พ ร ร ณ ไ ม เ มื อ ง ไ ท ยพชื สมนุ ไพร 1 วิทยา ปองอมรกลุ และสนั ติ วัฒฐานะ ͧ¤¡ ÒÃÊǹ¾Ä¡ÉÈÒÊμà ¡ÃзÃǧ·ÃѾÂҡøÃÃÁªÒμÔáÅÐʧÔè áÇ´ÅŒÍÁ หนงั สือชุดพรรณไมเมืองไทยพชื สมุนไพร 1 ͧ¤¡ ÒÃÊǹ¾Ä¡ÉÈÒÊμà ¡ÃзÃǧ·Ã¾Ñ ÂҡøÃÃÁªÒμáÔ ÅÐʧÔè áÇ´ÅÍŒ Á จัดพิมพโ ดยองคการสวนพฤกษศาสตรกระทรวงทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละส่ิงแวดลอ มwww.qsbg.orgขอมลู ทางบรรณานุกรม วิทยา ปองอมรกุล และสนั ติ วฒั ฐานะ หนงั สอื ชุดพรรณไมเมืองไทย : พืชสมนุ ไพร 1. - เชียงใหม: องคก ารสวนพฤกษศาสตร, 2553. 112 หนา 1. พชื สมนุ ไพร I. ชือ่ เรือ่ งISBN 978-974-286-828-4คณะผูจดั ทำบรรณาธิการอำนวยการ: ดร.กอ งกานดา ชยามฤตหวั หนาคณะบรรณาธกิ าร: ดร.ปรชั ญา ศรสี งาคณะบรรณาธกิ าร: สมควร สขุ เอีย่ ม จิดาภา ระววี รรณออกแบบและพิมพ: หจก.วนิดาการพมิ พจัดพมิ พแ ละจดั จำหนายองคการสวนพฤกษศาสตรแมรมิ เชียงใหม โทร. 053-841234 (1025, 1045)พิมพครั้งท่ี 1 : กันยายน 2553 จำนวน 1,300 เลม The Botanical Garden Organization Ministry of Natural Resources and Environment คำนำ องคการสวนพฤกษศาสตร เปนหนวยงานทางวิชาการหนวยงานหนึ่งของประเทศ ท่ีมีความมุงมั่นในการใหบริการทางวิชาการดานพืช เพ่ือใหเยาวชนและประชาชนทั่วไปรูจักทรัพยากรพืชของประเทศกันมากข้ึน อันจะสงผลใหเกิดความรักและหวงแหนทรัพยากรของชาติรวมถงึ อนุรักษใหค งอยสู บื ไป หนงั สอื พชื สมนุ ไพร 1 เลม นี้ เปน หนงึ่ ในหนงั สอื ชดุ พรรณไมเมอื งไทย ทจ่ี ดั ทำขน้ึ อยา งตอ เนอ่ื งเปน เลม ท่ี 4 เพอ่ื เผยแพรค วามรูเก่ียวกับทรัพยากรพืชสูสาธารณะ โดยเน้ือหาจะประกอบดวยขอมูลลักษณะทางพฤกษศาสตร แหลงที่พบ และสรรพคุณของพชื สมุนไพร จำนวน 50 ชนิด องคก ารสวนพฤกษศาสตร หวงั เปน อยางย่งิ วา หนังสือชดุ นี้จะเปน ประโยชน และมสี ว นในการสรา งความตระหนกั ถงึ ความสำคญัในการอนุรักษท รพั ยากรธรรมชาตแิ ละสง่ิ แวดลอมตอไป (ดร.กองกานดา ชยามฤต) ผูอำนวยการองคก ารสวนพฤกษศาสตร กนั ยายน 2553 พชื สมนุ ไพร 4 • พรรณไมเ มอื งไทย สารบญั 6 มะกายคดั 61 บทนำ 11 มะคำดคี วาย 63 กระเจยี๊ บ 13 มะเฟอง 65 กอมขม 15 มะระขน้ี ก 67 กาสะลองคำ 17 มะรมุ 69 กำลงั ชางเผอื ก 19 มะหลอด 71 ขยนั 21 รัก 73 คำฝอย 22 รางจดื 75 คำรอก 23 ละหุง 77 แคหางคา ง 25 ล้ินงเู หา 79 เจตมูลเพลงิ ขาว 27 วานธรณีสาร 81 เจตมูลเพลิงแดง 29 วา นนำ้ 83 ชองระอา 31 สบดู ำ 85 ชา เรือด 33 สะเลยี มหอม 87 ชมุ เหด็ เทศ 35 สีฟนคนทา 89 ซอ 37 เสยี้ วดอกขาว 91 ดองดงึ 39 หญาใตใบ 93 ตองแตก 41 หนวดเสือ 95 ตะไครตน 43 หนมุ านนั่งแทน 97 ตะลิงปลิง 45 หอมไก 99 ตาลเหลือง 47 หอ มชา ง 101 ทะโล 49 เหงือกปลาหมอ 103 ทับทมิ 51 ฮอม 105 น้ำนมราชสหี 53 ดรรชนชี อื่ ไทย 106 เนระพูสไี ทย 55 ดรรชนีชื่อวทิ ยาศาสตร 109 เปาเลือด 56 ช่ือสามัญ และชอื่ วงศ พญายอ 57 บรรณานกุ รม 111 พระจนั ทรค รงึ่ ซกี 59 พชื สมุนไพร • 5 เพชรสงั ฆาต บทนำ สมนุ ไพร คอื ยาทไ่ี ดจ ากพฤกษชาติ สตั ว หมอพ้ืนบานชาวไทยใหญ จงั หวัดแมฮ อ งสอนหรือแรธาตุ ซึ่งไมไดผสม ปรุง หรือแปรสภาพ ใชพ ชื สมนุ ไพรรักษาโรคใหก ับผูปวยซ่ึงพืชสมุนไพรน้ันโดยท่ัวไปหมายถึง ชิ้นสวน ในพน้ื ที่หางไกลสถานพยาบาลตางๆ ของพชื เชน ราก ใบ ดอก หรอื ผล ทน่ี ำมาตากแหงหรือใชสดเพื่อใชเปนยา พืชสมุนไพรบางชนิด เปนพืชท่ีเราคุนเคยและนำมาใชเปนอาหาร เครือ่ งเทศ หรอื รับประทานเปนผกั ผลไมสมุนไพรหลายชนิดถูกแปรรูป เพื่อความสะดวกในการใช อาทิ ยาชง ยาลูกกลอน ยาแคปซูลรวมทั้งผลิตภัณฑจากสมุนไพร เชน แชมพู สบูและครีมทาผวิ เปนตน ภูมิปญญาการใชสมุนไพรของคนไทยมีมานานนับพันป เปนสวนหน่ึงของการแพทยแผนไทย ซง่ึ มรี ากฐานมาจากการแพทยอ ายรุ เวทของอินเดีย ท่ีเขามาในประเทศไทยพรอมกับพทุ ธศาสนา และองคค วามรเู กย่ี วกบั พชื สมนุ ไพรของคนไทยนไ้ี ดร บั การถา ยทอดจากรนุ บรรพบรุ ษุมาสูคนรุนปจจุบัน โดยสวนใหญองคความรูนี้จะถายทอดโดยการบอกตอกันมา และเปนการสืบทอดกันในครอบครัว อาจมีการบันทึกบางไมไ ดบ นั ทกึ บา ง และเปน ทน่ี า เสยี ดายทอ่ี งคค วามรูดา นการใชป ระโยชนพ ชื สมนุ ไพรกำลงั จะสญู หายไปกับหมอพืน้ บาน6 • พรรณไมเมืองไทย ในปจ จบุ นั ความนยิ มในการใชพ ชื สมนุ ไพรมเี พม่ิ ขน้ึ เนอ่ื งจากผูใชม่ันใจวาสมุนไพรมีผลขางเคียงนอยกวายาแผนปจจุบัน พืชสมนุ ไพรจงึ ถกู นำมาใชใ นการรกั ษา บรรเทาอาการ หรอื เปน อาหารเสริมสำหรับผูที่ยังไมเจ็บปวย เสริมภูมิตานทาน และปองกันโรคบางชนดิ แตก ารใชพ ชื สมนุ ไพรเปน ยารกั ษาโรคควรใชอ ยา งถกู ตอ งมเิ ชน นัน้ อาจเปนอันตรายไดเ ชน กนัโดยทวั่ ไปควรใชตามหลักการดงั น้ี ๏ ใชใ หถ ูกตน เนื่องจากพชื หน่ึงชนดิ มชี อื่ เรยี กหลายชอื่ ซึ่งขึ้นอยูกับการเรียกช่ือของแตละทองถ่ิน ดังนั้นเม่ือมีผูบอกชื่อพืชที่เปนยาสมุนไพรควรสอบถามใหแนชัดกอนนำมาใชวาเปนพืชชนิดใด และมลี กั ษณะเดนอยา งไร ๏ ใชใหถูกสวน เน่ืองจากสวนของพืชแตละสวนใหฤทธ์ิทางยาทไ่ี มเ ทา กนั หรอื แมแ ตส ว นเดยี วกนั เชน กลว ยดบิ แกท อ งรว งกลวยสุกเปน ยาระบายออนๆ เปน ตน ๏ ใชใหถูกขนาด ขนาดมีความสำคัญตอผูใช หากใชในปริมาณที่นอยเกินไปอาจไมไดผล หรือหากใชมากเกินขนาดอาจเปน อนั ตรายได ๏ ใชใหถูกวิธี พืชสมุนไพรบางชนิดตองปงไฟกอนใชบางชนิดใชใบสด หากใชไมถูกวิธีอาจจะทำใหการรักษาไมไดผลหรอื อาจเปน พษิ ได พชื สมุนไพร • 7 ๏ ใชใหถูกกับโรค เชน ผูที่ทองผูกตองเลือกพืชสมุนไพรที่มีฤทธิร์ ะบาย สว นผทู ี่ทอ งรวงตองใหยาที่มีฤทธฝ์ิ าด เปน ตน ๏ ไมค วรใชย าเขม ขน เกนิ ไป เชน ยาทรี่ ะบวุ า ใหต ม ไมค วรนำไปเคี่ยวใหแหง เพราะอาจจะทำใหยาเขมขนเกินไป และอาจจะเกดิ พิษได ๏ ควรลดขนาดยาเมื่อใชกับเด็ก เพราะในตำรับมักเปนขนาดยาท่ีใชก บั ผูใ หญ ๏ ไมค วรดดั แปลงยาตำรบั เพอ่ื ความสะดวกแกผ ใู ช ควรใชตามหลกั ทแ่ี พทยแผนโบราณกำหนด ๏ เม่ือเริ่มใชยาสมุนไพรควรสังเกตอาการ เมื่อมีอาการผดิ ปกติควรหยดุ ทันที แลว ปรึกษาแพทยแ ผนปจ จุบนั ๏ ไมควรใชยาสมุนไพรนานเกินความจำเปน หากใชมาระยะหนึ่งอาการไมดีข้ึนควรปรึกษาแพทย และการใชเปนระยะเวลานานอาจจะทำใหเกดิ พษิ สะสมในรา งกายได ๏ ควรระมัดระวังในเร่ืองความสะอาดของสมุนไพรตลอดจนเครอ่ื งมอื และเครอ่ื งใชใ นการเตรยี มยา เพราะถา ไมส ะอาดจะทำใหเกิดโรคแทรกซอนข้ึนได สวนสมุนไพรที่ซ้ือจากรานขายสมุนไพร หากเก็บไวนาน อาจมีราหรือแมลง ไมควรนำมาใชเพราะนอกจากการรักษาจะไมไดผล ยังอาจจะไดรับพิษจากราและแมลงไดความสับสนเรื่องชือ่ พชื สมนุ ไพร วัตถุประสงคหลักของการเรียกชื่อพืช คือ การสื่อสารถึงพืชแตละชนิด โดยท่ัวไปมักเก่ียวของกับวัฒนธรรมและภูมิปญญาของแตละทองถิ่น รวมถึงภาษาท่ีใชในการสื่อสารในแตละทองถิ่นดังนนั้ พชื ชนิดเดยี วกันจึงมชี ื่อเรยี กไดห ลายช่อื เชน กอมขม มีช่ือเรียกแตกตา งกันไปแตละทอ งถน่ิ คอื ตะพา นกน ดีงูตน ขางขาวหมักกอม มะคา หมาชล ดำ กะลำเพาะตน หงีน้ำ หยนี ้ำใบเล็ก8 • พรรณไมเมอื งไทย แตพืชชนิดนี้ มีชื่อวิทยาศาสตรท่ีถูกตองเพียงช่ือเดียว คือPicrasma javanica Blume (ชือ่ สกลุ ชื่อระบุชนดิ ช่ือผูต้งั ช่อื ) ซ่ึงชื่อวิทยาศาสตรน้ีตั้งขึ้นมาตามหลักการตั้งช่ือพืชสากล โดยมีวัตถุประสงคเพื่อใหมีการสื่อสารในระดับสากล ดังนั้นแมจะไมใชชื่อท่ีมาจากภาษาไทย การศึกษาและจดจำชื่อวิทยาศาสตร เปนสิ่งที่เปนประโยชนตอการศึกษาพืชสมุนไพร ที่สามารถสะทอนถึงการจัดจำแนกกลุมพืชท่ีมีลักษณะทางชีววิทยาใกลเคียงกัน เชนพชื ในสกลุ เปลา (Croton) ทเ่ี ปน พชื สมนุ ไพรทใ่ี ชก นั อยา งแพรห ลายในประเทศไทยพบถึง 31 ชนิด ซ่ึงแตละชนิดจะมีลักษณะรวมที่เหมือนกัน คือ ใบและชอดอกจะมีขนรูปดาว หรือหากศึกษาสารเคมที อ่ี ยใู นแตล ะชนดิ มโี อกาสทจ่ี ะมสี ารเคมปี ระเภทเดยี วกนัท่ีพบในสกุลนี้ ดังน้นั ผสู นใจศึกษาพืชสมนุ ไพร ควรศึกษาเพม่ิ เตมิดานพฤกษศาสตร โดยเฉพาะช่ือวิทยาศาสตรของพืชและการจัดจำแนก อันจะเปนการเพ่ิมพูนความรู และเปนประโยชนแกผสู นใจเปน อยา งมากสรรพคณุ ของยาสมนุ ไพรการใชประโยชนจากพืชสมุนไพรในแตละทองถิ่น จะเปนภูมิปญญาเฉพาะของแตละทองถ่ินนั้นๆ พืชบางชนิดนอกจากจะมีชื่อที่ตางกันแลว การใชประโยชนของแตละทองถิ่นอาจตางกันดวย ในขณะที่พืชหลายชนิดนักวิทยาศาสตรไดทำการศึกษาสรรพคุณทางเภสัชวิทยาไวบางแลว แตสำหรับพืชสมุนไพรในประเทศไทย ยงั มอี กี หลายชนดิ ทย่ี งั ไมไ ดร บั การศกึ ษาสรรพคณุทางเภสัชวิทยา ขอมูลสรรพคุณทางยาในหนังสือเลมน้ีเปนการรวบรวมสรรพคุณทางยาของนักพฤกษศาสตร ท่ีไดสัมภาษณจากหมอยาพื้นบาน และรวบรวมมาจากหนังสือสมุนไพรท่ีนาเชื่อถือท่ีมีการตรวจสอบช่ือวิทยาศาสตรท่ีถูกตอง อยางไรก็ตาม พืชท่ีกลาวในหนังสือเลมนี้ยังอาจมีสรรพคุณดานอ่ืนๆ เพิ่มเติมจากทก่ี ลาวไวอกี พืชสมุนไพร • 9 กระเจย๊ี บHibiscus sabdariffa L.กระเจี๊ยบแดง กระเจีย๊ บเปร้ยี ว ผักเกง็ เคง็ สม เก็งเค็งสม ตะเลงเครง สมปูวงศ MALVACEAE ไมล มลกุ สงู ถึง 2 เมตร ลำตนคอนขา งเกล้ยี ง ใบ เดย่ี ว ออกสลบั กวางและยาว 8-15 ซม. แผน ใบคอ นขางเกลี้ยง กา นใบยาวถงึ 10 ซม. ดอก เดย่ี ว ออกทซ่ี อกใบ เสน ผา นศนู ยก ลาง 3-5 ซม.กลีบเล้ียงสีแดง กลีบดอกสีเหลืองออน หรือชมพูออน ตรงกลางสมี ว งแดง ผล เปนผลแหง แตก รูปไข กวาง 1.8 ซม. ยาว 2 ซม.ปลายแหลม มีขน หรือเกล้ียง มกี ลีบเลยี้ งสีแดงฉ่ำน้ำหมุ ไว เมล็ดขนาด 4-5 มม. พืชปลูกทัว่ ไปในเขตรอ น ขยายพนั ธุโดยเมล็ด ใบและยอดออ น แกไ อ เมล็ด บำรงุ ธาตุ ขับปส สาวะ พชื สมุนไพร • 11 กอมขมPicrasma javanica Blumeตะพา นกน ดงี ูตน ขางขาว หมกั กอมมะคา หมาชล ดำ กะลำเพาะตน หงีน้ำหยนี ำ้ ใบเล็กวงศ SIMAROUBACEAE ไมต น สงู ถงึ 15 เมตร ใบ ประกอบแบบขนนกใบยอย 2-3 คู รูปรีแกมรูปขอบขนาน กวาง2-8 ซม. ยาว 6-15 ซม. ขอบใบเรียบ หรอื เปนคลื่นเล็กนอย ปลายใบเรียวแหลม ดอก ออกเปน ชอ แยกเพศ กลบี ดอกสขี าว ผล ลกั ษณะเปน พู1-4 พู เมื่อสกุ สีดำหรอื นำ้ เงินคล้ำ พบในอินเดีย ถึงเวียดนาม และมาเลเซียในประเทศไทยมักพบตามปา ดิบแลง โดยเฉพาะบริเวณริมลำหวย ขยายพนั ธุโ ดยเมลด็ เปลอื ก รสขม ตม น้ำด่ืมแกไขมาลาเรยี และแกไขทกุ ประเภท พชื สมนุ ไพร • 13 กาสะลองคำ Radermachera ignea (Kurz) Steenis กากี แคะเปา ะ สำเภาหลามตน จางจืด สะเภา ออ ยชา ง วงศ BIGNONIACEAE ไมต น สงู 6-15 เมตร ใบ ประกอบแบบขนนก 2 ช้ัน ใบยอย 3-4 คู รูปไขแกมรูปใบหอก หรือรูปขอบขนานแกมรูปใบหอก กวาง 2-4.6 ซม. ยาว 5-12 ซม. ดอก ออกเปนกระจุกตามกิ่ง กลีบเลย้ี งเชื่อมเปนหลอด ยาว 1.5-2.2 ซม. กลีบดอกสสี ม เปน หลอด ยาว 4.4-7 ซม. ปลายแยกเปนแฉก เกสรเพศผู 4 อัน ผล เปน ฝก แหง แตก ยาว 32-45 ซม. พบในจีนและอินโดจีน ในประเทศไทยพบตามภูเขาหินปูน และปาดิบแลง ขยายพันธโุ ดยเมลด็ ตน ตมน้ำดื่มแกทองเสีย ใบ ตำค้ันน้ำ ทาหรือพอกรักษา แผลสด แผลถลอก หา มเลือด นิยมปลกู เปนไมประดับ พชื สมนุ ไพร • 15 กำลังชา งเผอื กHiptage benghalensis (L.) Kurzพญาชางเผือกวงศ MALPIGHIACEAE ไมเ ถา เนอ้ื แขง็ ใบ เดยี่ ว รปู รี รปู ไข หรอื ไขก ลบั กวา ง 3-7 ซม.ยาว 5-15 ซม. มตี อ ม 2 ตอ ม ทโ่ี คนใบ ผวิ ใบดา นลา งมขี นหนาแนนดอก ออกเปนชอสีขาวแตมเหลือง กลีบเลี้ยงมักมีตอม 1 ตอมกลีบดอกขอบเปน ชายครยุ เกสรเพศผูยาวถงึ 12 มม. ผล มปี ก พบในอินเดีย ถึงอินโดจีน และมาเลเซีย ในประเทศไทยพบตามภเู ขาหนิ ปูน และปาเบญจพรรณ ลำตน บำรุงกำหนัด เปนยาอายุวัฒนะ เจริญอาหาร แกออ นเพลยี ขบั ลม จกุ เสยี ด แนนเฟอ พืชสมนุ ไพร • 17 ขยนัBauhinia strychnifolia Craibเครอื ขยนั เถาขยัน สยาน หญานางแดงวงศ FABACEAE (LEGUMINOSAE) ไมเถา เนอ้ื แขง็ มมี อื เกาะ ใบ เดี่ยว รปู ไข หรอื รูปขอบขนานกวาง 3-7 ซม. ยาว 6-12 ซม. โคนใบมน หรือเวารูปหัวใจปลายใบเรียวแหลม หรือเปนติ่งหนาม ดอก ออกเปนชอแบบกระจะที่ปลายยอด ยาวถึง 1 เมตร สีแดง กลีบเลี้ยงรูปถวยปลายแยก 5 แฉก กลบี ดอกรปู ไขกลับ เกสรเพศผทู ส่ี มบรู ณ 3 อันผล เปนฝกแบน ยาว 16 ซม. เมล็ด 8-9 เมล็ด พชื เฉพาะถน่ิ ของประเทศไทย พบในปา เตง็ รงั และปา เบญจพรรณทางภาคเหนือ และภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ขยายพันธุโดยเมล็ด รากและลำตน เขายาบำรุงโลหิต สำหรับสตรีหลังคลอดขณะอยูไฟ และชว ยใหม ดลูกเขา อเู รว็ พชื สมุนไพร • 19 คำฝอยCarthamus tinctorius L.ดอกคำ คำ คำยองช่อื สามัญ Safflowerวงศ ASTERACEAE (COMPOSITAE) ไมลมลกุ ใบ เดี่ยว เรยี งสลบั รปู ใบหอกแกมขอบขนาน หรอืรูปรี กวาง 1-5 ซม. ยาว 3-15 ซม. ไมมีกานใบ หรือมีสั้นมากขอบใบหยักเปนฟนเล่ือย ปลายใบแหลม ดอก ออกเปนกระจุกท่ีปลายยอด ดอกยอยจำนวนมาก สีเหลือง เมอ่ื แกสีสม ผล เปนผลแหงเมล็ดลอน รูปไขกลับ ยาว 6-8 มม. เปลือกคอนขางแข็งสงี าชาง ปลายตดั มี 4 สนั พืชพื้นเมืองของเอเชยี ใต ในประเทศไทยเปน พชื ปลูก ดอก บำรุงโลหิต บำรุงประสาท บำรุงหัวใจ บำรุงน้ำเหลืองขับปสสาวะ เกสร บำรุงโลหิต ขับระดู เมล็ด ขับเสมหะ แกโรคผิวหนงั นำ้ มนั จากเมลด็ แกอ มั พาต ลดไขมนั ในเสน เลือด พชื สมุนไพร • 21 คำรอกEllipanthus tomentosus Kurzหำฟาน ตานกกดนอ ย กะโรงแดง หมาตายทากลาก ประดงเลอื ดจันนกกด ชางนา ว อนุ ข้ไี กวงศ CONNARACEAE ไมพ มุ หรอื ไมต น ใบ เดย่ี ว รปู รี หรอื รปู ใบหอก กวา ง 3-6 ซม. ยาว 6-15 ซม.ทอ งใบมขี นโดยเฉพาะทเี่ สน ใบ ดอก ออกเปน ชอ แบบกลมุ แนน หรอื แบบชอ กระจะสีขาว หรือสีครีม ดานนอกมีขนประปราย ดานในมีขนแนน ผล เปนผลแหงแตกมีขนสนี ้ำตาล พบในพมา อินโดจีน และมาเลเซยี ในประเทศไทยพบทางภาคเหนอื กิ่งและลำตน ตมด่ืมแกปวดทองเกร็ง แกทองอืดทองเฟอ ชวยเจริญอาหารผสมสมุนไพรอื่น ตมน้ำดื่มแกหืด เปลือกตนและแกน ตมน้ำดื่มแกไตพิการ(มีปสสาวะขนุ ขน เหลอื งหรือแดง มักมอี าการแนน ทอง ทานอาหารไมได)22 • พรรณไมเ มืองไทย แคหางคา งMarkhamia stipulata Seem.แคหวั หมู แคหมู แคปุม หมู แคขน แคอาว แคยอดดำวงศ BIGNONIACEAE ไมต น สงู 5-10 เมตร ใบ ประกอบแบบขนนก ใบยอ ย 4-8 คู รปู ขอบขนาน รปู รีหรือรูปไขแกมขอบขนาน ดอก ออกเปนชอแบบชอกระจะ กานดอกมีขนสีทองปกคลมุ หนาแนน กลบี เลย้ี งโคนเชอ่ื มเปน หลอดปลายแยก ดา นนอกมขี นปยุ ปกคลมุหนาแนน กลีบดอกรูประฆัง ยาวถึง 7 ซม. ผล เปนฝกกลมยาว แหงแตก กวาง2.2-2.8 ซม. ยาว 45-70 ซม. เมลด็ กวาง 0.8 ซม. ยาว 3.5 ซม. กระจายพันธุในพมา และลาว ในประเทศไทยพบตามปาเบญจพรรณ และปา ดบิ แลง ขยายพันธุโ ดยเมลด็ เปลอื กตน ตม นำ้ ดมื่ แกท อ งอดื ทอ งเฟอ เมลด็ แกโ รคชกั บำรงุ โลหติ ขบั เสมหะใบ ตม อาบ หรอื ตำคน้ั นำ้ ทาหรอื พอก แกโ รคผวิ หนงั ผนื่ คนั หดู รกั ษาแผลสด แผลถลอก แผลไฟไหม และนำ้ รอ นลวก หา มเลอื ด ราก ตน เปลอื ก และผล ตม นำ้ อาบบรรเทาอาการปวดตามรา งกาย ปวดหลงั ดอกออ น ลวกเปน ผกั จม้ิ นำ้ พรกิ พชื สมนุ ไพร • 23 เจตมูลเพลงิ ขาว Plumbago zeylanica L. ปดปวขาว วงศ PLUMBAGINACEAE ไมพ ุม ลำตน เกล้ยี ง ใบ เดี่ยว รูปไข กวา งถงึ 7.5 ซม. ยาวถึง 16 ซม. ดอก ออกเปน ชอ ยาวถงึ 30 ซม. มักจะแตกแขนง แกน กลางชอ และใบประดบั มกั มขี นตอ มสีเขยี วปกคลุม กลบี ดอกสขี าว เชื่อมเปนหลอดทโี่ คน ยาวถงึ 2.2 ซม. ปลายแยกเปน แฉก รูปไข ผล เปนผลแหงแตก รูปขอบขนาน ปลายแหลม มเี มล็ดเดียว พบในเขตรอ นของซกี โลกตะวนั ออก ในประเทศไทยนยิ มปลกู ตามบานเรอื น รากและลำตน แกรดิ สดี วงทวาร เขายาบำรุงธาตุ บำรุงโลหติ รกั ษาโรคทางเดินปส สาวะ นว่ิ ไขม าลาเรยี ขบั ประจำเดือน บำรุง รางกาย ทำใหอาเจียน ใบ ตำคั้นน้ำ หรือพอกรักษาแผลสด หามเลือด ฤทธ์ิทางเภสัชวิทยา สารสกัดจากรากมีฤทธ์ิบีบมดลูก ทำใหหนูแทง และมีฤทธ์ิตานเช้ือแบคทีเรียและเช้ือรา สาร plumbagin จากรากมฤี ทธต์ิ า นเซลลม ะเร็ง ลดไขมันในเลือด และ ยบั ย้งั เชื้อแบคทเี รยี พชื สมนุ ไพร • 25 เจตมลู เพลงิ แดง Plumbago indica L. ปด ปว แดง วงศ PLUMBAGINACEAE ไมพุม รากอวบ ใบ เดีย่ ว รูปขอบขนานแกมรี กวา งถึง 7 ซม. ยาวถงึ 15 ซม. แผน ใบเกล้ียง ดอก ออกเปนชอ ยาวถงึ 25 ซม. กลบี ดอกสแี ดง โคนเช่อื มเปน หลอด ยาวถงึ 3.5 ซม. ปลายแยก เปน แฉก รูปไขกลับ ผล เปนผลแหงแตก พบในเขตรอนของซีกโลกตะวันออก ในประเทศไทยพบตาม ธรรมชาตบิ างพื้นท่ี เชน ปาเบญจพรรณ ราก ชว ยยอ ย และเจรญิ อาหาร บำรงุ ธาตุ ขบั ลม กระจายลม รักษารดิ สีดวงทวาร แกค ดุ ทะราด รักษาฝ ลำตน ขบั ประจำเดือน แกปวดทอง ใบ ขับเสมหะ ดอก รักษาโรคตา ชวยยอยอาหาร ขับลม พชื สมนุ ไพร • 27 ชองระอาSecuridaca inappendiculata Hassk.มะเขือแจเ ครือ จองละอาง จงุ อางเถามวก เถาโมก รางจดื สกุนวงศ POLYGALACEAE ไมเ ถาขนาดใหญ มเี นอื้ ไม ใบ เดย่ี ว เรยี งสลบัรปู ขอบขนาน รปู ไข หรอื รปู ไขก ลบั กวา ง 2-6 ซม.ยาว 4-14 ซม. แผนใบเกลยี้ ง หรอื มขี นเล็กนอ ยดอก ออกเปนชอ ยาว 5-30 ซม. มีขนปกคลมุกลบี ดอกสชี มพอู อ น ผล มปี ก เดย่ี ว กวา ง 25 มม.ยาว 85 มม. เมล็ดรูปรี กระจายพันธุในอินเดีย จีน และเอเชียตะวันออกเฉียงใต มักพบตามริมลำหวยหรือพ้นื ทีเ่ ปด ท้งั ในปาดบิ และปาผลดั ใบ ทง้ั ตน ตม หรอื ดองเหลา เปน ยาแกป วดหลงัปวดเอว ลำตน เขายาดองเหลาเพื่อบำรุงกำลังหรอื บำรุงกำหนดั พืชสมนุ ไพร • 29 ชา เรอื ด Caesalpinia mimosoides Lam. หนามปยู า ผกั ปยู า ทะเนาซอง ผักกาดหญา ผกั ขะยา ผกั คายา วงศ FABACEAE (LEGUMINOSAE) ไมพ มุ หรอื ไมพุมรอเลอ้ื ย มีขนสาก และหนาม ใบ ประกอบ แบบขนนก 2 ชน้ั ใบยอ ยออกตรงขา ม รปู ขอบขนาน กวา ง 4 มม. ยาว 10 มม. กานใบส้ันมาก ดอก สีเหลือง ออกเปนชอแบบ ชอ กระจะทีป่ ลายยอด ผล เปน ฝก ลักษณะคลา ยถุง สว นโคนแคบ สวนปลายมน หรือมจี ะงอย เมล็ดมี 2 เมลด็ รปู ขอบขนาน กวา ง ประมาณ 7 มม. ยาว 10 มม. พบในอินเดีย จีน และอินโดจีน ในประเทศไทยพบตาม ปาเบญจพรรณ ยอดออน เคี้ยวกินสด แกลม วิงเวียน หนามืด รับประทาน เปนผกั สด ลวกจมิ้ น้ำพริก หรอื แกง พืชสมนุ ไพร • 31 ชมุ เหด็ เทศ Senna alata (L.) Roxb. ข้ีคาก หมากกะลงิ เทศ ลับมืนหลวง ชุมเหด็ ใหญ วงศ FABACEAE (LEGUMINOSAE) ไมพมุ สงู 1-5 เมตร ใบ ประกอบแบบขนนก ใบยอ ย 8-20 คู รูปขอบขนานแกมรี กวาง 3-7 ซม. ยาว 5-15 ซม. ปลายมน ดอก สีเหลือง ออกเปนชอที่ซอกใบ กลีบเล้ียงรูปขอบขนาน กลบี ดอกรปู ไขแ กมรปู ไต หรอื รปู ชอ น ยาว 2 ซม. ผล เปน ฝก แบน และหนา เกล้ียง กวาง 1.5-2 ซม. ยาว 10-15 ซม. มีครีบตาม ขอบ เมลด็ แบน กวาง 5-8 มม. ยาว 7-10 มม. ถน่ิ กำเนดิ อเมรกิ าใต ในประเทศไทยพบขน้ึ ทว่ั ประเทศ บรเิ วณ พน้ื ที่ช้นื แฉะ ใบสด ตำแชเหลา ใชทาวันละ 2-3 คร้ัง รักษากลากเกลื้อน ใบและดอก เปนยาระบาย พืชสมนุ ไพร • 33 ซอGmelina arborea Roxb.เฝง แกม อน ชอ งแมว แตงขาว ทองแมว เปานกสันปลาชอนวงศ LAMIACEAE (LABIATAE) ไมตน สูงถึง 20 เมตร ใบ เด่ียว ออกตรงขาม รูปไข กวาง11-18 ซม. ยาว 12-21 ซม. โคนใบรปู หวั ใจ ปลายใบเรียวแหลมดอก สีเหลืองมีแตมสีน้ำตาล ออกเปนชอ ยาว 7-12 ซม. บานเต็มทกี่ วาง 3-5 ซม. ปลายมี 5 แฉก ขนาดไมเ ทา กนั ผล รปู ไขกวาง 1.5 ซม. ยาว 2 ซม. ผวิ เกลี้ยง เปลือกตน ตมอาบแกคัน แกโรคผิวหนัง ผ่ืนคัน แกหูดตำผสมผลสีฟน คนทา พอกเทา หรือตมแชเ ทา แกโรคนำ้ กดั เทา พชื สมุนไพร • 35 ดองดึง Gloriosa superba L. กา มปู คมขวาน บอ งขวาน หวั ขวาน ดาวดงึ ส วา นกา มปู พันมหา มะขาโกง ชื่อสามัญ Climbing lily วงศ COLCHICACEAE ไมเถาลมลุก ยาวประมาณ 2 เมตร ใบ เดยี่ ว เรียงสลบั และ มมี ือเกาะทป่ี ลาย กวาง 1.5-4 ซม. ยาว 8-17.5 ซม. ดอก เดีย่ ว กลีบดอกรูปขอบขนานแคบ ขอบยน กวาง 0.7-1.5 ซม. ยาว 5-7 ซม. สเี ขยี ว หรอื สีเหลือง ตอมากลายเปน สีแดงเมื่อแก กานชู เกสรเพศผู ยาว 2-5.5 ซม. ผล เปนผลแหงแตก กวาง 1.5-2 ซม. ยาว 4-10 ซม. พบในเขตรอนของแอฟริกา และเอเชีย ในประเทศไทย พบทางภาคเหนือตามปาเบญจพรรณ หัวใตดินและเมล็ด แกโรคปวดขอ ฆาเซลลมะเร็งบางชนิด แกโรคเรื้อน รักษาบาดแผล แกเสมหะ แกแมลงสัตวกัดตอย หัวใตดนิ ไมค วรรับประทานมาก หรือควรใชอยางถูกวิธี เนอ่ื งจาก มสี ารประกอบอลั คาลอยด เมอ่ื รบั ประทานจะมีพษิ พชื สมุนไพร • 37 ตองแตก Baliospermum solanifolium (Burm.) Suresh ชอ่ื พอง Baliospermum montanum (Willd.) Müll.Arg. ลองปอม ถอนดี นองปอ ม ทนดี วงศ EUPHORBIACEAE ไมพ มุ สงู ถงึ 2 เมตร ใบ เดย่ี ว รปู ไข หรอื รปู ขอบขนาน กวา ง 3-10 ซม. ยาว 8-12 ซม. ขอบใบจักเปนฟน เล่อื ย หยกั มน หรือ เวาเปนแฉก 3-5 แฉก ดอก ออกเปนชอ แยกเพศ ผล เปนผล แหงแตก กลบี เล้ียงติดคงทน พบในอินเดีย ถึงเอเชียตะวันออกเฉียงใต ในประเทศไทย พบทว่ั ไปตามปา เบญจพรรณ และปา ดิบแลง ขยายพนั ธโุ ดยเมล็ด รากและเปลือก เปนยาถาย ยาระบาย ขับลม ขับเสมหะ แกพ ยาธิ แกลมจกุ เสยี ด แกไข ตน บำรุงน้ำดี เปลอื ก แกฟกบวม ใบ แกห ืด ถอนพิษไข พชื สมุนไพร • 39 ตะไครตนLitsea cubeba (Lour.) Pers.จะไคต น ตะไครวงศ LAURACEAE ไมพ มุ สงู ถงึ 10 เมตร ใบ เดย่ี ว ออกสลบั รปู ขอบขนาน กวา ง1-2.5 ซม. ยาว 3-7 ซม. ดอก ออกเปนชอแบบซี่รมที่ซอกใบบรเิ วณปลายกงิ่ แยกเพศ กลบี รวม 5-6 กลบี ยาว 1.5-2.5 มม.ผล เปน ผลสดแบบเมลด็ เดยี วแขง็ รปู ไข กวา ง 5 มม. ยาว 6-7 มม.มตี อมน้ำมันท่ีผวิ ประเทศไทยพบตามปา ดบิ เขา และปาดบิ แลง ราก ขบั ลมในลำไส แกปสสาวะพกิ าร เปลือกตน ขบั ลม ฤทธ์ิทางเภสชั วทิ ยา ยบั ยง้ั เชอ้ื แบคทเี รยี เชอ้ื รา ยบั ยง้ั การเตน ผดิ จงั หวะของหัวใจ ผล ใชป ระกอบอาหาร พชื สมุนไพร • 41 ตะลิงปลงิ Averrhoa bilimbi L. หลิงปลงิ บลมี งิ วงศ OXALIDACEAE ไมพุม หรือไมตน สูงถึง 15 เมตร ใบ ประกอบแบบขนนก ใบยอย 7-19 คู มักจะออกเปนกระจุกที่ปลาย ใบยอยกวางถึง 4 ซม. ยาวถงึ 12 ซม. ทองใบมขี นนุมปกคลุม ดอก ออกเปนชอ ตามลำตน กลบี ดอกกวา ง 3-4 มม. ยาว 10-20 มม. ผล เปน ผลสด มีหลายเมล็ด ลักษณะคอนขางมน หรือมีพูเล็กนอย กวางถึง 5 ซม. ยาวถงึ 10 ซม. พชื ปลกู ในประเทศไทย ทย่ี งั ไมท ราบถน่ิ กำเนดิ แนช ดั สนั นษิ ฐาน วามาจากทางดานตะวันออกของมาเลเซีย แตนักพฤกษศาสตร ไดเก็บตัวอยางคร้งั แรกจากประเทศศรีลังกา ผล แกเสมหะเหนยี ว ฟอกโลหิต รับประทานเปนผลไมสด มี รสเปร้ยี วมาก ฝานแลว นำไปแชนำ้ ปลา หรือจ้มิ เกลือ ราก แกพ ิษ รอนใน กระหายน้ำ พชื สมนุ ไพร • 43 ตาลเหลือง Ochna integerrima (Lour.) Merr. แงง ชา งนา ว ตานนกกรด กระโดงแดง กำลงั ชา งสาร ชางโนม ฝนกระแจะ วงศ OCHNACEAE ไมพ มุ หรอื ไมต น ขนาดเลก็ สงู ถงึ 12 เมตร ใบ เดย่ี ว รปู ขอบ ขนาน หรอื รูปใบหอก กวาง 2-7 ซม. ยาว 6-20 ซม. ขอบใบหยัก ดอก ออกเปนชอ บานเต็มท่ีกวาง 2-3.5 ซม. ฐานรองดอกนูน และขยายเลก็ นอยเม่อื ติดผล กลบี เล้ียง 5 กลบี รปู ไข หรือรูปไข แกมขอบขนาน กลีบดอก 5-6 กลีบ หรือมากถึง 10 กลบี รปู ไข กลบั ผล เปน ผลแบบเมล็ดเดียวแข็ง พบในอินเดีย ถึงอินโดจีน และมาเลเซีย ในประเทศไทย พบเกือบทว่ั ประเทศ ตามปา ผลดั ใบ ทค่ี วามสงู 0-1,200 เมตร จาก ระดับนำ้ ทะเล ราก ขบั พยาธิ แกน ำ้ เหลอื งเสยี เปลอื ก แกป วดตา แกต าเคอื ง เนื้อไม แกกระษัย ขับพิษเสมหะและโลหิต แกปวดเม่ือย รักษา ตับ แกปวดทอง คลายอาการเกร็งของกลามเนื้อทอง และรักษา โรคท่ีเกี่ยวกบั ทางเดินปส สาวะ พืชสมนุ ไพร • 45 ทะโล Schima wallichii (DC.) Korth. กรรโชก กาโซ สารภปี า คายโซ จำปาดง พระราม บุนนาค พงั ตาน พนั ตนั มังตาน หมูพี วงศ THEACEAE ไมต น สงู 10-25 เมตร ใบ เดย่ี ว รปู ขอบขนาน หรอื รปู ใบหอก แกมรี กวา ง 3-6 ซม. ยาว 7-20 ซม. ดอก ออกเปน ชอ ขนาดเลก็ บานเตม็ ที่กวาง 3-4 ซม. กลบี เลี้ยงรูปไต มีขนเลก็ นอ ย กลีบดอก รูปไขปลายมน ผล เปนผลแหงแตก รูปคอนขางกลม เสนผาน- ศนู ยก ลาง 2-3.5 ซม. พบทางตะวันออกของอินเดีย ถึงมาเลเซีย ในประเทศไทย พบทั่วประเทศตามปาไผ ปาดิบแลง และปาดิบเขา ท่ีความสูง 0-2,500 เมตร จากระดบั นำ้ ทะเล ดอกแหง แชห รอื ชงใหส ตรคี ลอดบตุ รใหม ดม่ื ตา งนำ้ แกข ดั เบา ชกั ลมบา หมู ตน และกง่ิ ออ น แกค ลน่ื ไส หยอดหแู กป วด พืชสมุนไพร • 47 ทบั ทิม Punica granatum L. มะเกา ะ พิลา พิลาขาว มะกอ งแกว วงศ PUNICACEAE ไมพุม สูง 1-5 เมตร ก่ิงมักแตกแขนง และมีหนามบริเวณ ซอกใบ ใบ เดยี่ ว ออกตรงขา ม รปู ใบหอก กวา ง 0.6-3 ซม. ยาว 1-9 ซม. ดอก เดยี่ ว ออกตามกง่ิ กา นดอกสน้ั กลบี เลย้ี งปลายแยก เปน แฉก ยาวประมาณ 1.2 ซม. กลบี ดอกรปู ไขก ลบั ยาวประมาณ 2.5 ซม. ปลายมน ผล รปู คอ นขา งกลม เสน ผา นศนู ยก ลาง 5-15 ซม. ถ่ินกำเนิดบริเวณพื้นที่ระหวางเชิงเขาหิมาลัย นำเขามาปลูก ในประเทศไทยเปนไมผ ล เปลอื กผล แกท อ งเสยี รกั ษาแผลเนา เปอ ยเรอ้ื รงั แกโ รคผวิ หนงั เปลือกรากและเปลือกตน ขับพยาธิตัวตืดและพยาธิไสเดือน นำ้ คั้นจากเยอื่ หุม เมลด็ แกเ ลือดออกตามไรฟน พชื สมนุ ไพร • 49 นำ้ นมราชสีหEuphorbia hirta L.หญา นำ้ หมกึ นมราชสหี ผกั โขมแดงวงศ EUPHORBIACEAE ไมลมลุก สูงถึง 45 ซม. ลำตนตั้งตรง หรือทอดเล้ือย มีขนสีนำ้ ตาลอมเหลอื งปกคลมุ ใบ เด่ยี ว เรยี งสลบั รูปไขแ กมรี กวาง0.6-1.8 ซม. ยาว 1.2-4 ซม. โคนใบเบย้ี ว ขอบใบจกั เปน ฟน เลอ่ื ยดอก ออกเปนชอรูปถวย สีเขียว และมีสีแดงปะปน ดอกยอย20-50 ดอก ผล เปน ผลแหง แตก พบในเขตรอ น และเขตอบอนุ ของโลก สนั นษิ ฐานวา มถี น่ิ กำเนดิในอเมรกิ า ในประเทศไทยพบไดท ัว่ ไป โดยเฉพาะพนื้ ท่ีเปด ท้ังตน บำรุงกำลัง บำรุงน้ำนม บำรุงธาตุ ขับปสสาวะ แกปสสาวะแดง ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา กระตุนภูมิคุมกัน เรงใหแผลหายเรว็ ยับยง้ั การเกร็งของกลา มเนือ้ ตา นเช้ือรา ตา นเช้ือบิด พืชสมุนไพร • 51 เนระพสู ีไทย Tacca chantrieri André ดีงูหวา ดีปลาชอน นิลพูสี มังกรดำ มาถอนหลัก วา นพังพอน ชือ่ สามัญ Bat flower วงศ TACCACEAE ไมล ม ลุก มีเหงารูปทรงกระบอก ใบ เดีย่ ว รูปรี รปู ขอบขนาน หรอื รปู ใบหอก กวา ง 6-18 ซม. ยาว 25-60 ซม. ดอก ออกเปน ชอ แตละชอมีดอกยอยมากสุดถึง 25 ดอกยอย ใบประดับ มี 2 คู ออกตรงขามสลับต้ังฉาก ร้ิวประดับรูปเสนดาย 6-25 อัน ยาว 10-25 ซม. ดอกยอ ย กวา ง 0.6-2 ซม. ยาว 1-2.5 ซม. ปลายแยก 6 แฉก ผล เปนผลแหง แตก รูปสามเหล่ียม กวาง 1-2 ซม. ยาว 1.5-3 ซม. เมลด็ รปู ไต ยาว 3-4 มม. พบทางตอนใตของจีน อินเดีย บังคลาเทศ อินโดจีน และ มาเลเซยี บรเิ วณปา ดิบเขา ทคี่ วามสูง 50-1,000 เมตร จากระดับ น้ำทะเล ทั้งตน ผสมกับสมุนไพรอื่น ฝนรวมกันกินแกเบ่ือเมา เหงา หรือใบ ตมน้ำด่ืมหรือเค้ียวกิน แกปวดตามรางกาย ปวดทอง อาหารไมย อย อาหารเปนพษิ โรคกระเพาะอาหาร บำรุงรางกาย ใบออน นำมาลนไฟหรอื กนิ เปนผกั สดกบั ลาบ พืชสมุนไพร • 53 เปา เลือดStephania venosa (Blume) Spreng.เปาเลือดเครือ สบเู ลือด กลิง้ กลางดงบอระเพ็ดยางแดง กระทอมเลอื ดวงศ MENISPERMACEAE ไมเถา มีหัวสะสมอาหาร เถามียางสีแดงบริเวณปลายยอดหรอื ทกี่ า นใบ ใบ เดยี่ ว รปู ไข ขอบใบเวา เลก็ นอ ย กวา ง 7-12 ซม.ยาว 6-11 ซม. กานใบตดิ ใกลโ คนใบ ยาว 5-15 ซม. ดอก ขนาดเลก็ กวาง 4-5 มม. ออกเปน ชอแบบซ่ีรม แยกเพศ ดอกเพศผู มีกลบี เลยี้ ง 6 กลบี รปู ไข หรอื รปู ไขก ลบั กลบี ดอก 3 กลบี รปู ไขก ลบัชอดอกเพศเมีย มักจะหนาแนน กวา มกี ลีบดอก 2 กลีบ คลายรปูไต ผล เปนผลแบบเมลด็ เดียวแข็ง รปู ไขก ลบั ยาว 7 มม. พบในเอเชียตะวันออกเฉียงใต ในประเทศไทยพบตามปาเบญจพรรณ และภเู ขาหนิ ปนู ทค่ี วามสงู 0-1,500 เมตร จากระดับน้ำทะเล ราก บำรุงเสนประสาท แกไข แกหืด แกบิด หัว แกเสมหะในลำคอและทรวงอก กระจายลม บำรุงกำลัง เปนยาอายุวัฒนะบำรงุ กำหนดั ใบ บำรุงธาตุ ฆาพยาธิ พืชสมุนไพร • 55 พญายอClinacanthus nutans (Burm.f.) Lindauพญาปลอ งทอง พญาปลอ งดำ ผักมนั ไก ผกั ลน้ิ เขยี ดเสลดพงั พอนตัวเมียวงศ ACANTHACEAE ไมพุมรอเลื้อย ใบ เด่ียว ออกตรงขาม รูปไขแกมขอบขนาน หรือรูปใบหอกกวาง 0.5-1.5 ซม. ยาว 2.5-13 ซม. ดอก ออกเปนชอ ดอกยอ ยจำนวน 5 ดอกข้ึนไป กลีบเลย้ี งยาว 1 ซม. มีขนแบบตอมปกคลมุ กลีบดอกเช่อื มเปนหลอด ยาว3.5 ซม. ปลายแยก รูปปากเปด ผล เปนผลแหง แตก พืชปลูก ไมทราบถิ่นกำเนดิ ที่แนช ดั ใบ รักษาแผลไฟไหม น้ำรอนลวก แมลงกัดตอย ผื่นคัน ลดการอักเสบของเริมในปาก และงูสวดั56 • พรรณไมเมืองไทย พระจนั ทรคร่ึงซกีLobelia chinensis Lour.บัวครง่ึ ซกีวงศ CAMPANULACEAE ไมลม ลกุ อายหุ ลายป ใบ เด่ยี ว เรยี งสลบั รูปใบหอก กวาง 1.2-2.5 ซม. ยาว2.5-6 ซม. ขอบใบจักเล็กนอย ดอก เดย่ี ว ออกท่ซี อกใบ กลบี เล้ยี งอยเู หนอื รังไขปลายแยก 5 แฉก กลีบดอกไมสมมาตร ปลายแยก 5 แฉก ผล เปนผลแหงแตกยาว 4-6 มม. เมล็ดรปู รี จำนวนมาก พบท่วั ไปในประเทศจีน เปนพืชปลกู ในประเทศไทย ตนสด เปนยาบำรุงปอด แกวัณโรค และแกหืด ชาวจีนนิยมใชตนสดตำผสมกบั เหลา กนิ แกอ าเจียนเปนเลือด แกหืด พืชสมุนไพร • 57 เพชรสังฆาตCissus quadrangularis L.ข่ันขอ สนั ชะควด สามรอ ยตอวงศ VITACEAE ไมเถา อวบน้ำ ยาวถึง 8 เมตร ผิวเกล้ียง ลำตนมีสันและมือเกาะ ใบ เดยี่ ว รปู ไข หรอื สามเหล่ียม ยาว 2-5 ซม. แผนใบมีตอมโปรงแสง ขอบใบจักหาง ดอก ออกเปนชอแบบกระจุกท่ีโคนกานใบ กลีบเล้ียงขนาดประมาณ 2 มม. กลีบดอกรูปไขปลายแหลม โคงเปด เม่ือดอกบาน ยาวประมาณ 2.5 มม. เกสรเพศผู 4 อัน ผล เปนผลสด คอนขางกลม เสนผานศูนยกลาง7 มม. เมล็ดมี 1 เมล็ด รปู ไขกลับ ผวิ เกล้ยี ง พบบริเวณเขตรอนในแอฟริกา และเอเซียใต ในประเทศไทยเปนพืชปลกู เถาสด กินวันละ 1 ปลอง จนครบ 3 วัน แกริดสีดวงทวารแกลกั ปดลกั เปด ประจำเดอื นมาไมปกติ รักษากระดูกแตกและหกัแกหูน้ำหนวก ขับน้ำเหลืองเสีย ราก รักษากระดูกแตกและหักใบ รักษาโรคลำไส พชื สมุนไพร • 59 มะกายคัด Mallotus philippensis (Lam.) Müll.Arg. กายคัดหิน ข้ีเน้อื สากกะเบอื ละวา คำแดง คำแสด มะคาย ทองทวย แสด แทงทวย ลายตวั ผู ขี้เตา ชาตรีขาว พลับพลาขเี้ ตา พลากวางใบใหญ ช่อื สามญั Monkey-faced tree วงศ EUPHORBIACEAE ไมตน ขนาดเล็ก สงู ถงึ 15 เมตร กิง่ กา นมขี นรูปดาวและเกล็ด สแี ดง ใบ เดย่ี ว เรยี งสลบั รปู ไขแ กมรปู รี กวา ง 2.1-10.5 ซม. ยาว 4-22 ซม. ทอ งใบมขี นลักษณะตอ มหรอื เปนเกล็ด เสนใบสามเสน จากโคน ดอก ออกเปน ชอ แยกเพศ ชอ ดอกเพศผู ยาวถงึ 18 ซม. กลบี ดอกขนาด 2-3 มม. ชอ ดอกเพศเมยี ยาวถงึ 20 ซม. กลบี ดอก ขนาด 4 มม. ผล เปนผลแหงแตก กวา ง 6-8 มม. ยาว 8-12 มม. เปนพูเลก็ นอ ย สนี ำ้ ตาลแดง เมลด็ สีดำ กวาง 3.5-3.8 มม. ยาว 4-4.2 มม. กระจายพันธุต้ังแตเอเชียถึงออสเตรเลีย ในประเทศไทยพบ ทกุ ภาค เปลอื ก บำรุงโลหติ ใบ ขบั ปสสาวะ แกบ ดิ ดอก บำรงุ สมอง บำรงุ โลหติ แกอ าการแสบรอ นตามผวิ หนงั เมลด็ แกล ม ขบั ปส สาวะ บำรงุ โลหติ ฤทธท์ิ างเภสชั วทิ ยา ขับพยาธิ ตานเชื้อแบคทีเรีย พืชสมนุ ไพร • 61 มะคำดีควาย Sapindus rarak DC. มะซกั สมปอยเทศ ประคำดคี วาย ชอ่ื สามัญ Soap nut tree วงศ SAPINDACEAE ไมตน สงู ถึง 20 เมตร ใบ ประกอบแบบขนนก ใบยอ ย 6 คู รูปขอบขนาน กวา ง 3-4 ซม. ยาว 10-12 ซม. โคนใบเบย้ี ว ดอก ออกเปนชอแยกแขนง กลีบเล้ียง 5 กลีบ รูปไข หรือรูปไขแกม ขอบขนาน กวา ง 2-2.5 มม. ยาว 3-5 มม. มขี นปกคลมุ กลบี ดอก 4 กลบี มีรยางคด า นในและมขี นยาวสนี ้ำตาลปกคลมุ ผล รปู ทรง กลม และมีลกั ษณะเปนสันเล็กนอ ย สีแดงเขม ขนาด 1.8-2 ซม. พบในอินเดีย ไตหวัน และเอเชียตะวันออกเฉียงใต ใน ประเทศไทยพบตามปาผลัดใบ และปาดิบแลง ที่ความสูง 150- 1,600 เมตร จากระดบั นำ้ ทะเล ราก แกหืด ไอ เปลือก แกก ระษยั แกพ ษิ ไข แกพ ิษรอน ผล ดับพิษท้ังปวง ดับพิษรอนภายใน แกไข แกหอบหืด รักษาโรค ผิวหนัง รงั แค และชันนะตุ ผลแกนำมาทุบใหม ฟี องสำหรับซักผา เมล็ด รักษาโรคผิวหนงั พชื สมนุ ไพร • 63 มะเฟองAverrhoa carambola L.ชื่อสามัญ Carambolaวงศ OXALIDACEAE ไมต น สงู ถงึ 14 เมตร ปลายกง่ิ มกั จะยอ ยลงใบ ประกอบแบบขนนก ใบยอย 3-6 คู ใบยอ ยกวา งถงึ 4 ซม. ยาวถงึ 10 ซม. ดอก ออกเปน ชอที่ซอกใบ ตามกิ่ง และลำตน กลีบดอกกวาง2 มม. ยาว 8 มม. ดา นในกลบี ดอกมขี นเลก็ นอ ยลักษณะเปนตอม ผล เปนผลสด กวาง 6 ซม.ยาว 12.5 ซม. มีสันตามยาว พืชปลกู ทั่วไป ไมทราบถ่นิ กำเนิดท่แี นช ัด ยอดออ น ทานเปน ผกั สดกบั ลาบ โดยเฉพาะลาบเน้ือ ใบและราก แกไข ใบ แกผดผื่นคันแกเลือดออกตามไรฟน แกบิด ลดการอักเสบขับระดู ขับปสสาวะ เปลือก แกไข แกทองเสียผล ขับเสมหะ ขับปสสาวะ ขับเลือดเสียรับประทานเปนผลไมสด มีท้ังสายพันธุหวานและสายพันธุเปรีย้ ว พืชสมนุ ไพร • 65 มะระข้นี ก Momordica charantia L. forma abbreviata (Ser.) W.J. de Wilde & Duyfjes มะหอ ย มะไห ผกั เหย ผกั ไห มะรอ ยรู ชอื่ สามญั Bitter cucumber, Leprosy gourd วงศ CUCURBITACEAE ไมเลือ้ ย ใบ เดี่ยว รปู คอนขางกลม กวา ง 2.5-10 ซม. ขอบ เวาลึก 5-7 แฉก ดอก เดี่ยว แยกเพศ บานเต็มท่กี วาง 2-3.5 ซม. กลีบเล้ยี งรปู ไข กลีบดอกรูปไขก ลับ ดอกเพศเมยี มขี นาดกลบี เลก็ กวา ดอกเพศผู ผล เม่อื แหงจะแตกออกเปน 3 พู รปู รี รปู ไข หรือ รูปขอบขนาน กวาง 2-4 ซม. ยาว 2-11 ซม. มีปุม และมีสัน 8-10 สนั เมล็ดจำนวนมาก พบในเขตรอ นชน้ื ของแอฟรกิ า เอเชยี ออสเตรเลยี และแปซฟิ ก มักพบบริเวณพื้นทเ่ี ปด ราก รักษาริดสดี วงทวาร ฝาดสมาน บำรงุ ธาตุ ลำตน บำรงุ น้ำดี เปนยาระบายออนๆ ใบ แกไข ดับพิษรอน ขับพยาธิ เปน ยาระบายออนๆ ผล แกพิษฝ แกฟกบวม แกอักเสบ บำรุงน้ำดี ขบั พยาธิ แกป ากเปอย ดับพษิ รอ น ชว ยเจริญอาหาร แกไ ข ฤทธ์ิ ทางเภสัชวิทยา พบวา ตา นมะเร็ง ยั้บยั้งการสง เสริมมะเร็ง ยบั ยง้ั อนมุ ลู ออกซิเจน ตานเช้อื แบคทเี รยี และตา นไวรสั พืชสมนุ ไพร • 67 มะรมุMoringa oleifera Lam.มะคอนกอ ม ผกั อฮี ึม ผกั อฮี มุชื่อสามญั Horse radish treeวงศ MORINGACEAE ไมพุม หรือไมตน สูง 3-10 เมตร ใบ ประกอบแบบขนนกใบยอย 8-10 คู รูปไข รูปไขกลับ หรือรูปขอบขนาน กวาง5-12 มม. ยาว 5-20 มม. ปลายมน หรอื เวา ตน้ื ดอก ออกเปน ชอแบบแยกแขนง ยาว 10-30 ซม. กลีบดอกสีเขียวออน กวาง5-8 มม. ยาว 10-17 มม. ผล เปน ฝกรูปดาบ หรอื กระบอง ยาว18-45 ซม. มสี ันหลกั 3 สนั เมลด็ ขนาดประมาณ 10 มม. มีปก ถน่ิ กำเนดิ อนิ เดยี ในประเทศไทยเปน พชื ปลูก เปลือก ขับลมในลำไส พอกแผล หามเลือด ใบ หามเลือดขับน้ำนม ทำใหนอนหลับ รักษาเลือดออกตามไรฟน ดอกขับน้ำตา ขับปสสาวะ แกไข กระตุนกำหนัด ผล บำรุงกำลังถอนพษิ ไข แกขดั เบา แกโ รคตบั และมา ม เมล็ด แกป วดตามขอ พืชสมุนไพร • 69 มะหลอดElaeagnus latifolia L.สลอดเถา สมหลอดวงศ ELAEAGNACEAE ไมพุม หรือไมพุมรอเลื้อย ก่ิงออน และชอดอกมีเกล็ดสีเงินหรือสีน้ำตาลปกคลุม ใบ เด่ียว เรียงสลับ รูปรี กวางถึง 9 ซม.ยาวถงึ 12 ซม. ดอก ออกเปน ชอ กระจกุ ทซ่ี อกใบ 2-15 ดอกตอ ชอวงกลีบรวม 4 กลีบ ยาว 2-4 มม. เกสรเพศผู 4 อัน ผล เปนผลสด มเี มลด็ เดยี วแขง็ รปู ไขแ กมขอบขนาน ยาว 2.5-4.5 ซม. พบในพมา มาเลเซีย จีน และชายฝงคาบสมุทรอินเดียในประเทศไทยพบตามปาดบิ แลง เนอ้ื ในเมลด็ ผสมเหงาสับปะรด 7 แวน สารสม เทา หัวแมม ือตมน้ำด่ืมแกน่ิว ราก ผสมรากสมุนไพรอื่นแชเหลาท่ีทำจากขาวเหนียวดำ กินแกปวดกระดูกหัวเขา เดินไมได ดอกและผลกนิ เปน ยาสมาน คมุ ธาตุ ผลสกุ รบั ประทานได รสหวานอมเปรย้ี ว พืชสมนุ ไพร • 71 รกั Calotropis gigantea (L.) Dryander ex W.T. Aiton ดอกรกั ปอเถอื่ น ปานเถ่ือน วงศ ASCLEPIADACEAE ไมพุม สงู 1-5 เมตร มยี างขาว ใบ เดย่ี ว ออกตรงขา ม รปู รี หรอื รูปไขก ลับ กวาง 3-8 ซม. ยาว 6-18 ซม. ดอก ออกเปน ชอ กลบี เลี้ยงปลายแยกเปนแฉก ยาว 3-4 มม. มขี นปกคลมุ เลก็ นอ ย กลบี ดอกขนาด 3-4.5 ซม. สีเขียวออน ขาว หรือมวง ผล เปน ฝก แตกได พบกระจายตั้งแตปากีสถาน เนปาล จนถึงอินเดีย ศรีลังกา ตอนใตของจีน และมาเลเซีย ในประเทศไทยพบตามท่ีเปด ทว่ั ประเทศ ยางขาวจากตน เปน ยาถา ยอยา งแรง ขบั พยาธิ แกก ลากเกลอ้ื น แกปวดฟน ปวดหู ทาตวั ปลาชอ นปง ไฟใหเด็กกนิ เปนยาฆาพยาธิ ไสเดือน เปลือกตน ขับน้ำเหลืองเสีย ทำใหอาเจียน ดอก ชวย เจริญอาหาร แกไ อ แกหืด พชื สมุนไพร • 73 รางจดืThunbergia laurifolia Lindl.กำลงั ชา งเผอื ก ขอบชะนาง เครอื เขาเขยี ว ยาเขยี ว คายรางเยน็ ดหุ วา ทิดพุด นำ้ นอง ยำ่ แย แอดแอวงศ ACANTHACEAE ไมเล้ือยอายุหลายป ใบ เดี่ยว ออกตรงขาม รูปไข หรอื รปู รีกวา ง 4-11 ซม. ยาว 10-16 ซม. กา นใบยาว 1-6 ซม. ขอบใบหยักหาง ดอก สีฟาออนอมมวง เสนผานศูนยกลาง 6-8 ซม.กลีบเลี้ยงรูปรี 2 กลีบ ประกบกัน กลีบดอกรูปกรวย ปลายแยกเปน 5 แฉก แตละแฉกรปู ไข ผล เปน ผลแหง แตก พบบริเวณรมิ ลำหว ย และพื้นท่ีตามชายปา ราก ผสมกับสมุนไพรอ่ืนตมใหสตรีอยูไฟหลังคลอดดื่มบำรุงสุขภาพ แกรอนในกระหายน้ำ แกพิษรอน ลำตน แกตับเคล่ือน ตับทรุด แกรอนในกระหายน้ำ ถอนพิษทั้งปวง ใบ แกน้ำรอนลวก แกไข ทั้งตนขับปสสาวะ ขับระดูขาว แกหนองในฤทธทิ์ างเภสัชวิทยา ตา นแบคทีเรยี ตา นไวรสั เฮอรป ส ซมิ เพลกซแกพ ิษ ลดความดันโลหิต และฆา แมลง พืชสมนุ ไพร • 75 ละหงุRicinus communis L.ละหุงแดง มะละหุง มะโหง มะโหงหนิชอ่ื สามัญ Castor bean, Castor oil, Palma-christiวงศ EUPHORBIACEAE ไมพ มุ หรอื ไมต น ขนาดเลก็ สงู ถงึ 6 เมตร ใบ เด่ยี ว เรียงสลบัรูปฝา มอื กวาง 6-14 ซม. ขอบเวา ลึกเปนแฉก 5-7 แฉก และจักแบบฟน เลอ่ื ย กา นใบตดิ ทฐี่ านใบแบบกน ปด ดอก ออกเปน ชอ ตง้ัแยกเพศ ดอกเพศผู กลบี เล้ียงสีเหลอื งอมเขียว เกสรเพศผู สีครีมขาว หรอื เหลอื งออ น ดอกเพศเมยี กลบี ดอกสเี ขยี ว หรอื แดง รงั ไขมขี นคลา ยพู ผล เปน ผลแหง แตก เสน ผา นศนู ยก ลาง 2-3 ซม. มหี นาม สันนิษฐานวามีถ่ินกำเนิดจากแอฟริกาเหนือ เปนพืชปลูกทัว่ ไปในเขตรอน ราก แกไขเซื่องซึม ขับน้ำนม ใบ แกอาการกล้ันปสสาวะไมอยู ชวยขบั นำ้ นม ขบั ระดู แกไ ขต วั รอน เมล็ด พอกหวั ริดสดี วงรักษาฝ หากรับประทานอาจทำใหตายได น้ำมันจากเมล็ด ที่บีบโดยไมใชความรอ น เปน ยาระบายสำหรบั เดก็ และผูสูงอายุ ถา บบีโดยใชความรอนจะทำใหมีโปรตีนที่เปนพิษช่ือ ricin ออกมาดวยจึงไมใชเปน ยา พชื สมนุ ไพร • 77 ล้นิ งูเหา Clinacanthus siamensis Bremek. วงศ ACANTHACEAE ไมพุมรอเลื้อย สูง 1-1.5 เมตร ใบ เดี่ยว เรียงตรงขา ม รปู รี แกมรูปขอบขนาน ยาว 10-18 ซม. ขอบใบเปนคล่ืน ปลายใบ เรยี วแหลม ดอก ออกเปน ชอ ท่ีปลายยอด ดอกยอ ย 12-20 ดอก กลบี ดอกสสี ม แดง ยาว 3-4 ซม. ปลายแยกแบบสองปาก ออกดอก ตลอดป พืชเฉพาะถ่ินของประเทศไทย พบทางภาคตะวันออก แถบ จงั หวัดฉะเชิงเทรา ระยอง จันทบุรี และตราด ใบ ตำหรือขยี้ ทาหรือพอก แกพิษรอนอักเสบ แกปวดฝ ถอนพิษแมลงสัตวกัดตอย ราก ตำพอก แกพิษตะขาบ และ แมงปอ ง พืชสมุนไพร • 79 วา นธรณสี ารPhyllanthus pulcher Wall. ex Müll.Arg.ตรงึ บาดาล เสนียด กระทบื ยอด กา งปลาแดง ครีบยอดกา งปลาดนิ ดอกใตใ บ รรุ ี คดทราย กา งปลาวงศ EUPHORBIACEAE ไมพ มุ สงู ถงึ 1.5 เมตร ใบ เดย่ี ว รปู ขอบขนานแกมรปู รี กวา ง0.6-1.7 ซม. ยาว 0.7-2.8 ซม. ดอก แยกเพศ ดอกเพศผู ขนาด2-3 มม. กลีบเล้ยี ง 3-4 กลบี รปู สามเหลย่ี มหรือรปู ไข ขอบเปนชายครุย ดอกเพศเมีย ขนาด 2.2-5 มม. กลีบเล้ียง 5-6 กลีบรปู สเี่ หล่ียมขาวหลามตดั แกมรปู ไข ขอบเปน ชายครยุ ผล เปน ผลแหงแตก สีเขียวออ นแกมแดง มี 6-8 พู ขนาด 2.5 มม. กา นผลยาว 1.5-2.2 ซม. พบในเอเชียตะวันออกเฉียงใต ประเทศไทยพบตามปา เบญจพรรณ ทค่ี วามสงู 50-100 เมตร จากระดบั น้ำทะเล ใบแหง บดเปนผงผสมพิมเสน กวาดคอเด็กเพ่ือลดไขและรักษาแผลในปาก ยาภายนอกใชพอกฝ บรรเทาอาการบวมและคนั ราก แกพ ิษตานซาง ขบั ลมในลำไส ลำตน แกปวดทอ ง แกฝ อกั เสบ และแกค ัน พืชสมนุ ไพร • 81 วานน้ำ Acorus calamus L. ฮางคาวนำ้ ฮางคาวบา น ผมผา สมชนื่ ฮางคาวผา วงศ ARACEAE ไมล ม ลกุ มเี หงา ใบ เดย่ี ว แผน ใบรปู ใบดาบ กวา ง 0.5-1 ซม. ยาว 40-60 ซม. ดอก ออกเปน ชอ อดั แนน เปน แทง กลม ดอกยอ ย ขนาดเลก็ จำนวนมาก กลีบรวม 6 กลบี รูปสามเหล่ียม กวาง 0.5- 0.8 มม. ยาว 1-2 มม. เรยี งเปนวง 2 วง ผล เปน ผลแบบมเี น้ือ หลายเมล็ด รูปขอบขนานแกมรปู ไขกลบั พบบริเวณพืน้ ท่ชี ืน้ หรอื รมิ ลำหว ย เหงา แกปวดทอง ขับเสมหะ ขับลม รักษาโรคไขขออักเสบ ทำใหอาเจียน แกห อบหืด แกท อ งอืด ทอ งเฟอ แกไ อ แกเจ็บคอ หามกินเกนิ 2 กรัม จะทำใหอาเจยี น ใบ แกหวัด คัดจมูก แกป วด กลามเนื้อตามขอ ตมเปนยาแกไขเด็ก โดยนำผาชุบน้ำเช็ดตัว หรืออาบน้ำใหเด็ก น้ำมันหอมระเหยจากเหงาและราก มีฤทธ์ิลด ความดันโลหิต แตมีรายงานวามีพิษตอตับ และทำใหเกิดมะเร็ง จงึ ควรศึกษาความเปน พษิ เพิม่ เติม พืชสมนุ ไพร • 83 สบูดำ Jatropha curcas L. สบูขาว มะโหงฮั้ว มะโหง หงเทก มะเยา หมักเยา สะลอดดำ สลอดใหญ ชือ่ สามัญ Physic nut วงศ EUPHORBIACEAE ไมพ ุม หรอื ไมต นขนาดเล็ก สูงถงึ 6 เมตร ใบ เดยี่ ว รูปไขมน กวา งและยาว 7-14 ซม. ขอบเรยี บ หรอื เวา 3-5 แฉก ดอก แยกเพศ ออกเปนชอแบบกง่ึ เชิงหลั่น มักจะออกเปน คู ชอ ยาวถึง 10 ซม. ดอกเพศผู ขนาด 6-8 มม. สเี ขียวอมเหลือง มตี อ มทฐี่ าน 5 อัน เกสรเพศผู 10 อัน ดอกเพศเมีย กลีบเล้ียงและกลีบดอก รูปรี กวา ง 2.5 มม. ยาว 6 มม. สเี ขยี วอมเหลอื ง ผล รปู รี กวา ง 2-3 ซม. ยาว 2-3.5 ซม. เมลด็ กวา ง 1 ซม. ยาว 1.7 ซม. ถน่ิ กำเนดิ เขตรอ นของทวปี อเมรกิ า ปจ จบุ นั เปน พชื ปลกู ทว่ั ไป เปลอื กตน ตม นำ้ ดม่ื แกโ รคกระเพาะอาหาร แกท อ งผกู ตม นำ้ อมแกป วดฟน เหงือกอักเสบ แผลในปาก ใบ รักษาแผลสด แผล ถลอก แผลไฟไหมน้ำรอนลวก หามเลือด ใบแหง เขายาพอก แกป วดเมอื่ ยตามขอ แกน และใบ แชน ำ้ ใหเ ดก็ อาบ แกพ ษิ ตานซาง เมลด็ สกัดนำ้ มันเชื้อเพลิงสำหรับเคร่อื งยนต พืชสมุนไพร • 85 สะเลยี มหอมSauropus thorelii Beilleไครหอม ไคข มวงศ EUPHORBIACEAE ไมพุม สูงถึง 1.5 เมตร ผิวเกลี้ยง ก่ิงออนมีสันตามยาว2-4 สนั ใบ เด่ยี ว รูปใบหอก กวา ง 1.2-2.2 ซม. ยาว 2.6-10 ซม.ดอก สแี ดงเขม แยกเพศ อยูบนตน เดียวกนั ออกเปน กระจุกตามลำตน ขนาด 6-7.5 มม. พชื ปลกู ทัว่ ไป ใบ ตมน้ำดื่ม หรือเคี้ยวสด รักษาโรคภูมิแพ หอบหืด หวัดเร้ือรัง ไซนัส ใชเปนผักสดกินกับลาบ ดอก รักษาโรคกระเพาะความดนั สูง เบาหวาน พืชสมนุ ไพร • 87 สีฟน คนทา Harrisonia perforata (Blanco) Merr. ไมจ้ี หนามจ้ี คนทา วงศ SIMAROUBACEAE ไมพ มุ สูงถึง 15 เมตร ลำตนมหี นาม ใบ ประกอบแบบขนนก แกนกลางใบมปี ก ใบยอ ย 1-15 คู กวา ง 5-15 มม. ยาว 10-20 มม. ดอก ออกเปนชอแบบกระจุกที่ซอกใบใกลปลายกิ่ง กลีบดอก ดา นนอกสมี ว งแดง ดา นในสนี วล ผล คอ นขา งกลม ขนาดประมาณ 2 ซม. พบบริเวณตอนใตของจีน และเอเชียตะวันออกเฉียงใต ในประเทศไทยมักพบตามปาผลัดใบ ท่ีความสูง 0-900 เมตร จากระดับน้ำทะเล ราก แกไ ข เปลือกราก ตม แกทอ งรวง แกบิด แกพ ษิ แตนตอย ผล ทุบผสมกับเปลือกตนซอ นำไปหมกไฟแลวบีบน้ำทาบริเวณ น้ำกัดเทา หรอื แผลทีเ่ กดิ จากการเสียดสี ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา แก แพ และยบั ยัง้ การเจริญเตบิ โตของเชื้อมาลาเรีย พืชสมนุ ไพร • 89 เสีย้ วดอกขาว Bauhinia variegata L. เปยงพะโก นางอ้ัว ชอื่ สามัญ Mountain ebony tree, St.Thomas tree วงศ FABACEAE (LEGUMINOSAE) ไมตน สูงถึง 15 เมตร ใบ เดยี่ ว รูปไข กวา ง 8-14 ซม. ยาว 8-14 ซม. ปลายใบแยกเปน 2 แฉก ดอก ออกเปน ชอ สนั้ ตามกิ่ง บานเต็มทีก่ วาง 8-11 ซม. กลีบเลี้ยงรปู ชอน กลบี ดอกรปู ไขก ลับ โคนเรียว เกสรเพศผู 5 อัน แตละอัน ยาวไมเทากัน ผล เปน ฝกแบน โคงเล็กนอย กวาง 2-2.5 ซม. ยาว 20-30 ซม. เมล็ด 10-25 เมลด็ แบน ขนาด 10-15 มม. พบในอินเดีย พมา ตอนใตของจีน ลาว และตอนเหนือของ เวียดนาม ในประเทศไทยพบมากทางภาคเหนือ โดยเฉพาะ ปา เบญจพรรณ ทคี่ วามสูง 500-800 เมตร จากระดับน้ำทะเล ยอดออน ตมด่ืม หรือกินสด แกอาการทองรวง ดอก ลวก เปนผกั จ้มิ นำ้ พรกิ พชื สมุนไพร • 91 หญาใตใบPhyllanthus urinaria L.มะขามปอ มดิน ลูกใตใบ หมากไขหลังไฟเดือนหาวงศ EUPHORBIACEAE ไมลมลุก สูงถึง 60 ซม. ลำตนเกล้ียง ใบเดย่ี ว รูปขอบขนาน หรือรูปไขแกมรปู ขอบขนานกวา ง 2-7 มม. ยาว 8-18 มม. ดอก แยกเพศดอกเพศผู เปนชอกระจุกกลม 5-7 ดอก ดอกบานเตม็ ท่ขี นาด 0.4-1.2 มม. กลีบเล้ียง 6 กลีบรูปรีหรือรูปขอบขนานแกมรูปไข ดอกเพศเมียออกเด่ียว มีขนาดใหญกวาดอกเพศผูเล็กนอยผล เปน ผลแหง แตก รูปรางคอนขางกลม ขนาด2-4 มม. ผวิ มปี มุ พบท่ัวไปในเขตรอนช้ืน บริเวณพื้นท่ีเปด ที่ความสงู 30-1,100 เมตร จากระดบั นำ้ ทะเล ทง้ั ตน ผสมสมนุ ไพรอน่ื เขา ยาตม ดม่ื แกม ะเรง็มดลูก แกไข ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา ทั้งตนชงเปนยาด่มื ชว ยขบั ปส สาวะ และลดไขในสตั วท ดลอง พชื สมุนไพร • 93 หนวดเสือ Tacca plantaginea (Hance) Drenth ดที ิง ผักคปี๊ า ลิ้นคู วงศ TACCACEAE ไมลมลุก มีเหงาใตดิน ใบ เดี่ยว รูปใบหอก กวาง 3-8 ซม. ยาว 10-35 ซม. ดอก ออกเปน ชอ 1-6 ชอ แตละชอ มีดอกยอ ย 6-20 ดอก ใบประดับ มี 2 คู ริ้วประดับรูปเสนดาย 6-20 อัน ยาวถงึ 8 ซม. ดอกยอย กวาง 0.5-1 ซม. ยาว 1-2 ซม. ปลาย แยก 6 แฉก ผล เปนผลแหงแตก รูปสามเหล่ียม รูปแตร หรือ รูปกรวย กวา ง 0.7 ซม. ยาว 1 ซม. เมล็ดรูปไข หรอื ขอบขนาน กวา ง 0.6-1 มม. ยาว 2-2.5 มม. พบกระจายทางตอนใตของจีน ลาว และเวียดนาม ใน ประเทศไทยพบบรเิ วณรมิ ลำหว ยในปา เบญจพรรณ และปา ดบิ แลง ทีค่ วามสูง 100-600 เมตร จากระดับน้ำทะเล ราก ตากแหง บดเปน ผงปน เปน ลูกกลอน แกรดิ สดี วงทวาร พืชสมุนไพร • 95 หนุมานน่ังแทน Jatropha podagrica Hook.f. วา นเลอื ด หัวละมานนง่ั แทน ช่อื สามญั Gout plant, Tartoga วงศ EUPHORBIACEAE ไมพ มุ สูงถึง 2.5 เมตร ลำตนพองที่โคน ใบ เดีย่ ว รูปไขก วา ง หรือรูปไขกลับ กานใบยาว 10-20 ซม. ติดแผนใบแบบกนปด ขอบใบเวา 3-5 แฉก ดอก แยกเพศ ออกเปนชอก่ึงชอเชิงหลั่น กา นชอ ดอกยาวถงึ 20 ซม. ดอกเพศผู ขนาด 1-1.2 ซม. กลบี เลยี้ ง และกลบี ดอกรปู ไขก วา ง ดอกเพศเมยี ขนาด 1.2-1.4 ซม. กลบี เลย้ี ง รูปรี กลีบดอกยาว 6-7 มม. ผล รูปรี มีสามพู ขนาด 1.5 ซม. ปลายมน แตกทั้งแนวตั้งและแนวนอน เมล็ด รูปรี กวาง 6 มม. ยาว 1.2 มม. พชื ปลูก มีถิ่นกำเนิดจากอเมริกากลาง น้ำยาง ทารกั ษาแผลมดี บาด หามเลือด รักษาฝ เมล็ด มสี าร กลุม phorbol esters ท่ีเปน พษิ เชนเดยี วกบั สบดู ำ สารสกดั จาก เมล็ดมีฤทธ์ติ านเชือ้ รา พชื สมุนไพร • 97 หอมไกChloranthus erectus (Buch.-Ham.) Verdc.หอมไก กระดูกไกวงศ CHLORANTHACEAE ไมพุม สูงถึง 3 เมตร ใบ เด่ยี ว เรียงตรงขา ม รปู ขอบขนานแกมรปู ใบหอก หรือรปู รี กวา ง 3-13 ซม. ยาว 8-29 ซม. ขอบใบจักเปนตอมหาง ดอก ออกเปนชอแบบเชิงลด มักมี 5-13 ชอยาว 2.5-5 ซม. มีริ้วประดับเปนแผนรูปไข ปลายแหลม รังไขถกู หุมดว ยสว นเกสรเพศผู ผล อวบนำ้ สีขาว ครมี หรือชมพู สว นปลายสีมว ง ขนาด 5-7 มม. เมล็ดสเี หลืองออ น พบในเอเชียตะวันออกเฉียงใต ประเทศไทยพบท่ัวไปโดยเฉพาะบรเิ วณริมลำหว ย ในปา ดบิ แลง ทั้งตน ผสมหัวยาขาวเย็น ตมน้ำด่ืม แกไขเร้ือรัง ราก ผสมสมุนไพรอืน่ ฝนกินรักษาอาการประจำเดอื นมาไมป กติ พืชสมนุ ไพร • 99 หอมชา งPhlogacanthus curviflorus Neesวงศ ACANTHACEAE ไมพุม สูงถึง 3 เมตร ใบ เดี่ยว เรียงตรงขาม รูปรี หรือขอบขนาน กวาง 10-15 ซม. ยาว 22-32 ซม. ดอก ออกเปนชอกระจะที่ปลายยอด กลีบเลี้ยงปลายแยก 5 แฉก กลีบดอกเช่ือมเปนหลอด ยาว 4-4.5 ซม. มีขนปกคลมุ ปลายแยกเปน 5 แฉกผล เปน ผลแหง แตก ราก ใชรวมกับพืชสมุนไพรอื่นเขาสูตรยาหม (ยาอบ) ใบตากแหง บดเปนผงทำเปนยาลูกกลอน กินเปนยาแกไข ปวดหัววิงเวียน หนามดื ตาลาย พืชสมุนไพร • 101 เหงือกปลาหมอ Acanthus ebracteatus Vahl จะเกร็ง นางเกร็ง เหงอื กปลาหมอน้ำเงนิ แกม หมอ แกม หมอเล อีเกร็ง ชอ่ื สามญั Sea holly วงศ ACANTHACEAE ไมพ มุ สูง 40-100 ซม. ใบ เดยี่ ว เรยี งตรงขาม รูปขอบขนาน กวา ง 2 ซม. ยาว 12-17 ซม. ขอบใบเวาลกึ และมีหนามสเี ขยี ว เขม ดอก ออกเปน ชอ แบบเชงิ ลด ยาว 10 ซม. ดอกยอยจำนวน มาก กลบี ดอกสขี าว เสน ผานศูนยกลาง 1.9 ซม. ยาว 2.5 ซม. ผล เปน ผลแหง แตก รูปขอบขนาน พบตามปา ชายเลน ในเขตรอน ตนและเมล็ด รักษาฝ แกโรคน้ำเหลืองเสีย เมล็ด เปนยา ขับพยาธิ ใชน้ำคั้นทาศีรษะบำรุงรากผม ใบ เปนยาอายุวัฒนะ โดยปรุงรวมกับพรกิ ไทย บดทำเปน ลกู กลอน พชื สมุนไพร • 103 ฮอ มStrobilanthes cusia (Nees) Kuntzeคราม ฮอ มเมืองวงศ ACANTHACEAE ไมพุม สูงถึง 1.5 เมตร ลำตนเปนเหล่ียม รูปทรงกระบอกใบ เด่ียว ออกตรงขาม รูปรี กวาง 2.5-6 ซม. ยาว 5-16 ซม.ขอบใบหยักฟนเล่ือย ดอก ออกเปนชอท่ีซอกใบ ดอกบานกวาง1.5-2 ซม. ยาว 3-5 ซม. สีมว ง หรือมว งอมชมพู เชอ่ื มเปนหลอดโคง งอ ปลายแยก 5 กลบี ผล เปน ผลแหง แตก พบในอนิ เดยี ตอนใตข องจนี พมา และอนิ โดจนี ในประเทศไทยพบตามบรเิ วณพ้นื ทช่ี นื้ ในปา ดงดิบทางภาคเหนอื เปลอื ก แกพิษงู ทัง้ ตน แกไ ขตัวรอ น แกบวม พอง รากและใบ แกป วดศีรษะ เน่ืองจากหวัด แกเจบ็ คอ หลอดลมอักเสบ พืชสมุนไพร • 105 ดรรชนชี อ่ื ไทยกรรโชก 47 ขางขาว 13 แงง 45กระเจี๊ยบ 11 ขีค้ าก 33 จองละอาง 29กระเจยี๊ บแดง 11 ขเี้ ตา 61 จะเกรง็ 103กระเจ๊ยี บเปร้ียว 11 ขีเ้ นอื้ 61 จะไคตน 41กระดูกไก 99 คดทราย 81 จันนกกด 22กระโดงแดง 45 คนทา 89 จางจดื 15กระทอมเลอื ด 55 คมขวาน 37 จำปาดง 47กระทืบยอด 81 คราม 105 จงุ อาง 29กล้งิ กลางดง 55 ครีบยอด 81 เจตมูลเพลิงขาว 25กอมขม 13 คาย 75 เจตมูลเพลงิ แดง 27กะโรงแดง 22 คายโซ 47 ชอ งแมว 35กะลำเพาะตน 13 คำ 21 ชองระอา 29กากี 15 คำแดง 61 ชางนาว 22กางปลา 81 คำฝอย 21 ชา งนาว 45กางปลาดนิ 81 คำยอง 21 ชา งโนม 45กางปลาแดง 81 คำรอก 22 ชาตรขี าว 61กาโซ 47 คำแสด 61 ชา เรือด 31กามปู 37 เครอื ขยัน 19 ชุมเห็ดเทศ 33กายคดั หิน 61 เครือเขาเขียว 75 ชุมเห็ดใหญ 33กาสะลองคำ 15 แคขน 23 ซอ 35กำลงั ชา งเผือก 17 แคปุมหมู 23 ดอกคำ 21กำลงั ชางเผือก 75 แคยอดดำ 23 ดอกใตใบ 81กำลงั ชางสาร 45 แคหมู 23 ดอกรัก 73แกม หมอ 103 แคหวั หมู 23 ดองดงึ 37แกมหมอเล 103 แคหางคา ง 23 ดาวดงึ ส 37แกม อน 35 แคอาว 23 ดำ 13ขยัน 19 แคะเปาะ 15 ดีงูตน 13ขอบชะนาง 75 ไคขม 87 ดงี หู วา 53ข่ันขอ 59 ไครห อม 87 ดีทิง 95106 • พรรณไมเ มอื งไทย ดปี ลาชอ น 53 บลีมิง 43 พญาปลองดำ 56ดุหวา 75 บองขวาน 37 พญาปลองทอง 56ตรงึ บาดาล 81 บอระเพ็ดยางแดง 55 พญายอ 56ตองแตก 39 บัวครึ่งซกี 57 พระจนั ทรค รึ่งซกี 57ตะไคร 41 บุนนาค 47 พระราม 47ตะไครต น 41 ประคำดคี วาย 63 พลบั พลาข้ีเตา 61ตะพานกน 13 ประดงเลอื ด 22 พลากวางใบใหญ 61ตะลงิ ปลงิ 43 ปอเถอื่ น 73 พังตาน 47ตานกกดนอย 22 ปา นเถอื่ น 73 พันตนั 47ตานนกกรด 45 ปด ปวขาว 25 พนั มหา 37ตาลเหลือง 45 ปดปว แดง 27 พิลา 49แตง ขาว 35 เปา เลือด 55 พลิ าขาว 49ถอ นดี 39 เปาเลือดเครือ 55 เพชรสังฆาต 59เถาขยนั 19 เปานก 35 ไฟเดือนหา 93เถามวก 29 เปย งพะโก 91 มะกอ งแกว 49เถาโมก 29 ผมผา 83 มะกายคัด 61ทนดี 39 ผกั กาดหญา 31 มะเกา ะ 49ทองทวย 61 ผกั เก็งเค็ง 11 มะขาโกง 37ทอ งแมว 35 ผักขะยา 31 มะขามปอ มดิน 93ทะเนา ซอง 31 ผักโขมแดง 51 มะเขือแจเครอื 29ทะโล 47 ผกั คายา 31 มะคอ นกอม 69ทบั ทิม 49 ผกั คีป๊ า 95 มะคา 13ทดิ พดุ 75 ผกั ปยู า 31 มะคาย 61แทงทวย 61 ผกั มันไก 56 มะคำดคี วาย 63นมราชสีห 51 ผกั ลิน้ เขียด 56 มะซัก 63นองปอม 39 ผักเหย 67 มะเฟอ ง 65นางเกร็ง 103 ผกั ไห 67 มะเยา 85นางอว้ั 91 ผักอฮี มึ 69 มะรอยรู 67นำ้ นมราชสหี 51 ผกั อฮี ุม 69 มะระขีน้ ก 67น้ำนอง 75 ฝนกระแจะ 45 มะรมุ 69นลิ พูสี 53 เฝง 35 มะละหงุ 77เนระพสู ีไทย 53 พญาชา งเผอื ก 17 มะหลอด 71 พชื สมนุ ไพร • 107 มะหอย 67 สบูขาว 85 หนวดเสือ 95มะโหง 77 สบดู ำ 85 หนามจ้ี 89มะโหง 85 สบูเลอื ด 55 หนามปูย า 31มะโหง หนิ 77 สม เก็งเคง็ 11 หนุมานนัง่ แทน 97มะโหงฮว้ั 85 สมชืน่ 83 หมักเยา 85มะไห 67 สม ตะเลงเครง 11 หมากกอม 13มงั กรดำ 53 สมปอยเทศ 63 หมากกะลงิ เทศ 33มังตาน 47 สมปู 11 หมากไขห ลัง 93มาถอนหลัก 53 สมหลอด 71 หมาชล 13ไมจี้ 89 สยาน 19 หมาตายทากลาก 22ยาเขียว 75 สลอดเถา 71 หมูพี 47ยำ่ แย 75 สลอดใหญ 85 หยีนำ้ ใบเลก็ 13รกั 73 สะเภา 15 หลงิ ปลงิ 43รางจืด 75 สะลอดดำ 85 หอมไก 99รางจดื 29 สะเลยี มหอม 87 หอมไก 99รางเย็น 75 สนั ชะควด 59 หอมชาง 101รรุ ี 81 สนั ปลาชอน 35 หวั ขวาน 37ลองปอม 39 สากกะเบือละวา 61 หัวละมานนั่งแทน 97ละหุง 77 สามรอยตอ 59 หำฟาน 22ละหงุ แดง 77 สารภปี า 47 เหงอื กปลาหมอ 103ลบั มนื หลวง 33 สำเภาหลามตน 15 เหงือกปลาหมอน้ำเงิน 103ลายตัวผู 61 สฟี นคนทา 89 ออ ยชา ง 15ลิน้ คู 95 เสนียด 81 อีเกรง็ 103ลน้ิ งเู หา 79 เสลดพังพอนตัวเมยี 56 อุน ขไี้ ก 22ลูกใตใ บ 93 เสยี้ วดอกขาว 91 แอดแอ 75วา นกา มปู 37 แสด 61 ฮอ ม 105วา นธรณสี าร 81 หงเทก 85 ฮอ มเมอื ง 105วานนำ้ 83 หงนี ้ำ 13 ฮางคาวนำ้ 83วา นพังพอน 53 หญา ใตใ บ 93 ฮางคาวบาน 83วานเลือด 97 หญา นางแดง 19 ฮางคาวผา 83สกนุ 29 หญานำ้ หมึก 51108 • พรรณไมเมอื งไทย ดรรชนีชือ่ วิทยาศาสตร ชอื่ สามัญ และชื่อวงศACANTHACEAE 56, 75, 79, Cissus quadrangularis L. 59 101, 103, 105 Climbing lily 37Acanthus ebracteatus Vahl 103 Clinacanthus nutans (Burm.f.) Lindau 56Acorus calamus L. 83 Clinacanthus siamensis Bremek. 79ARACEAE 83 COLCHICACEAE 37ASCLEPIADACEAE 73 CONNARACEAE 22ASTERACEAE (COMPOSITAE) 21 CUCURBITACEAE 67Averrhoa bilimbi L. 43 ELAEAGNACEAE 71Averrhoa carambola L. 65 Elaeagnus latifolia L. 71Baliospermum montanum (Willd.) 39 Ellipanthus tomentosus Kurz 22Müll.Arg. Euphorbia hirta L. 51Baliospermum solanifolium 39 EUPHORBIACEAE 39, 51, 61, 77,(Burm.) Suresh 81, 85, 87, 93, 97Bat flower 53 Gloriosa superba L. 37Bauhinia strychnifolia Craib 19 Gmelina arborea Roxb. 35Bauhinia variegata L. 91 Gout plant 97BIGNONIACEAE 15, 23 Harrisonia perforata (Blanco) Merr. 89Bitter cucumber 67 Hibiscus sabdariffa L. 11Caesalpinia mimosoides Lam. 31 Hiptage benghalensis (L.) Kurz 17Calotropis gigantea (L.) Dryander 73 Horse radish tree 69ex W.T. Aiton Jatropha curcas L. 85CAMPANULACEAE 57 Jatropha podagrica Hook.f. 97Carambola 65 LAMIACEAE (LABIATAE) 35Carthamus tinctorius L. 21 LAURACEAE 41Castor bean 77 FABACEAE (LEGUMINOSAE) 19, 31,Castor oil 77 33, 91CHLORANTHACEAE 99 Leprosy gourd 67Chloranthas erectus (Buch.-Ham.) 99 Litsea cubeba (Lour.) Pers. 41Verdc. Lobelia chinensis Lour. 57 พืชสมนุ ไพร • 109 Mallotus philippensis (Lam.) Müll.Arg. 61 POLYGALACEAE 29MALPIGHIACEAE 17 Punica granatum L. 49MALVACEAE 11 PUNICACEAE 49Markhamia stipulata Seem. 23 Radermachera ignea (Kurz) Steenis 15MENISPERMACEAE 55 Ricinus communis L. 77Momordica charantia L. forma 67 Safflower 21abbeviata (Ser.) W.J. de Wilde & SAPINDACEAE 63Duyfjes Sapindus rarak DC. 63Monkey-faced tree 61 Sauropus thorelii Beille 87Moringa oleifera Lam. 69 Schima wallichii (DC.) Korth. 47MORINGACEAE 69 Sea holly 103Mountain ebony tree 91 Securidaca inappendiculata Hassk. 29Ochna integerrima (Lour.) Merr. 45 Senna alata (L.) Roxb. 33OCHNACEAE 45 SIMAROUBACEAE 13, 89OXALIDACEAE 43, 65 Soap nut tree 63Palma-christi 77 St.Thomas tree 91Phlogacanthus curviflorus Nees 101 Stephania venosa (Blume) Spreng. 55Phyllanthus pulcher Wall. 81 Strobilanthes cusia (Nees) Kuntze 105ex Müll.Arg. Tacca chantrieri André 53Phyllanthus urinaria L. 93 Tacca plantaginea (Hance) Drenth 95Physic nut 85 TACCACEAE 53, 95Picrasma javanica Blume 13 Tartoga 97PLUMBAGINACEAE 25, 27 THEACEAE 47Plumbago indica L. 27 Thunbergia laurifolia Lindl. 75Plumbago zeylanica L. 25 VITACEAE 59110 • พรรณไมเมอื งไทย บรรณานกุ รม จิรายุพิน จันทรประสงค, พรอมจิต ศรลัมพ และวงศสถิตย ฉ่ัวกุล. 2543. กกยาอสี าน. กรงุ เทพฯ: มูลนิธมิ หาวิทยาลัยมหดิ ล. นันทวัน บณุ ยะประภัศร และอรนุช โชคชัยเจรญิ พร. 2539. สมุนไพร ไมพ น้ื บา น 1. กรุงเทพฯ: ประชาชน. _________. 2541. สมุนไพรไมพ้ืนบาน 2. กรงุ เทพฯ: ประชาชน. _________. 2542. สมนุ ไพรไมพ ื้นบา น 3. กรงุ เทพฯ: ประชาชน. _________. 2543. สมนุ ไพรไมพ นื้ บาน 4. กรงุ เทพฯ: ประชาชน. พงษศ กั ด์ิ พลเสนา. 2550. พชื สมนุ ไพรในสวนปา สมนุ ไพรเขาหนิ ซอ น ฉบบั สมบูรณ. ปราจนี บรุ :ี เจตนารมณภัณฑ. พรอ มจติ ศรลมั พ และคณะ. 2535. สมนุ ไพรสวนสริ รี กุ ขชาต.ิ กรงุ เทพฯ: อมรินทรพริ้นตง้ิ กรพุ . ราชบัณฑิตยสถาน. 2541. ศัพทพฤกษศาสตร อังกฤษ-ไทย ฉบับ ราชบัณฑติ ยสถาน. กรงุ เทพฯ: ราชบณั ฑิตยสถาน. วงศสถิตย ฉั่วกุล, พรอมจิต ศรลัมพ, วิชิต เปานิล และรุงระวี เต็มศิริฤกษกุล. 2539. สมุนไพรพ้ืนบานลานนา. กรุงเทพฯ: อมรินทรพรนิ้ ติง้ แอนด พบั ลิชชิง่ . วงศสถิตย ฉั่วกุล และคณะ. 2539. สยามไภษัชยพฤกษ. กรุงเทพฯ: อมรนิ ทรพร้นิ ตงิ้ แอนด พบั ลชิ ช่ิง. สวนพฤกษศาสตรปาไม. 2544. ชื่อพรรณไมแหงประเทศไทย เต็ม สมิตินันทน. พิมพคร้ังที่ 2 (ฉบับแกไขเพ่ิมเติม). สำนักวิชาการ ปาไม กรมปา ไม. กรงุ เทพฯ: ประชาชน. สนั ติ วฒั ฐานะ และคณะ. 2541. รายงานโครงการวจิ ยั เรอ่ื งการศกึ ษา ลกั ษณะทางพฤกษศาสตรข องพชื สมนุ ไพรทใ่ี ชท ำยาดองเหลา ในภาคเหนอื ของประเทศไทย. องคก ารสวนพฤกษศาสตร สำนกั นายกรฐั มนตร.ี พชื สมุนไพร • 111 องคการสวนพฤกษศาสตร กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสง่ิ แวดลอม The Botanical Garden OrganizationMinistry of Natural Resources and Environment |