาการปวดดขี นึ้ ถา นงั่ ชนั เขา หรอื กม ตวั ไปขา งหนา กนิ อาหารมนั แลว ปวดมากขนึ้ เปน ตน

7. อาการรวม (associated symptoms) เชน ปวดทองรวมกับเบื่ออาหาร น้าํ หนักลด ปวดทองรวมกับมีไข ปวดทองรวมกับมีอาการตัวเหลือง-ตาเหลือง ปวดทองรวมกับมี อาการซีด ปวดทอ งรวมกบั อืดแนนทอง ไมผ ายลม ปวดทองรว มกบั ถา ยอุจจาระลาํ บาก ปวดทองรว มกับถา ยเหลว มีมูกเลือดปน เปนตน

8. ประวัตปิ ระจาํ เดือนในผูหญงิ ซ่ึงอาจจะชวยใหน ึกถงึ โรคตอ งสงสัย เชน ปวดทองพรอม กับการมีประจาํ เดือนอาจจะเปน dysmenorrhea หรือ endometriosis ปวดทอง รว มกับมตี กขาวผดิ ปกตติ องนึกถึงภาวะองุ เชิงกรานอักเสบ (PID)

9. ประวัติการใชยา การเจ็บปวย การผาตัดในอดีต (medication history and past medical history) เชน ประวัติการกินยา NSAIDs ประวัติการกินยาระบายตอเนื่อง ประวตั กิ ารทรี่ ะคายเคอื งทางเดนิ อาหาร ประวตั กิ ารดมื่ สรุ า ประวตั กิ ารประสบอบุ ตั เิ หตุ กอ นจะเริ่มมอี าการปวดทอ ง ประวัติการถายเปน เลือด เปนตน

เกณฑก ารพจิ ารณาสง ตอผปู วยพบแพทย

ในกรณีที่เภสัชกรซักประวัติ รวบรวมขอมูลผูปวยที่มีอาการนําดวยเรื่องปวดทองแลวพบวา เขาเกณฑขอ ใด ขอ หนึ่งตอ ไปนี้ ใหเ ภสัชกรทําการสงตอผูปว ยพบแพทย

- มีชพี จรและสญั ญาณชพี ผิดปกติ - เหน่ือยหอบ - อาเจียนเปนเลอื ด - ตัวซดี ตวั เหลือง ตาเหลือง - ไขสงู - ปวดทอ งเฉียบพลัน แลวรนุ แรงขึ้น - ปวดสีขาง

70 คูมอื เภสชั กรชมุ ชนในการดแู ลอาการเจบ็ ปว ยเลก็ นอ ยในรานยา - มคี วามผิดปกติในการถา ยปส สาวะ - น้ําหนักลดโดยไมตง้ั ใจ - ถายอุจจาระมมี ูก มีเลอื ด - ทอ งผูกสลบั ทองเสยี - คลําไดกอนผิดปกติในชอ งทอ ง แผนภูมิที่ 4 แนวทางการบริบาลเภสชั กรรมสาํ หรับอาการปวดทองในรานยา

ปวดทองเปนอาการนํา

ซักประวตั ิ หาขอ มูลผปู วย

หา Alarm signs and symptoms พบ ไมพบ

สงตอผูป วยพบแพทย ประวตั ิและขอมูลทีห่ าไดเ ขา ไดก บั ผูปวย PU/ GERD/ Dyspepsia/ Constipation/ Diarrhea

ไมม ่ันใจ ใช

มี complication ทค่ี วรพบแพทย มี ไมม ี

ไมด ีขึ้นในเวลาท่ีเหมาะสม ใหก ารบริบาลทางเภสชั กรรม จา ยยา/ ใหคาํ ปรกึ ษาแนะนํา/ แกปญหา DRP/ ติดตามผล

การบรบิ าลเภสชั กรรมสำหรับอาการปวดทอง ทอ งเสีย ทอ งผกู ในรา นยา 71

การบริบาลเภสัชกรรมสําหรับโรคกระเพาะอาหารอกั เสบในรานยา

กระเพาะอาหารอกั เสบ (peptic ulcer) คอื ภาวะทเ่ี ยอ่ื บผุ วิ ทางเดนิ อาหารบรเิ วณกระเพาะ อาหารและลาํ ไสเล็กถูกกัดกรอนหรือถูกทําลายจนเกิดเปนแผลอักเสบขึ้น หากแผลอักเสบเกิดที่ กระเพาะอาหารจะเรยี กชอื่ วา gastric ulcer และหากแผลอกั เสบเกดิ ทลี่ าํ ไสเ ลก็ สว นตน (duodenum) จะเรียกวา duodenal ulcer มีสวนนอยที่จะเกดิ แผลอกั เสบที่ลําไสเ ลก็ บรเิ วณ jejunum สําหรับ ตนเหตทุ ีท่ ําใหเ กดิ การอักเสบของกระเพาะอาหารและลําไสเ ลก็ มีมากมายหลายสาเหตุ เชน เกดิ จาก กรดและเอนไซม pepsin ในกระเพาะอาหาร เกดิ จากการตดิ เชื้อ H. pyroli เกดิ จากการใชย าบางชนิด (ยาทเ่ี ปน ตน เหตทุ พ่ี บบอ ย ๆ คอื ยากลมุ NSAIDs ยากลมุ bisphosphonate ยากลมุ immunosup- pressant) เกดิ จากความเครยี ด (ทําใหเกิดแผลทีเ่ รียกวา stress induced ulcer) เกิดจากการรับ รงั สี (radiation damage) เกดิ จากการมีความผดิ ปกติทีก่ อใหเ กดิ มกี ารหลง่ั กรดมากกวา ปกติ (Gas- trinoma or Zollinger-Ellison syndrome) ในบางกรณีจะไมทราบสาเหตุของโรคท่แี นนอนซึง่ จะ เรยี กวา idiopathic ulcer

อาการและอาการแสดงของผปู ว ยทคี่ วรนกึ ถึงโรคกระเพาะอาหารอกั เสบ

ผปู ว ยโรคกระเพาะอาหารอักเสบมักจะมาดวยอาการ จกุ แนนยอดอก-เจบ็ ใตล ้ินป (epigas- tric pain) แสบทอ ง แสบกลางอก (heart burn) โดยเฉพาะเวลาหิว ผปู ว ยมักจะรสู ึกดีขนึ้ บา งเมอื่ รับ ประทานอาหารหรือยาลดกรด ผูปวยอาจจะมีอาการอืดแนนทองเหมือนอาหารไมยอย บางทีอาจมี คลนื่ ไส พะอดื พะอมเหมอื นอยากอาเจยี น แตม กั จะไมอ าเจยี น ผปู ว ยบางรายอาจจะมอี าการปวดทอ ง แสบทองตอนกลางคืนจนรบกวนการนอน (nocturnal gastric pain) การรบั ประทานอาหารที่มีรส เผ็ด หรือรสชาติรอนแรงจะกระตุนใหผูปวยมีอาการปวดทอง-แสบทองมากข้ึน สาํ หรับผูปวยท่ีเปน โรคกระเพาะอาหารจากยา NSAID อาจจะไมไ ดแ สดงอาการใหเห็นเดนชดั ก็เปนได

การแยกระหวางผูปวย gastric ulcer และผูป ว ย duodenal ulcer จากขอมูลของอาการ นัน้ ในทางปฏิบตั ิ จะแยกกนั ยาก แมว าในทางทฤษฎจี ะระบวุ าผปู ว ย gastric ulcer จะมอี าการปวด- แสบทองขณะรบั ประทานอาหาร สว นผปู ว ย duodenal ulcer จะมีอาการหลงั รบั ประทานอาหาร 1-3 ชั่วโมง แตก็ไมเ ปนเชน นน้ั ในผูป วยทุกราย ผปู วยทมี่ แี ผลจนกระทัง่ มเี ลือดออกในทางเดินอาหาร จะใหป ระวัติวา ถา ยอุจจาระดํา (melena) ซ่งึ เกดิ เน่ืองจากมีเลือดเกาซึ่งถูก oxidized ปนออกมาใน อุจจาระ

หลุมพรางทีค่ วรระวัง

- ผปู ว ยกลา มเนอ้ื หวั ใจขาดเลอื ดจํานวนหนงึ่ ทจ่ี ะมอี าการปวดทอ ง โดยเฉพาะปวดจกุ แนน บรเิ วณยอดอก ดงั นน้ั ในการซกั ประวตั ิ หาขอ มลู ผปู ว ย เภสชั กรจําเปน ตอ งใหค วามใสใ จ

72 คมู ือเภสชั กรชุมชนในการดแู ลอาการเจบ็ ปวยเล็กนอยในรานยา

เปนพเิ ศษแกผ ูท่ีมีประวัตโิ รคหลอดเลือดและหวั ใจมากอน ผูปว ยสงู อายุ ผูปว ยสบู บหุ รี่ จดั ผปู ว ยทเี่ คยมีประวัตคิ รอบครัวเปนโรคหัวใจขาดเลอื ด - ผปู ว ยทด่ี ม่ื แอลกอฮอล หรอื กนิ ยา NSAIDs จนเกดิ กระเพาะทะลจุ ะคอ ย ๆ เสยี เลอื ดจน เกิด hypovolemic shock ได จึงตองระมัดระวงั - ผูปว ยท่มี ีกรดหล่งั มากจาก Zollinger-Ellison syndrome จํานวนหนงึ่ จะมีการพฒั นา ไปเปน เซลลมะเรง็ ได ดังน้ันหากใหก ารบริบาลผปู วยแลวไมดีขนึ้ สมควรสงตอ ผูป วยพบ แพทย

การบรบิ าลโดยใชย าสําหรับโรคกระเพาะอาหารอักเสบ

ตารางที่ 28 การใชยาเพอื่ รักษาโรคกระเพาะอาหารอักเสบ

ยา ขนาด - วธิ ใี ช ผลไมพ งึ ประสงคจ ากยา หมายเหตุ

ยาทใ่ี ชเพ่อื สะเทินกรดในกระเพาะอาหาร (antacid)

Antacid เปนยาสูตรผสมซ่งึ แตละ - หากใชพรอ มกบั ยาอื่น ๆ - เวลาทเ่ี หมาะสมท่ีสดุ ยากลมุ น้ใี นประเทศไทย ตํารบั จะมีตวั ยาไมเทา กัน ยาในกลุม น้ีอาจจะ สาํ หรับการใชย ากลุมน้ี มักจะเปนยาสตู รผสม ซึง่ โดยทั่วไปขนาดการใชคอื รบกวนการดูดซมึ ของ คือ หลงั อาหาร แตละตาํ รับจะมีสวนผสม ยาน้ํา : ยากลุมอืน่ ๆ ดวยการ ประมาณ 1-2 ช่ัวโมง ตางกนั ไป แตจ ะมีตวั ยา ผใู หญ 15-30 มล.วันละ ไปดูดซับหรอื ไป หรอื ระหวางมื้ออาหาร แMcสaลําgtคะ(eOญัอ,าHเMปจ)2ผgน ,CสMAOมlgย3(OาtNขrHaiบัs)Hi3ลl,iC-มO3 3-4 ครัง้ หลงั อาหารและ chelate กบั ยาอน่ื ๆ เพราะการรับประทาน กอนนอน ซึ่งยาหลายตัวท่ถี กู ยาหลังอาหาร 15-30 เดก็ ลดลงตามสว น รบกวนจะมีฤทธทิ์ าง นาที จะทาํ ใหยาไป ยาเมด็ : เภสชั วทิ ยาลดนอยลง สะเทินกรด และเมอื่ พวก simethicone หรอื ผใู หญ 1-2 เมด็ วนั ละ ได กรดไมพอยอ ยอาหาร dimethylpolyxylox- 3-4 คร้งั หลงั อาหารและ จะเกิดอาการทอ งอืด ane ไวดว ย กอนนอน - ถา เปนยาเมด็ จะตองให เดก็ ลดลงตามสวน ผูปว ยเคีย้ วยาให ละเอียดกอนกลืนเพื่อ เพมิ่ พื้นท่ผี วิ ของยาท่จี ะ ไปสะเทินกรด

การบริบาลเภสชั กรรมสำหรบั อาการปวดทอง ทองเสยี ทอ งผูกในรา นยา 73

ยา ขนาด - วิธใี ช ผลไมพงึ ประสงคจากยา หมายเหตุ

ยาท่ใี ชล ดการหลัง่ ของกรดในกระเพาะอาหารกลุม H2RA

Cimetidine ผูใหญ : 400 มก. - Cimetidine จะเกดิ - ตามทฤษฎแี ลว ใหใ ชยา หลงั อาหารเชา-เยน็ อันตรกิริยากบั ยาหลาย นาน 4-6 สัปดาห 4-8 สัปดาห ตัวที่ metabolise สาํ หรับ duodenal เดก็ : 10-20 มก/กก. ดว ย CYP 1A2, 2C9, ulcer และใหใ ชย านาน หลังอาหารเชา-เยน็ 2D6 และ 3A4 แตการ 6-8 สปั ดาห สําหรับ 4-8 สปั ดาห ใชย า Famotidine gastric ulcer Ranitidine จะไมเ กิด Famotidine ผูใ หญ : 20 มก. ปญ หาน้ี หลงั อาหารเชา-เยน็ 4-8 สัปดาห เด็ก : 0.25-0.5 มก/กก. หลังอาหารเชา-เยน็ 4-8 สปั ดาห

Ranitidine ผูใหญ : 150 มก. หลังอาหารเชา-เย็น 4-8 สัปดาห เดก็ : 2-4 มก/กก. หลังอาหารเชา -เยน็ 4-8 สปั ดาห

ยาทีใ่ ชลดการหลั่งของกรดในกระเพาะอาหารกลุม PPI

Esomeprazole ผูใหญ : 20 มก. - ปวดศรี ษะ 5% - ผูปวยที่ใชย า PPI มา กอนอาหารเชา 4-8 สปั ดาห เปน ระยะเวลานาน หาก เด็ก : 10 มก/กก. หยุดยาทันที อาจเกิด กอ นอาหารเชา 4-8 สปั ดาห acid rebound ได จงึ ควรจะคอ ย ๆ ถอนยา เมื่อจะหยุดใช

- การใชย ากลมุ PPI เปน เวลาตอ เนื่องกันนานจะ เพิ่มความเสี่ยงตอ การ เกิดกระดูกหกั โดย เฉพาะในผูปวยสตรีทส่ี ูง อายุ

74 คูมอื เภสชั กรชมุ ชนในการดแู ลอาการเจบ็ ปวยเล็กนอ ยในรา นยา

ยา ขนาด - วธิ ใี ช ผลไมพึงประสงคจากยา หมายเหตุ

Lansoprazole ผใู หญ : 15-30 มก. - ปวดศีรษะ ทอ งเสยี กอ นอาหาร วนั ละครงั้ 6-7% 4-8 สัปดาห เดก็ : 10 มก/กก. กอนอาหารวนั ละครงั้ 4-8 สัปดาห

Omeprazole ผูใหญ : 20 มก. - ปวดศีรษะ 7% กอนอาหารเชา 4-8 สปั ดาห เดก็ : 10 มก/กก. กอ นอาหารเชา 4-8 สปั ดาห

Rabeprazole ผใู หญ : 20 มก. - ปวดศรี ษะ 2-10% กอนอาหารเชา 4-8 สปั ดาห เด็ก : 10 มก/กก. กอนอาหารเชา 4-8 สัปดาห

ยาที่ออกฤทธปิ์ กปอ งเยอ่ื บุของทางเดนิ อาหาร (mucosa barrier)

Bismuth subsalicylate ผูใหญ : 524 มก. เวลามี - ยาจะทาํ ใหล ิน้ ดาํ และ - สามารถใชยาน้เี ปนยา อาการปวดทอ ง แสบทอง ถา ยอุจจาระดาํ รกั ษาอาการทอ งเสยี ได ไมเ กินวันละ 8 คร้ัง ดวย เด็ก : ลดขนาดลงตาม สดั สวน

Misoprostol 200 mcg หลงั อาหาร - อาจเสี่ยงตอการแทง - เปน ยาท่ีหา มครอบ เชา -กลางวัน-เยน็ -กอ น บุตรหากใชในสตรีมี ครองและจาํ หนายใน นอน สาํ หรบั ปองกันแผล ครรภ รา นยา เนอื่ งจากมีผูนาํ กระเพาะอักเสบจากยา - ปวดทอง ทองเสีย มาใชใ นทางทผี่ ิดเพอ่ื NSAIDs 10% การทําแทง

Rebamipride 100 มก. กอนอาหาร - พบคลืน่ ไส ทองเสยี - ยงั ไมมีขอมลู ความ วันละ 3 ครัง้ และผื่นคันบา ง ปลอดภัยของการใชใ น สตรมี คี รรภ และสตรีให นมบุตร

การบริบาลเภสัชกรรมสำหรับอาการปวดทอง ทอ งเสยี ทอ งผูกในรานยา 75

ยา ขนาด - วธิ ีใช ผลไมพงึ ประสงคจากยา หมายเหตุ

Sucralfate ผใู หญ : 1 ก. กอนอาหาร - ทอ งผกู 2% - ใหร ะวงั การใชใ นผปู วย เชา-กลางวนั -เย็น- - ยาน้ีอาจรบกวน โรคไต เพราะ กอนนอน 4-8 สัปดาห การดูดซมึ ยาอืน่ aluminium ในยานี้ เดก็ : 10-20 มก/กก. จะถกู ดดู ซึมเขา สู กอ นอาหาร เชา -กลาง กระแสเลือด วนั -เยน็ -กอนนอน 4-8 สปั ดาห

ยากลุม prokinetic เพอ่ื ลดอาการคลนื่ ไส พะอืดพะอม

Domperidone ผูใหญ : 10-20 มก. - ในขนาดสงู อาจทําให - การเกิดคอแข็ง ลิน้ แขง็ กอ นอาหาร วันละ 3 คร้ัง เกดิ คอแข็ง ลนิ้ แขง็ (tardive dyskinesia) เด็ก : 2.5 - 5 มก. (tardive dyskinesia) จะข้นึ กบั ขนาดยาที่ใช กอนอาหาร วนั ละ 3 ครง้ั แตอ บุ ัติการณ < 1% และปรมิ าณสะสมของ ยาทีใ่ ช - หา มใช domperidone ในผูปวยทมี่ โี รคหัวใจ และหา มใชรว มกับยาท่ี อาจกอใหเ กดิ QT prolongation

Metoclopramide ผใู หญ : 10-20 มก. - งว งซึม 10% กอ นอาหาร วนั ละ 3 ครง้ั - ในขนาดสงู อาจทาํ ให เดก็ : 2.5 - 5 มก. เกิด คอแขง็ ลิ้นแข็ง กอ นอาหาร วนั ละ 3 คร้ัง (tardive dyskinesia)

ยากลมุ antiﬂatulence เพอื่ ลดอาการทอ งอืด ทอ งเฟอ

Simethicone ผูใ หญ : 40-80 มก. เมื่อ - ยานี้ไมถ กู ดูดซมึ เขา - หากเปนยาเม็ด ให มีอาการทองอดื ทอ งเฟอ กระแสเลอื ด จงึ ไมค อ ย แนะนาํ ผูปวยเคย้ี วให เดก็ : 20-40 มก. เมื่อมี พบผลไมพ ึงประสงค ละเอยี ดกอ นกลนื เพื่อ อาการ เพิม่ พนื้ ที่ผวิ ของยาท่จี ะ

ไปจับแกส

76 คูมือเภสัชกรชมุ ชนในการดูแลอาการเจบ็ ปว ยเล็กนอยในรา นยา

การบรบิ าลเภสชั กรรมสําหรบั อาการอดื แนน ทอ ง เรอเปรยี้ วจากกรดไหลยอ นในรา นยา

กรดไหลยอน (gastroesophageal reﬂux disease - GERD) เปน โรคท่พี บบอยโรคหน่งึ ใน ประชากรทวั่ ไป โดยเฉพาะประชากรสงู อายุ โรคนเี้ กดิ เนอื่ งจากมกี ารขยอ นกลบั ของกรดและเอนไซม pepsin จากกระเพาะอาหารยอ นกลบั ข้ึนมาในหลอดอาหาร ทาํ ใหผ ปู ว ยรสู ึกแสบรอ นบรเิ วณกลาง อก (heartburn) อืดแนน ทอ ง เรอเปน ลมหรอื เรอเปรี้ยว คล่ืนไส และทานอาหารไดไ มม ากเนอ่ื งจาก จะรูส กึ อิ่มเร็วกวา ปกติ โรคกรดไหลยอนจะแบงไดเปน 2 ชนิดใหญ ๆ คอื

Reﬂux oesophagitis หรือ Erosive reﬂux disease คือ ความผิดปกตชิ นดิ ที่กรดและ pepsin ที่ยอนกลับข้นึ มาท่ีหลอดอาหารไปทําใหช้ันของเยื่อบหุ ลอดอาหารฝอลงและหลุดลอก แลว เกดิ เปน แผลอกั เสบของหลอดอาหาร

Endoscopy-negative reﬂux disease หรือ Non-erosive reﬂux disease หรือ Non-erosive oesophagitis คือ ความผิดปกติชนิดท่ีผปู วยแสดงอาการของกรดไหลยอ น แตเ ม่อื สอ งกลองดจู ะไมพ บแผลของหลอดอาหาร

กลไกการเกิดกรดไหลยอนอธิบายดวยการคลายตัวของกลามเนื้อหูรูดบริเวณสวนลางของ หลอดอาหาร (relaxation of the lower oesophageal sphincter) ทง้ั นมี้ กี ารศกึ ษาทแ่ี สดงใหเ หน็ วาผูปวยกรดไหลยอนจะมีความสามารถในการบีบตัวใหเปนจังหวะของหลอดอาหารท่ีผิดปกติไป (oesphargeal peristaltic dysfunction) การบีบไลอาหารออกจากกระเพาะอาหารไปสลู ําไสเล็ก เกดิ ชา กวา ปกติ (delayed gastric emptying) ผปู ว ยจะมกี รดเหลอื คา งเปน กระเปาะอยทู สี่ ว นบนของ กระเพาะอาหาร (acid pocket) หลงั รับประทานอาหาร ซึ่งทําใหมคี วามดันในกระเพาะอาหารเพ่มิ มากขนึ้ และหลอดอาหารของผูปวยจะไวตอ กรดมากกวาปกติ (oesophargeal hypersensitivity) จงึ บบี ตัวมากขึน้ สวนเรอ่ื งการตดิ เชอ้ื H. pyroli นัน้ ขอมูลชี้ไปในทางวา การเกดิ ภาวะกรดไหลยอ น ไมไดสมั พันธกบั การติดเชอื้ H. pyroli แตอยางไร อีกท้งั การพบเช้ือ H. pyroli ในผปู ว ยบางรายก็ ไมไ ดท ําใหอ าการของโรคกรดไหลยอ นรนุ แรงขนึ้ หรอื เกดิ เปน ซ้าํ บอ ยขน้ึ แตอ ยา งใด มปี จ จยั หลายอยา ง ท่ีทาํ ใหผูปวยเกิดอาการของโรคกรดไหลยอนมากขึ้น เชน การรับประทานอาหารท่ีรสจัด การรับประทานอาหารเผ็ด การรับประทานกระเทียม การสูบบุหร่ี การนอนในทาท่ีหัวต้ังสูงไมมาก พอ ซง่ึ ในการบรบิ าลผปู ว ย เภสชั กรจะตอ งพยายามสอนใหผ ปู ว ยคน หาปจ จยั กระตนุ และแนะนาํ การ หลีกเล่ียงปจจัยกระตุนเหลาน้ัน แมกรดไหลยอนจะเปนโรคที่ไมไดเปนอันตรายรายแรง แตโรคน้ีก็ ทาํ ใหผ ปู ว ยรสู กึ ไมส บายและทาํ ใหค ณุ ภาพชวี ติ ของผปู ว ยถดถอยลง ผปู ว ยทไี่ มไ ดร บั การรกั ษาหรอื รบั การรกั ษาทไ่ี มเ หมาะสมอาจเกดิ ภาวะแทรกซอ นเรอ่ื งเลอื ดออกในทางเดนิ อาหาร (GI bleeding) หรอื อาจเกดิ หลอดอาหารตีบ (peptic stricture) ซ่ึงเกดิ จากกลไกการพยายามรักษาแผลตามธรรมชาติ ของรา งกายแลว เกดิ เปนเนือ้ เย่ือคลายพงั ผดื ท่สี ว นปลายของหลอดอาหาร

การบรบิ าลเภสัชกรรมสำหรับอาการปวดทอง ทอ งเสยี ทอ งผูกในรานยา 77

อาการและอาการแสดงของผูป ว ยทีค่ วรนกึ ถงึ กรดไหลยอ น

ผูปวยกรดไหลยอ นอาจจะมาดวยอาการไดห ลากหลาย เชน แสบรอ นกลางอก มคี วามรูสึก เหมือนมีบางสิ่งขยอนจากกระเพาะอาหารทนขึ้นมาท่ีหลอดอาหารหรือคอหอย อาหารไมยอย ทอ งอืดแนน เรอเปนลม หรือเรอเปรย้ี ว พะอดื พะอม คล่ืนไสแ ตไ มอ าเจยี น บางรายอาจมีปญหากลืน ลาํ บาก รูสึกเหมือนมีกอ นอยูใ นลาํ คอ สําหรับเร่อื งอาการแสบรอนกลางอกและการขยอ นสิ่งของบาง อยางออกมาจากกระเพาะอาหารนั้นพบไดท้ังในเวลากลางวันและกลางคืน แตผูปวยสวนใหญจะมี อาการมากหลงั รบั ประทานอาหารเสรจ็ ใหม ๆ หรอื หลงั รบั ประทานอาหารบางชนดิ ทกี่ อ ความระคาย เคืองทางเดินอาหาร ผูปวยบางรายจะบอกวาหลังจากรูสึกเหมือนขยอนสิ่งของบางอยางประมาณ 1 นาที กจ็ ะรสู กึ แสบรอ นกลางอก และเปน ทนี่ า สงั เกตวา ผปู ว ยกรดไหลยอ นชนดิ non erosive reﬂux disease จะมอี าการของอาหารไมย อ ย (dyspepsia) มากกวา ผปู ว ยกรดไหลยอ นชนดิ erosive reﬂux disease

อาการของโรคกรดไหลยอ นอาจจะแสดงออกดว ยอาการทางระบบอน่ื ทไ่ี มไ ดเ กย่ี วกบั ทางเดนิ อาหารโดยตรงเลยก็ได เชน อาจพบเรื่องเสียงแหบเพราะกรดที่ไหลยอนข้ึนมาไปสัมผัสถูกเสนเสียง และทําใหเกิดการอักเสบของเสนเสียง อาจพบเร่ืองอาการไอเรื้อรังหรืออาการหอบกําเริบข้ึนโดยไม พบสาเหตอุ ื่น ท้งั นีเ้ นอื่ งจากกรดท่ไี หลทน ขนึ้ มาไประคายเคืองหลอดลมของผูป วย

หลุมพรางทค่ี วรระวัง

- ผปู ว ยทมี่ อี าการแสบรอ นกลางยอดอก อาจเปน อาการของกลา มเนอ้ื หวั ใจขาดเลอื ดกไ็ ด ดังนนั้ ในการซักประวัติ หาขอมลู ผปู ว ย เภสชั กรจาํ เปนตอ งใหค วามใสใจเปนพิเศษแก ผทู ม่ี ปี ระวตั โิ รคหลอดเลอื ดและหวั ใจมากอ น ผปู ว ยสงู อายุ ผปู ว ยสบู บหุ รจี่ ดั ผปู ว ยทเ่ี คย มปี ระวตั ิครอบครัวเปน โรคหัวใจขาดเลอื ด

- ผูปวยที่มปี ญ หาแสบรอนกลางอกรว มกบั มีอาการกลืนอาหารลาํ บากมาก เจบ็ เวลากลืน อาหารอาจเปน มะเร็งของหลอดอาหารได หากพบอาการรว มท่ีวานี้ ใหส งตอผูป ว ยพบ แพทย

78 คมู อื เภสัชกรชมุ ชนในการดูแลอาการเจบ็ ปว ยเลก็ นอ ยในรานยา

การบริบาลโดยใชย าสาํ หรบั อาการอืดแนนทอ ง เรอเปรี้ยวจากกรดไหลยอ น

ตารางท่ี 29 ยาทใี่ ชเพ่อื สะเทินกรดในกระเพาะอาหาร (antacid) และยา alginate

ยา ขนาด - วิธีใช ผลไมพ ึงประสงค หมายเหตุ จากยา

ยาท่ีใชเ พ่อื สะเทินกรดในกระเพาะอาหาร (antacid) และยา alginate

Antacid ยากลุมนี้ใน เปน ยาสตู รผสมซ่งึ แตล ะ หากใชพ รอมกับยา - เวลาที่เหมาะสมที่สุดสําหรับ ประเทศไทยมักจะเปน ยา ตาํ รับจะมีตวั ยาไมเ ทากนั อนื่ ๆ ยาในกลมุ น้ี การใชยากลุม นี้ คอื หลัง สตู รผสม ซง่ึ แตล ะตาํ รับ โดยทว่ั ไปขนาดการใชค ือ อาจจะรบกวนการ อาหารประมาณ 1-2 ช่วั โมง จะมีสว นผสมตางกนั ไป ยานํ้า : ผูใ หญ 15-30 มล. ดดู ซมึ ของยากลมุ หรอื ระหวางมอื อาหาร แตจ ะมตี วั ยาสาํ คญั เปน วนั ละ 3-4 ครั้ง หลัง อื่น ๆ ดว ยการไป เพราะการรบั ประทานยา ANยtrาlais(ขHOilบั iCHcลOa)ม3t3,พeMแ,วลMgกะ(OgอCHาOจ)2ผ3,สMมg อาหารและกอนนอน ดูดซับหรอื ไป หลังอาหาร 15-30 นาที จะ เด็ก ลดลงตามสวน chelate กบั ยา ทําใหยาไปสะเทินกรด และ ยาเม็ด : ผูใหญ 1-2 เม็ด อื่น ๆ ซึง่ ยาหลาย เมื่อกรดไมพ อยอยอาหาร จะ วันละ 3-4 ครง้ั หลัง ตัวทีถ่ กู รบกวนจะมี เกดิ อาการทอ งอดื ได simethicone หรือ อาหารและกอ นนอน ฤทธท์ิ างเภสชั วทิ ยา dimethylpolyxyloxane เด็ก ลดลงตามสวน ลดนอ ยลง - ถา เปน ยาเม็ดจะตองใหผ ปู ว ย ไวด วย เคย้ี วยาใหละเอยี ดกอนกลืน เพ่อื เพ่มิ พ้ืนท่ผี ิวของยาที่จะ ไปสะเทินกรด

Sodium alginate เปนยาสตู รผสม ขนาดการ ยานีจ้ ะรบกวนการ - ถา เปนยาเมด็ จะตองใหผ ูปวย ที่มีจาํ หนายใน ใชคือ ดดู ซมึ ของยาทก่ี ลุม เค้ียวยาใหละเอยี ดกอ นกลนื ประเทศไทยจะเปน ยา ยาน้ํา : ผูใหญ 10-20 อน่ื ๆ ได เพอ่ื เพ่ิมพนื้ ท่ีผิวของยาทีจ่ ะ สูตรผสมระหวา ง มล.วนั ละ 3-4 ครงั้ ไปออกฤทธิ์ Sodium alginate, หลังอาหารและกอ นนอน - เนือ่ งจากมโี ซเด่ยี มเปนองค NaHCO3 และ CaCO3 เดก็ ลดลงตามสว น ประกอบ จึงตอ งระวังการใช ยาเม็ด : ผูใหญ 2-4 เมด็ ยานีใ้ นผูปวยทต่ี องจาํ กดั วันละ 3-4 ครั้ง หลงั ปรมิ าณการรับโซเดียม เชน อาหารและกอนนอน ผปู ว ยไตวาย ผูปว ยโรคหวั ใจ เด็ก ลดลงตามสว น

การบรบิ าลเภสชั กรรมสำหรับอาการปวดทอง ทอ งเสยี ทอ งผูกในรา นยา 79

ตารางท่ี 30 ยาทใ่ี ชในการรักษากรดไหลยอน

ยา ขนาด - วธิ ีใช ผลไมพึงประสงค หมายเหตุ จากยา

ยาท่ใี ชลดการหล่ังของกรดในกระเพาะอาหารกลมุ H2RA Cimetidine ผใู หญ : 400-800 มก. Cimetidine จะเกดิ - ตามทฤษฎแี ลว จะใหใ ช หลังอาหารเชา-เยน็ 8-12 สัปดาห อันตรกิริยากับยา ยานาน 8-12 สัปดาห เดก็ : 10-20 มก/กก. หลายตวั ที่ แตหากผปู วยมอี าการดี หลังอาหาร เชา-เยน็ 8-12 สัปดาห metabolise ดวย ขึ้นแลวอาจพจิ ารณาลด CYP 1A2, 2C9, ขนาดยาลงในชว ง Famotidine ผใู หญ : 20-40 มก. 2D6 และ 3A4 แต maintenance ตาม Ranitidine หลงั อาหารเชา -เยน็ 8-12 สัปดาห การใชย า เหมาะสม จนครบเวลา เด็ก : 0.5 มก/กก. Famotidine 8-12 สปั ดาห หลงั อาหาร เชา-เยน็ 8-12สัปดาห Ranitidine ผใู หญ : 150 มก. จะไมเ กดิ ปญ หานี้ หลงั อาหาร เชา-เยน็ 8-12 สปั ดาห เด็ก : 2-4 มก/กก. หลงั อาหาร เชา -เย็น 8-12 สัปดาห

ยาท่ใี ชล ดการหลงั่ ของกรดในกระเพาะอาหารกลมุ PPI

Esomeprazole ผใู หญ : 20-40 มก. กอนอาหารเชา - ปวดศรี ษะ 5% - ผูปว ยท่ีใชยา PPI มา 8-12 สัปดาห - ปวดศรี ษะ เปนระยะเวลานาน หาก เด็ก : 10-20 มก. กอนอาหารเชา หยุดยาทนั ที อาจเกิด 8-12 สปั ดาห ทอ งเสยี 6-7% acid rebound ได จึง - ปวดศรี ษะ 7% ควร คอย ๆ ถอนยาเมอื่ Lansoprazole ผูใหญ : 15-30 มก. กอ นอาหาร จะหยุดยา วันละครง้ั 8 สปั ดาห เดก็ : 10 มก/กก. กอนอาหาร - การใชย ากลุม PPI เปน วนั ละครัง้ 8 สัปดาห เวลาตอเนือ่ งกนั นานจะ เพิ่มความเสี่ยงตอการ Omeprazole ผใู หญ : 20-40 มก. กอ นอาหารเชา เกิดกระดกู หกั โดย 8-12 สัปดาห เฉพาะในผูปว ยสตรที ี่สงู เด็ก : 10-20 มก. กอ นอาหารเชา อายุ 8-12 สปั ดาห

Rabeprazole ผใู หญ : 20 มก. กอนอาหารเชา - ปวดศรี ษะ 8-12 สปั ดาห 2-10% เดก็ : 10 มก. กอ นอาหารเชา 8-12 สปั ดาห

80 คูมอื เภสชั กรชมุ ชนในการดูแลอาการเจบ็ ปว ยเลก็ นอ ยในรา นยา

ยา ขนาด - วธิ ีใช ผลไมพงึ ประสงค หมายเหตุ จากยา

ยากลมุ prokinetic เพ่อื ลดอาการคลื่นไส พะอดื พะอม

Domperidone ผูใหญ : 10-20 มก. กอ นอาหาร - ในขนาดสงู อาจ - การเกดิ คอแขง็ ลิ้นแขง็ เชา -กลางวนั -เยน็ ทาํ ใหเ กิด คอแข็ง (tardive dyskinesia) เด็ก : 2.5 - 5 มก. กอนอาหาร ลน้ิ แขง็ (tardive จะขน้ึ กับขนาดยาท่ีใช เชา-กลางวนั -เย็น dyskinesia) แต และปรมิ าณสะสมของ อุบัตกิ ารณ < ยาที่ใช 1%

Metoclopramide ผูใหญ : 10-20 มก. กอ นอาหาร - งว งซมึ 10% เชา -กลางวนั -เยน็ - ในขนาดสูงอาจ เด็ก : 2.5 - 5 มก. กอนอาหาร เชา -กลางวนั -เยน็ ทําใหเกิด คอแข็ง ล้ินแขง็ (tardive dyskinesia)

ยากลุม antiﬂatulence เพอ่ื ลดอาการทองอดื ทองเฟอ

Simethicone ผใู หญ : 40-80 มก. เมือ่ มอี าการทอ งอดื - ยานีไ้ มถ กู ดูดซมึ - หากเปน ยาเมด็ ให ทอ งเฟอ เขากระแสเลือด แนะนาํ ผปู วยเคีย้ วให เดก็ : 20-40 มก. เมอื่ มอี าการ จึงไมคอ ยพบผล ละเอยี ดกอ นกลืน เพอื่ ไมพ งึ ประสงค เพม่ิ พน้ื ท่ีผิวของยาที่จะ ไปจับแกส

การบรบิ าลเภสชั กรรมสาํ หรบั อาการทองเสียในรา นยา

ตามคําจัดความขององคการอนามยั โลก ทองเสีย คือ การถายเหลวหรือถายเปน น้ําตง้ั แต 3 ครง้ั ข้นึ ไปใน 24 ชวั่ โมง หรอื ถา ยเหลว-ถา ยเปน นํ้าบอ ยครัง้ กวา ปกติ สําหรับผูท่ปี กติถา ยอจุ จาระวนั ละหลายครั้ง (WHO, 2013) ทองเสียท่ีเกิดขึ้นทันทีทันใดแลวในเวลาไมนานก็กลับเขาสูภาวะปกติ เรียกวา ทอ งเสียเฉยี บพลัน (acute diarrhoea) แตห ากผูปว ยรายใดมอี าการทอ งเสียคงอยูน านกวา 2 สปั ดาห จะเรยี กวาทอ งเสยี เร้ือรงั (chronic or persistent diarrhoea) อาการทอ งเสยี อาจเกิดขึ้น เปน อาการเดีย่ ว ๆ หรือเกดิ รว มกบั อาการอน่ื ดวยกไ็ ด เชน ปวดทอ ง คล่นื ไส อาเจยี น มีไข อาการ ทองเสยี จะทาํ ใหร า งกายเสยี นาํ้ และเกลือแร (dehydration & electrolyte imbalance) ซง่ึ หาก ผูปว ยเปนเด็ก การเสยี นา้ํ และเสียเกลือแรมาก ๆ อาจเปน ตนเหตุของการเสียชวี ติ ได

ตน เหตขุ องทองเสยี มีไดม ากมาย โดยอาจมีตนเหตุจากระบบประสาทอตั โนมตั พิ าราซมิ พาเธตกิ บริเวณลาํ ไสทํางานมากเกินไปเนื่องจากมีส่ิงกระตุนหรือเกิดจากอารมณท่ีผันแปรไป หรือมีตนเหตุ จากความผิดปกติของทางเดนิ อาหารทั้งสวนลําไสและสว นอืน่ นอกเหนอื จากลาํ ไส หรือมตี น เหตจุ าก

การบริบาลเภสชั กรรมสำหรับอาการปวดทอง ทองเสีย ทองผูกในรา นยา 81

การไดรับยา-สารเคมีบางชนิด หรือมีตนเหตุจากการติดเชื้อก็ได ดังน้ัน จึงอาจแบงประเภทของ ทอ งเสยี ไดเ ปน ทอ งเสยี จากการตดิ เชอ้ื และทอ งเสยี ทไ่ี มใ ชจ ากการตดิ เชอ้ื หรอื ถา แบง ตามระยะเวลา ของการมอี าการจะแบง เปน ทอ งเสยี เฉยี บพลนั และทอ งเสยี เรอื้ รงั สว นคําวา ทอ งเสยี จากอาหารเปน พษิ หมายความถงึ ทอ งเสยี ทเี่ กดิ เนอ่ื งจากการรบั ประทานอาหารทเ่ี ปน พษิ เชน เหด็ พษิ หรอื อาจเกดิ เพราะ รับประทานอาหารทม่ี ีส่ิงปนเปอนทกี่ อใหเกิดอาการทอ งเสีย โดยสง่ิ ปนเปอ นอาจจะเปน ตวั เชอ้ื หรือ toxin ของเช้ือ หรอื สารเคมบี างชนิดท่ีปนเปอนอยู

เภสัชกรมีโอกาสพบผูปวยทองเสียบอยมากทั้งผูปวยเด็กและผูใหญ โดยเฉพาะอยางย่ิงใน ฤดรู อ นทอี่ ณุ หภมู ขิ องอากาศเหมาะแกก ารแบง ตวั ของเชอ้ื ตน เหตทุ อ งเสยี และมกี ารแพรพ นั ธขุ องแมลง ทเี่ ปน พาหะ แมว า ผูปวยทอ งเสยี จาํ นวนหน่ึงจะไมรนุ แรงและหายเองได (self-limited) แตก็มีความ จําเปนที่เภสัชกรตองรูจักวิธีการแยกผูปวยที่ทองเสียรุนแรงท่ีตองการการบริบาลอยางจาํ เพาะและ ทอ งเสยี แบบไมร นุ แรง และตอ งสามารถประเมนิ ภาวะขาดนํา้ ในผปู ว ย (dehydration) ได โดยเฉพาะ อยางย่ิงกรณีทอ งเสยี ในเดก็

ผปู ว ยท่ีมาดว ยอาการทองเสยี อาจเปน อะไรไดบ าง

ผปู ว ยทม่ี ารับบริการท่รี านยาดวยเร่ืองทองเสยี อาจเปน ผูป วยทีท่ องเสยี จากการติดเช้ือ หรอื ทองเสียที่ไมใชจากการติดเช้ือ โดยสวนใหญของผูปวยที่มาที่รานยามักเปนผูปวยทองเสียเฉียบพลัน แตก็มีผูปวยทองเสียเร้ือรังมารับบริการและมาปรึกษาเภสัชกรท่ีรานยาดวย เภสัชกรจึงตองเขาใจถึง ตน เหตขุ องอาการทอ งเสยี ประเภทตา ง ๆ อาการแสดงของทอ งเสยี ประเภทตา ง ๆ แลว ใหก ารบรบิ าล อยา งเหมาะสม บอ ยครง้ั ทผ่ี ปู ว ยมาทร่ี า นยาแลว ระบวุ า ขอซอ้ื ยาหา มถา ย-ยาหยดุ ถา ย หรอื ระบชุ อื่ ยา ท่ีตองการเลย เภสชั กรจะตอ งใชดุลยพนิ จิ ใหด ใี นการพจิ ารณาวาสมควรจายใหหรอื ไม

ทอ งเสยี จากการตดิ เชอื้ (Infectious diarrhoea) เชอื้ ทเ่ี ปน สาเหตขุ องทอ งเสยี มที งั้ เชอ้ื ไวรสั เชอ้ื แบคทเี รยี เช้อื รา และปรสติ (parasite) ตารางท่ี 31 เปรยี บเทียบอาการและอาการแสดงแสดง ของทองเสยี จากเช้ือตา ง ๆ

ทอ งเสยี ที่ไมใชจ ากการตดิ เชื้อ (non-infectious diarrhoea) ตน เหตอุ าจเกดิ จากการไดร ับ ยาบางชนิด ทพ่ี บบอย ๆ ไดแ ก การใชยาระบายเกนิ ความจําเปน การไดร บั ยา colchicine ทอ งเสยี จากการใชสมุนไพรบางชนิด ทองเสียจากการด่ืมนมในผูที่ไมมีเอนไซม lactase ทองเสียที่เกิดจาก ความผดิ ปกติหรอื โรคของระบบเมแทบอลิซมึ ทองเสียจากอารมณท ีแ่ ปรปรวนไปจากปกติ

ทอ งเสยี เฉยี บพลนั (acute diarrhoea) ทอ งเสยี เฉยี บพลนั ในผใู หญม กั จะสมั พนั ธก บั อาหาร การกินที่ไมคอยสะอาด คือ มีเช้ือหรือ toxin ของเช้ือปนเปอนมากับอาหารและน้าํ ดื่ม ทองเสีย เฉยี บพลนั ในเดก็ มกั จะสมั พนั ธก บั การไมไ ดร บั ภมู คิ มุ กนั จากนมแมแ ละสมั พนั ธก บั การขาดสขุ อนามยั ทองเสยี เฉียบพลันในเด็กทอ่ี ายตุ ํ่ากวา 5 ป มีสาเหตจุ ากการติดเชื้อ rotavirus มากถงึ รอยละ 70-90 ซ่งึ สวนใหญอ าการมักจะไมร นุ แรง แตกม็ ีถงึ ประมาณรอยละ 10 ที่เด็กจะเสียนา้ํ และเกลอื แรรุนแรง

82 คมู ือเภสัชกรชุมชนในการดูแลอาการเจ็บปวยเลก็ นอ ยในรา นยา จนตองเขารับการรักษาในโรงพยาบาล และเด็กอาจเส่ียงตอการเสียชีวิตจากการขาดน้าํ ทองเสีย เฉียบพลันอาจเกิดเน่ืองจากลําไสบีบตัวมากเกินไปโดยไมมีการอักเสบของทางเดินอาหาร หรืออาจ เพราะมพี ยาธกิ าํ เนดิ จากเยอื่ บลุ าํ ไสถ กู ทําลายและเกดิ การอกั เสบกไ็ ด กรณที ไ่ี มม กี ารอกั เสบของลาํ ไส ผปู วยจะถา ยเหลวโดยไมม มี กู ไมม ีเลอื ดปน (noninﬂammatory watery diarrhea) แตห ากกรณีมี การอักเสบของลําไสเล็ก และ/หรือ มีการอักเสบของลําไสใหญด วย จะมีการทาํ ลายเยอื่ บุ mucosa แลวมีเม็ดเลือดขาวมาออกันเปนจาํ นวนมาก ซึ่งจะทําใหพบมีมูก-เลือดปนออกมากับอุจจาระ และผปู วยมักจะมีไข มีปวดเกร็งทอ ง รวมท้ังอาจมอี าการอาเจียนรว มดวย

ทอ งเสยี เรอ้ื รงั (chronic or persistent diarrhea) ทอ งเสยี เรอื้ รงั อาจเกดิ เพราะมพี ยาธสิ ภาพ ทล่ี าํ ไสห รอื นอกลําไสก ไ็ ด เชน อาจมพี ยาธสิ ภาพทถี่ งุ น้ําดี ทอ นํ้าดี ตบั ออ น ฯลฯ โดยตน เหตขุ องทอ งเสยี เร้ือรังอาจเกิดเพราะการติดเชื้อ (infectious diarrhea) หรือไมใชการติดเช้ือ (noninfectious diarrhea) ตวั อยา งของทอ งเสยี เรอ้ื รงั จากการตดิ เชอื้ เชน ทอ งเสยี จากบดิ มตี วั (เกดิ จาก Entamoeba histolytica) ทอ งเสียจากปรสิต Giardia lamblia เปนตน สว นทอ งเสยี เรื้อรงั ท่ไี มใ ชการตดิ เช้อื น้นั มีตน เหตไุ ดม ากมาย เชน การอกั เสบของลาํ ไส (inﬂammatory bowel disease) ลําไสข าดเลอื ด (ischemic bowel disease) การใชย าระบายเปน ประจํา เปน ฝท ลี่ ําไสใ หญส ว นปลาย (rectosigmoid abscess) การดดู ซึมไขมนั และกรดนํ้าดีผดิ ปกติ (fat and bile acid malabsorption diarrhea) เปน ตน การเกดิ อาการทอ งเสยี เรอ้ื รงั มกั จะมคี วามสมั พนั ธก บั ภาวะภมู คิ มุ กนั บกพรอ ง ในเดก็ เลก็ กจ็ ะ สัมพนั ธก บั การไมไดดม่ื นมแม การขาดสารอาหาร (malnutrition) การขาดแรส งั กะสี ทองเสยี เรอ้ื รัง เปนภาวะที่ตองการการวินิจฉัยถึงสาเหตุของโรคที่แนนอนเพ่ือการรักษาที่เหมาะสม ดังน้ันหาก เภสชั กรพบผปู วยทองเสียเรอ้ื รัง ใหสง ตอผปู ว ยเพ่ือพบแพทย

การบริบาลเภสชั กรรมสำหรบั อาการปวดทอง ทองเสีย ทอ งผูกในรา นยา 83

ตารางที่ 31 เปรียบเทียบอาการและอาการแสดงของการติดเชื้อที่กอใหเกิดอาการทองเสียจาก สาเหตุของเช้ือตน เหตุตาง ๆ

เชอ้ื ตนเหต/ุ ปวดทอง คลื่นไส ไข ตรวจอจุ จาระ อจุ จาระมี อาการแสดง อาเจียน พบการอกั เสบ เลอื ดปน ของลําไส* - Rotavirus ++ - +

Shigella +
Salmonella + +/- - Campylobacter + ++

Yersinia + + + - Vibrio +/- +/- +/- +/- - +/- Staphylococcus - -

Shiga toxin-producing ++ + - - Escherichia

Clostridium + - + ++

Cryptosporidium +/- +/- + +

Giardia ++ + - -

Entamoeba + +/- + +/- * ตรวจอจุ จาระพบการอกั เสบของลําไส มกั ดจู ากการพบเม็ดเลอื ดขาวในอจุ จาระ ++ หมายถึง พบบอ ย + หมายถึง พบ +/- หมายถงึ อาจพบหรือไมพ บ - หมายถึง ไมพบ

หลุมพรางท่คี วรระวงั

ผูปวยที่ทองเสียเฉียบพลันรวมกับมีอาการผิดปกติทางระบบประสาท เชน คอแข็ง ล้ินแข็ง พูดลาํ บาก หนังตาตก กลามเนื้อออนแรง โดยเฉพาะอยางย่ิงในกรณีท่ีผูปวยมีประวัติรับประทาน อาหารกระปอ งกอนจะมีอาการ 12-24 ชวั่ โมง ใหส งสัยวาเปนอาการแสดงของการไดรบั พษิ จาก เชอื้ Clostridium botulinum ซึง่ กรณีเชนนตี้ อ งสงโรงพยาบาลโดยดว น

ผปู ว ยทอ งเสยี ทเ่ี สยี น้าํ มาก เสยี แรธ าตมุ ากและเสยี สมดลุ ของแรธ าตใุ นรา งกายอาจเกดิ ภาวะ แทรกซอ นทร่ี นุ แรง และเปนเหตุใหเ สียชวี ติ ได จึงตอ งระวังและควรจะทําการประเมินภาวะการขาดน้าํ ในผูปว ยทอ งเสยี โดยเฉพาะเดก็ เลก็ ผสู งู อายุ และผปู วยทมี่ โี รคประจําตัว

84 คูมอื เภสัชกรชมุ ชนในการดูแลอาการเจบ็ ปวยเลก็ นอยในรานยา

ตารางที่ 32 การประเมนิ ภาวะการขาดน้าํ ในผปู ว ยทอ งเสีย

อาการและอาการแสดงของผปู วยในภาวะตา ง ๆ ตัวช้ีวดั การประเมิน ไมข าดนํ้า/ขาดนํ้านอ ยมาก ขาดนา้ํ ขน้ั ออ นถงึ ปานกลาง ขาดนํา้ ขน้ั รนุ แรง (นน.ลด < 3% (นน.ลด 3%-9% (นน.ลด > 9% ของนน.ตวั ) ของนน.ตัว) ของนน.ตวั )

การหายใจ หายใจปกติ หายใจปกติ หรอื หายใจเรว็ หายใจลกึ

เวลาในการคนื กลบั กลบั คืนภายใน 1-2 วินาที ใชเวลานานกวา 2 วินาที ใชเวลานานกวา 2 วินาที ของสีผวิ หนงั หลงั ใช หรอื นานกวา 2 วินาทีไป แรงกดเสน เลือดฝอย มาก (capillary reﬁll time)*

อุณหภูมปิ ลายมอื อนุ เทา อณุ หภูมิรา งกาย ปลายมือ ปลายเทา เย็น ปลายมอื ปลายเทา ซดี -เยน็ ปลายเทา

นยั นตา ปกติ นยั นตาโบเล็กนอย นยั นตาโบ

อตั ราการเตน หัวใจ ปกติ ปกติถึงเร็ว เรว็

สภาวะทางจิตใจ และ ปกติ ตื่นตวั ดี ปกติ หรอื รูส กึ เพลยี ลา ออนแรงมาก ไมส นใจ การต่ืนตัว ไมม ีแรง หรือหงุดหงิด ส่งิ อ่นื ๆ

ปากและลิน้ ชนื้ แหง แหง ผาก

ชีพจร ปกติ ปกติ หรอื เบาลง เบามากจนคลาํ ยาก

การคนื กลบั ของผวิ หนงั กลบั คืนปกตภิ ายในทันที กลับคนื ปกติภายใน 2 วินาที ใชเวลานานกวา 2 วินาที หลังการจบั ตั้งข้นึ ในการกลบั คืนปกติ (skin turgor)

นํา้ ตา มนี าํ้ ตาปกติ นํ้าตานอยลง ไมม ีนาํ้ ตา

การกระหายนาํ้ ด่ืมน้ําปกติ กระหายน้าํ ไมไดดื่มนํ้ามา หรือดื่มนา้ํ การดื่มนา้ํ มาไมเพียงพอ

ปรมิ าณปส สาวะ ปกติ ลดลง ปส สาวะนอยมาก

การบริบาลเภสชั กรรมสำหรับอาการปวดทอ ง ทอ งเสีย ทอ งผกู ในรา นยา 85

การบรบิ าลโดยใชย าสําหรับอาการทองเสยี

ตารางที่ 33 ยาทใ่ี ชส ําหรับการรักษาผูป วยทองเสยี ของยากลุมท่ีไมใ ชยาตานจุลชีพ

กลุมยาและ ขอบง ใช ขนาด - วธิ ใี ช ผลไมพ งึ ประสงค ตัวยาในกลมุ

ยาทใ่ี ชป อ งกัน-รกั ษาการขาดนา้ํ

เกลอื แรล ะลายนํ้าดมื่ ชดเชยเกลือแรและนาํ้ ละลายนาํ้ ใหไ ดค วามเขม ขน ของ - อาจทําใหผูทีเ่ ปน โรคความ (ORS) ทเ่ี สียไป โซเดียมประมาณ 75 mEq/L ดนั โลหิตสูงมีความดันทเ่ี พ่ิม

แลว ใหด มื่ 120-240 มล.ตอ ครง้ั ขนึ้ ได ท่ีถายเหลวหรืออาเจียน - ผทู ี่ไดร บั มากเกนิ ไป อาจ

เกิดการบวมนํา้ ได

ยาหยุดถา ย

Diphenoxylate หยดุ การถายเหลว ในทองตลาดจะเปนสูตรผสม - หากใชในกรณีทองเสียทม่ี ี Loperamide ลดจาํ นวนครงั้ ของการ diphenoxylate 2.5 มก. และ การติดเชือ้ จะทาํ ใหม ีการ ถายเฉยี บพลนั atropine sulphate 0.025 กักเช้ือและพิษของเช้อื ไว มก. ใหก นิ 1 เมด็ ทกุ 4-6 ชว่ั โมง ทาํ ใหผปู ว ยมอี าการแยลง - ยา diphenoxylate อาจมี ผูใหญ 2 มก.ทุก 4-6 ช่วั โมง ฤทธทิ์ ําใหเ สพติดได เด็ก ไมค วรใชยานี้ - ในทางกฎหมาย กําหนดให diphenoxylate เปน ยา เสพตดิ ใหโทษประเภทที่ 3

ยาแกอาเจียน ผูใหญ 10-20 มก. - ยาในขนาดสงู อาจกอ ใหเ กิด Metoclopramide ระงับอาการอาเจยี น กอ นอาหาร วนั ละ 3 ครง้ั ลิ้นแขง็ คอแข็ง (acute เด็ก 2.5-5 มก. dystonic reaction) ได Domperidone กอ นอาหาร วันละ 3 คร้ัง ผูใหญ 10 มก. - งว งซมึ มึนงง ประมาณ 5% กอนอาหาร วนั ละ 3 คร้งั - ปวดศรี ษะ 1% เด็ก 2.5-5 มก. กอนอาหาร วันละ 3 ครัง้

86 คมู อื เภสชั กรชมุ ชนในการดูแลอาการเจ็บปว ยเล็กนอยในรานยา

กลมุ ยาและ ขอ บงใช ขนาด - วธิ ีใช ผลไมพ งึ ประสงค ตวั ยาในกลุม

ยาลดการหลงั่ สารน้าํ ในลําไส

Racecadotril เสริมการรักษาไป ผูใหญ 100 มก. ทุก 8 ชว่ั โมง - อาจพบงวงซึม มึนงง ปวด พรอมกบั การให เด็ก 10-15 มก/กก. ทุก 8 ศรี ษะ สารละลายเกลอื แรใ น ชวั่ โมง เด็กทที่ อ งเสยี เฉียบพลนั รวมทัง้ ทองเสยี จาก rotavirus

ยาทมี่ ีฤทธ์ดิ ดู ซบั (absorbent)

Charcoal ดดู ซับ toxin และสง่ิ ท่ี ผใู หญ 500-1000 มก. ทกุ 4-8 - หากใหพ รอมยาอน่ื ๆ ยาอน่ื กอใหล าํ ไสบ บี ตัวมาก ชัว่ โมง เวลาถา ยเหลว อาจถูกดูดซบั ไว ทาํ ใหเขา เด็ก ลดขนาดลงตามสวน กระแสเลือดนอยลง - ถายอุจจาระดาํ

Kaolin pectin ผูใหญ 60-120 มล. ทุก 4-8 - หากใหพ รอ มยาอื่น ๆ ยาอ่ืน ช่ัวโมง เวลาถา ยเหลว อาจถูกดดู ซับไว ทาํ ใหเ ขา เด็ก 30-60 มล. ทกุ 4-8 ชว่ั โมง กระแสเลอื ดนอ ยลง เวลาถายเหลว

Dioctahedral ผใู หญ 3 ซอง/วัน โดย 1 ซอง smectite ละลายนํ้าหรือนา้ํ ผลไม 1 แกว แลวด่ืม ทุก 4-8 ชั่วโมง เวลา ถายเหลว เดก็ 1-2 ซอง/วัน แบงใหวนั ละ 3-4 ครั้ง โดยแบงผงยาแลวชง เม่อื จะดม่ื (ยาท่วี างจําหนายจะมตี วั ยา 3 ก./ซอง)

ธาตุสงั กะสี

Zn acetate ชดเชยธาตุสังกะสแี ก เดก็ 6 เดือนถงึ 5 ป ใหรบั - ถาใหม ากเกนิ ไป อาจจะ Zn gluconate เด็กทองเสีย โดย ประทาน 20 มก. วนั ละคร้งั สะสมได Zn sulphate สามารถใหร วมกบั 10-14 วนั เกลอื แรล ะลายนาํ้ ดื่ม

การบริบาลเภสชั กรรมสำหรบั อาการปวดทอง ทองเสยี ทองผูกในรานยา 87

ตารางท่ี 34 ยาทใ่ี ชสําหรบั การรกั ษาผูปว ยทองเสียของยากลมุ ตานจลุ ชีพ

การติดเชอื้ ยาท่ีใชแ ละแบบแผน ผลไมพ งึ ประสงค ขอพงึ ระวงั ใหยา

กรณที องเสยี จากการตดิ เช้ือแบคทเี รยี

Salmonella Cotrimoxazole Cotrimoxazole ในรายทตี่ ิดเชื้อ typhi & ผูใหญ 160/800 มก. - ผทู แี่ พยากลมุ sulphonamide จะแพย า S. Typhi & S Salmonella เชา -เย็น 5-7 วัน น้ี ซ่ึงอาจรุนแรงถงึ ขน้ั เปน Steven paratyphi รุนแรง paratyphi เด็ก 2/10 มก/กก. เชา - Johnson syndromes อาจเกดิ เย็น 5-7 วนั Ciproﬂox- - ยาอาจตกตะกอนในไต ใหแ นะนาํ ผปู ว ย Disseminated acin ดมื่ นา้ํ มาก ๆ Intravascular ผใู หญ 500 มก. เชา -เยน็ Fluoroquinolone Coagulopathy 5-7 วัน - คณะกรรมการอาหารและยาของ Shock คอื ภาวะที่ เดก็ 10 มก/กก. เชา -เยน็ สหรฐั อเมรกิ า แนะนําใหห ลีกเลยี่ งการใช เลือดแข็งตัว 5-7 วนั Azithromycin ยากลมุ ﬂuoroquinolone ในเด็กดว ย กระจายไปท่วั ผใู หญ 250 มก. เชา -เยน็ เกรงจะมีผล arthropathy แตน่นั เปน รางกาย มีเลือดออก 3 วนั เพยี งผลจากการศึกษาในสัตว ทดลอง ในลําไสหรอื ลาํ ไส เดก็ 5 มก/กก. เชา-เยน็ - พบคลื่นไส อาเจยี นจากยา ciproﬂoxa- ทะลุได ดังนั้น หาก 3 วัน cin ได 3-5%- พบคล่ืนไส อาเจียนจาก เภสชั กรพิจารณา ยา norﬂoxacin ได 3-5% แลวเหน็ วาผปู วยมี - พบคลืน่ ไส อาเจยี นจากยา oﬂoxacin ได อาการรุนแรงใหสง 3-10% ตอผปู วยพบแพทย Azithromycin - ผ่ืนแพ 2-10% - ทองเสยี 4-9% - คล่นื ไส อาเจยี น 10-15% - ผปู ว ยทองเสยี จาก Non typhi spp of Salmonella ในรายทีเ่ ปนรนุ แรงแลว ไม ไดร บั การรักษาอาจลกุ ลามจากลาํ ไส อกั เสบ (gastroenteritis) ไปเปน ติดเชอื้ ในกระแสเลอื ด (bacteraemia) ได - ผูปวยติดเช้อื Shigella spp แมจะไมม ี อาการแลว ก็ยงั อาจมีเช้อื หลงเหลืออยทู ่ี จะทําให แพรกระจายไปติดผอู ่ืนไดอีก นานถงึ 4 สัปดาห

88 คูม ือเภสัชกรชุมชนในการดูแลอาการเจ็บปวยเล็กนอ ยในรานยา

การติดเชื้อ ยาท่ใี ชและแบบแผน ผลไมพงึ ประสงค ขอพงึ ระวัง ใหยา มกั เกิดพรอ ม ๆ กนั ในผทู ีร่ บั ประทาน Non-typhi ถาอาการไมรุนแรงจะ อาหารทีม่ ี toxin species of หายเอง ไมต อ งใหย า ปนเปอน จึงควร Salmonella ตานจลุ ชีพ ใหรักษา สอบถามถึงผูอ่นื ท่ี ตามอาการ แตก รณี รับประทานดว ยกัน อาการรนุ แรงอาจ วา มีอาการหรอื ไม พิจารณาให Cotrimox- ดว ย azole ผใู หญ 160/800 มก. เชา-เยน็ 3 วนั เดก็ 2/10 มก/กก. เชา-เยน็ 3 วนั Norﬂoxacin ผูใหญ 400 มก. เชา-เย็น 3 วนั เดก็ 10 มก/กก. เชา-เย็น 3 วนั

Shigella spp Ciproﬂoxacin ผใู หญ 500 มก.เชา-เยน็ 3-5 วนั เด็ก 10 มก/กก.เชา- เย็น 3-5วัน Oﬂoxacin ผูใหญ 300 มก. เชา-เย็น 3-5 วนั เด็ก 5 มก/กก.เชา -เยน็ 3-5 วนั Azithromycin ผูใ หญ 250 มก.เชา -เย็น 3 วัน เดก็ 5 มก/กก. เชา-เยน็ 3 วัน

Staphylococ- ไมต องใชย าตานจลุ ชพี cus เนื่องจากเปน toxin aureus’s ของเชอ้ื toxin การรกั ษาคือรักษาตาม

อาการ

การบรบิ าลเภสชั กรรมสำหรบั อาการปวดทอง ทองเสีย ทองผกู ในรานยา 89

การตดิ เช้ือ ยาที่ใชแ ละแบบแผน ผลไมพึงประสงค ขอ พึงระวงั Vibrio ใหย า กรณอี าการไม parahaemo- รุนแรง แมจะไมตอ ง lyticus ถา อาการไมรนุ แรงจะ Norﬂoxacin ใชยาตานจุลชีพ แต หายเอง ไมต องใหยา - พบคลนื่ ไส อาเจียนจากยาได 3-5% ยงั ตองระวังเร่อื ง Vibrio ตา นจุลชีพใหรกั ษาตาม การขาดน้ําและ cholerae อาการ กรณอี าการ เกลอื แรอยู รุนแรงอาจพิจารณาให Clostridium Norﬂoxacin ผูป วยทีเ่ ปนรุนแรง difﬁcile ผูใหญ 400 มก. จะเสียน้ํามาก และ Clostridium เชา -เยน็ 3 วนั อาจเสียชวี ติ จาก botulinum เดก็ 10 มก/กก. การขาดนาํ้ และแร เชา-เยน็ 3 วนั ธาตุโดยเร็ว หาก เภสัชกรพบผปู ว ย Doxycycline Doxycycline ตองสงสยั ใหทาํ การ 100 มก. เชา -เยน็ - คลนื่ ไส อาเจยี น สง ตอ ผูปวยไปโรง 5-7 วัน - อาจพบเร่ืองผิวไวตอแสงแดด (photo- พยาบาล Norﬂoxacin ผใู หญ 400 มก. sensitive) หากเภสชั กรพบ เชา-เย็น 5-7 วนั - หากใชใ นเด็กตา่ํ กวา 8 ป จะมผี ลทาํ ให ผูตอ งสงสัยตดิ เช้ือ เด็ก 10 มก/กก. Clostridium เชา -เย็น 5-7 วนั กระดกู และฟน เปนสีคลํา้ difﬁcile/ Clostrid- Ciproﬂoxacin Fluoroquinolone ium botulinum ผใู หญ 250-500 - พบคล่ืนไส อาเจียนจากยา ciproﬂoxa- ใหร บี สง ตอ ผูปวยไป มก.เชา -เยน็ 5-7 วัน โรงพยาบาล เด็ก 10 มก/กก. cin และ norﬂoxacin ได 3-5% เชา -เยน็ 5-7 วัน

Vancomycin แตจะไม กลา วถงึ แบบแผนการให เนอื่ งจากเปน กรณที ต่ี อ ง รับตัวผูปวยเขารับการ รักษาในโรงพยาบาล