การเปล ยนแปลงภ ม อากาศ ภาคตะว นออกเฉ ยงเหน อ

คมู่ อื ครู วิทยาศาสตรโ์ ลก และอวกาศ บทที่ 9 | การเปลยี่ นแปลงภูมิอากาศ 305

กจิ กรรม 9.1 ปัจจัยท่ีสง่ ผลต่อการเปลย่ี นแปลงภมู อิ ากาศโลก

จดุ ประสงคก์ ิจกรรม

1. วเิ คราะหแ์ ละอธบิ ายความสมั พนั ธร์ ะหวา่ งปรมิ าณแกส๊ คารบ์ อนไดออกไซดก์ บั อณุ หภมู ิ เฉล่ียของอากาศในช่วงเวลาตา่ ง ๆ จากกราฟทีก่ �ำ หนดให้

2. วิเคราะห์และอธิบายความสัมพันธ์ระหว่างการเกิดภูเขาไฟระเบิดกับอุณหภูมิเฉล่ีย ของอากาศในชว่ งเวลาตา่ ง ๆ จากกราฟทก่ี �ำ หนดให้

3. สรปุ ปจั จยั ท่ีมผี ลตอ่ การเปล่ียนแปลงภูมิอากาศ

เวลา 1 ชว่ั โมง

วสั ด-ุ อุปกรณ์

1. กราฟความสัมพันธ์ระหว่างการเปล่ียนแปลงปริมาณแก๊สคาร์บอนไดออกไซด์กับ ผลตา่ งจากคา่ ปกติของอณุ หภมู ิเฉลี่ยของอากาศ

2. กราฟแสดงผลตา่ งจากคา่ ปกตขิ องอณุ หภมู เิ ฉลย่ี ของอากาศ ในชว่ งทม่ี ภี เู ขาไฟระเบดิ

ข้อเสนอแนะส�ำ หรับครู

ครูสามารถดาวน์โหลดแบบบันทกึ กจิ กรรมได้จาก QR code ของบทในคู่มือครู เพือ่ ให้ นกั เรยี นไดบ้ นั ทึกผลการวิเคราะหแ์ ละตอบคำ�ถาม

วธิ กี ารท�ำ กิจกรรม

1. วิเคราะห์และสรุปแนวโน้มความสัมพันธ์การเปล่ียนแปลงปริมาณแก๊สคาร์บอน ไดออกไซดก์ ับอุณหภูมเิ ฉล่ยี ของอากาศ ในชว่ งปี พ.ศ. 2507 - 2551 จากรปู 1

2. วเิ คราะหแ์ ละสรปุ ความสมั พนั ธร์ ะหวา่ งการเกดิ ภเู ขาไฟระเบดิ แตล่ ะครง้ั กบั อณุ หภมู ิ เฉลยี่ ของอากาศ ในชว่ งปี พ.ศ. 2423-2543 จากรปู 2

3. น�ำ เสนอผลการท�ำ กิจกรรม

สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

306 บทท่ี 9 | การเปลยี่ นแปลงภูมอิ ากาศ คู่มือครู วทิ ยาศาสตรโ์ ลก และอวกาศ

รปู 1 กราฟแสดงความสัมพนั ธ์ระหว่างปรมิ าณแกส๊ คาร์บอนไดออกไซดก์ บั ผลต่างจากคา่ ปกตขิ องอุณหภูมเิ ฉลี่ยของอากาศ (ก�ำ หนดให้ 0 เปน็ คา่ ปกตเิ พ่ือใชใ้ นการเปรยี บเทียบ

ซง่ึ มาจากคา่ อณุ หภูมเิ ฉลี่ยของอากาศ ในปี พ.ศ. 2494-2523)

รูป 2 แสดงผลตา่ งจากค่าปกตขิ องอณุ หภูมเิ ฉล่ยี ของอากาศในชว่ งที่มภี ูเขาไฟระเบดิ (กำ�หนดให้ 0 เปน็ คา่ ปกติ ซึง่ มาจากคา่ อณุ หภูมเิ ฉลย่ี ของอากาศ ในช่วงปี พ.ศ. 2413-2442)

สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

คมู่ ือครู วทิ ยาศาสตรโ์ ลก และอวกาศ บทท่ี 9 | การเปล่ยี นแปลงภมู ิอากาศ 307

สรุปผลการทำ�กจิ กรรม

อุณหภูมิเฉล่ียของอากาศมีการเปลี่ยนแปลงที่สัมพันธ์กับปริมาณแก๊สคาร์บอนไดออก ไซต์และการระเบิดของภูเขาไฟ โดยปริมาณแก๊สคาร์บอนไดออกไซด์ที่เพ่ิมขึ้นสัมพันธ์กับ อุณหภูมิเฉล่ยี ของอากาศท่ีเพมิ่ ขึ้น แตเ่ มื่อภูเขาไฟขนาดใหญร่ ะเบิดสง่ ผลให้อณุ หภูมเิ ฉลี่ย ของอากาศลดลงในช่วงระยะเวลาหนงึ่

คำ�ถามทา้ ยกิจกรรม

1. ปริมาณแก๊สคาร์บอนไดออกไซด์มีความสัมพันธ์กับอุณหภูมิเฉลี่ยของอากาศหรือไม่ อย่างไร แนวค�ำ ตอบ มคี วามสมั พนั ธก์ นั โดยปรมิ าณแกส๊ คารบ์ อนไดออกไซดเ์ พม่ิ ขน้ึ สมั พนั ธ์ กบั อุณหภูมิเฉลยี่ ของอากาศทเี่ พิ่มข้ึน

2. การเปลย่ี นแปลงอณุ หภมู เิ ฉลยี่ ของอากาศเกดิ ขนึ้ ทนั ทที ภ่ี เู ขาไฟระเบดิ หรอื ไม่ อยา่ งไร แนวคำ�ตอบ ทำ�ให้อุณหภูมิเฉล่ียของอากาศลดลง และส่งผลทันที โดยอุณหภูมิจะ ลดลงอยา่ งรวดเร็วหลังภูเขาไฟระเบิด

3. สิ่งที่ออกมาพร้อมภูเขาไฟระเบิดส่งผลต่ออุณหภูมิเฉล่ียของอากาศหรือไม่ อย่างไร และสง่ ผลทนั ทหี รอื ไม่ อยา่ งไร แนวคำ�ตอบ เถ้าภูเขาไฟ และแก๊สต่าง ๆ ท่ีออกมาพร้อมกับการปะทุของภูเขาไฟ เกดิ เปน็ ละอองลอยสะทอ้ นรงั สจี ากดวงอาทติ ยอ์ อกสอู่ วกาศ สง่ ผลท�ำ ใหอ้ ณุ หภมู เิ ฉลย่ี ของอากาศลดลงทันที

4. ปจั จยั ใดบ้างที่ส่งผลตอ่ การเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศของโลก อยา่ งไร แนวคำ�ตอบ แก๊สคาร์บอนไดออกไซด์ส่งผลให้เกิดการเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศ ในทิศทางที่เพิ่มขึ้น คือ ส่งผลให้อุณหภูมิเฉลี่ยของอากาศมีแนวโน้มเพิ่มข้ึน สว่ นการระเบดิ ของภเู ขาไฟสง่ ผลใหเ้ กดิ การเปลย่ี นแปลงภมู อิ ากาศในทศิ ทางทล่ี ดลง คือ ส่งผลให้อณุ หภมู เิ ฉลยี่ ของอากาศมแี นวโนม้ ลดลง

สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

308 บทท่ี 9 | การเปลีย่ นแปลงภูมอิ ากาศ คู่มอื ครู วทิ ยาศาสตร์โลก และอวกาศ

5. ให้นักเรยี นแต่ละกลุ่มนำ�เสนอผลการทำ�กจิ กรรม และรว่ มกันอภิปรายผลการท�ำ กจิ กรรม พร้อมตอบคำ�ถามท้ายกิจกรรม โดยมีแนวทางการอภิปรายและแนวทางการตอบคำ�ถาม ดงั แสดงดา้ นบน

6. ให้นักเรียนร่วมกันอภิปรายความสัมพันธ์ระหว่างการเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศกับปัจจัยท่ี เกยี่ วข้องโดยเชื่อมโยงความรู้จากผลการทำ�กจิ กรรม โดยใชค้ ำ�ถามดงั ตวั อย่างตอ่ ไปน้ี

1. แกส๊ เรือนกระจก

แ กส๊ คาร์บอนไดออกไซด์มสี มบตั อิ ย่างไร และส่งผลตอ่ อุณหภูมิของอากาศอยา่ งไร แนวค�ำ ตอบ แก๊สคารบ์ อนไดออกไซดม์ ีสมบัตเิ ป็นแก๊สเรอื นกระจก สามารถดูดกลืน

รังสีอินฟราเรดหรือรังสีความร้อนที่แผ่มาจากพ้ืนผิวโลกและแผ่รังสีความร้อนกลับ สู่พื้นผิวโลก หากมีแก๊สคาร์บอนไดออกไซด์ในปริมาณที่เหมาะสมจะทำ�ให้อากาศมี อณุ หภมู ิทเ่ี หมาะสม

น อกจากแกส๊ คารบ์ อนไดออกไซด์ ยงั มแี กส๊ เรอื นกระจกอนื่ ๆ อกี หรอื ไมใ่ หย้ กตวั อยา่ ง แนวค�ำ ตอบ มี เช่น มเี ทน ไนตรสั ออกไซด์ ไอนำ้� โอโซน

ใ นบรรยากาศมแี ก๊สเรอื นกระจกเป็นองคป์ ระกอบในสดั สว่ นเปน็ อยา่ งไร แนวค�ำ ตอบ มีสดั สว่ นนอ้ ยมาก ไม่ถึงรอ้ ยละ 1

ถ า้ ในบรรยากาศมปี รมิ าณแกส๊ เรอื นกระจกเพมิ่ ขน้ึ อยา่ งตอ่ เนอื่ ง จะสง่ ผลตอ่ อณุ หภมู ิ เฉลยี่ ของโลกหรือไม่ อย่างไร เพราะเหตุใด

แนวค�ำ ตอบ หากในบรรยากาศมปี รมิ าณแกส๊ เรอื นกระจกเพม่ิ ขน้ึ อยา่ งตอ่ เนอื่ งจะสง่ ผลให้โลกค่อย ๆ มีอุณหภูมิสูงขึ้นอย่างต่อเนื่อง เพราะแก๊สเรือนกระจกดูดกลืนรังสี ความรอ้ นและแผ่รงั สกี ลบั มาสู่ผิวโลกมากขึน้ ท�ำ ให้โลกสะสมความรอ้ นมากขึน้

สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

คู่มือครู วิทยาศาสตรโ์ ลก และอวกาศ บทที่ 9 | การเปลีย่ นแปลงภมู ิอากาศ 309

ถ ้าพิจารณาค่าศักยภาพในการทำ�ให้เกิดภาวะโลกร้อนหรือ GWP ของแก๊ส ก มีค่า มากกวา่ แกส๊ คาร์บอนไดออกไซด์ จะหมายความวา่ อย่างไร

แนวคำ�ตอบ ในระยะเวลา 100 ปี ถ้าในบรรยากาศมีแก๊ส ก ในปริมาณเท่ากับ แกส๊ คารบ์ อนไดออกไซด์ แกส๊ ดงั กลา่ วจะสามารถดดู กลนื พลงั งานความรอ้ นทแี่ ผจ่ าก พ้นื ผิวโลกไดม้ ากกวา่ แกส๊ คาร์บอนไดออกไซด์

แกส๊ เรอื นกระจกมที ีม่ าจากแหลง่ ใดบ้าง แนวคำ�ตอบ มีแหล่งท่ีมาจากกิจกรรมของมนุษย์ เช่น กระบวนการอุตสาหกรรม

การเกษตร การคมนาคมขนส่ง การผลิตกระแสไฟฟ้า ของเสียจากบ้านเรือน และมี แหล่งที่มาจากธรรมชาติ เช่น การย่อยสลายอินทรีย์สาร ภูเขาไฟระเบิด การหายใจ ของสิ่งมชี ีวิต การปลดปล่อยแก๊สจากมหาสมุทร

2. ละอองลอย

การเกิดภเู ขาไฟระเบดิ ขนาดใหญใ่ นแต่ละคร้ังจะปลดปลอ่ ยสงิ่ ใดออกมาบา้ ง แนวคำ�ตอบ ลาวา เถา้ ภเู ขาไฟ แก๊สตา่ ง ๆ ไอน้ำ�

เมือ่ ภเู ขาไฟระเบดิ จะส่งผลตอ่ อุณหภูมเิ ฉลีย่ ของอากาศอย่างไร แนวค�ำ ตอบ อุณหภมู ิเฉล่ียของอากาศลดลง

ส ่ิงท่ีออกมาพร้อมกับการปะทุของภูเขาไฟและส่งผลต่ออุณหภูมิเฉล่ียของอากาศคือ อะไร

แนวค�ำ ตอบ ละอองลอย แก๊สเรือนกระจก

สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

310 บทที่ 9 | การเปลย่ี นแปลงภมู อิ ากาศ คมู่ อื ครู วทิ ยาศาสตร์โลก และอวกาศ

จากนนั้ ครใู หค้ วามรเู้ พมิ่ เตมิ เกยี่ วกบั เถา้ ภเู ขาไฟวา่ เถา้ ภเู ขาไฟนนั้ มอี นภุ าคหลายขนาด โดยเถ้าท่ีมีอนุภาคขนาดใหญ่จะตกลงมาสู่พ้ืนโลกอย่างรวดเร็ว ส่วนเถ้าท่ีมีอนุภาคขนาดเล็ก บางส่วนค้างอยู่ในบรรยากาศ และเป็นแกนกลางในการควบแน่นของไอน้ำ�เกิดเป็นเมฆใน ชนั้ โทรโพสเฟยี รแ์ ละตกลงมาพรอ้ มกบั ฝนภายในเวลาไมน่ าน นอกจากนก้ี ารระเบดิ ของภเู ขาไฟ ยังปลดปล่อยแก๊สซัลเฟอร์ไดออกไซด์จำ�นวนมาก ซ่ึงสามารถลอยข้ึนไปถึงชั้นบรรยากาศ สเตรโตสเฟียร์และเมื่อรวมตัวกับไอน้ำ�จะเกิดเป็นละอองลอยของกรดซัลฟิวริก ปกคลุม ท้องฟ้าเป็นบริเวณกว้างและคงอยู่ในช้ันบรรยากาศนั้นเป็นระยะเวลาหนึ่ง ซ่ึงละอองลอย เหล่านี้สามารถสะท้อนและกระเจิงแสงทำ�ให้รังสีดวงอาทิตย์ผ่านลงมาสู่พ้ืนผิวโลกได้น้อยลง สง่ ผลใหอ้ ณุ หภูมลิ ดลงประมาณ 1-3 ปี หลังจากเกดิ การระเบิดของภูเขาไฟ

3. ค่าอัตราสว่ นรังสีสะท้อนของพ้นื ผวิ โลก

คา่ อตั ราสว่ นรังสีสะท้อนของพ้นื ผวิ โลกในแต่ละบรเิ วณแตกตา่ งกนั ได้ เนอื่ งจากอะไร แนวคำ�ตอบ ลักษณะพื้นผิวโลกที่รังสีดวงอาทิตย์ตกกระทบ เช่น ธารน้ำ�แข็ง พื้นน้ำ�

พน้ื ดนิ ป่าไม้ เมือง ทะเลทราย

สาเหตใุ ดบา้ งที่ท�ำ ให้คา่ อัตราส่วนรงั สีสะทอ้ นของพน้ื ผิวโลกเปลีย่ นแปลง แนวคำ�ตอบ การเปลี่ยนแปลงลักษณะของพ้ืนผิวโลก เช่น การเปลี่ยนแปลงพื้นที่

สีเขียว การขยายตวั ของเขตเมือง การลดลงของพดื น�ำ้ แขง็

การเปล่ียนแปลงค่าอัตราส่วนรังสีสะท้อนของพื้นผิวโลก ส่งผลต่อการเปล่ียนแปลง ภูมอิ ากาศไปในทศิ ทางเดยี วกนั หรือไม่ อย่างไร

แนวคำ�ตอบ ไม่เป็นไปในทิศทางเดียวกัน โดยถ้าค่าอัตราส่วนรังสีสะท้อนของ พน้ื ผวิ โลกลดลง แสดงวา่ พน้ื ผวิ โลกบรเิ วณนนั้ สะทอ้ นรงั สดี วงอาทติ ยก์ ลบั สอู่ วกาศได้ นอ้ ยลง ท�ำ ใหภ้ มู อิ ากาศเปลย่ี นแปลงในทศิ ทางทท่ี �ำ ใหโ้ ลกมพี ลงั งานหมนุ เวยี นเพมิ่ ขน้ึ ในทางกลับกันถ้าค่าอัตราส่วนรังสีสะท้อนของพื้นผิวโลกเพิ่มข้ึน แสดงว่าพ้ืนผิวโลก บรเิ วณนน้ั สะทอ้ นรงั สดี วงอาทติ ยก์ ลบั สอู่ วกาศไดม้ ากขน้ึ ท�ำ ใหภ้ มู อิ ากาศเปลยี่ นแปลง ในทศิ ทางทที่ �ำ ให้โลกมีพลงั งานหมนุ เวียนลดลง

สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

คมู่ อื ครู วิทยาศาสตรโ์ ลก และอวกาศ บทท่ี 9 | การเปลย่ี นแปลงภมู ิอากาศ 311

7. ให้นักเรียนร่วมกันอภิปรายเพื่อสรุปองค์ความรู้เกี่ยวกับปัจจัยที่ส่งผลต่อการเปล่ียนแปลง ภูมอิ ากาศ โดยมแี นวทางการสรุปดังนี้

แนวค�ำ ตอบ การเปลย่ี นแปลงภมู อิ ากาศนน้ั เกดิ จากการเปลยี่ นแปลงของปจั จยั ทเี่ กย่ี วขอ้ ง กับกระบวนการสมดุลพลังงานของโลก ทั้งแก๊สเรือนกระจก ละอองลอย ค่าอัตราส่วน รังสีสะท้อนของพ้ืนผิวโลก ซึ่งแต่ละปัจจัยส่งผลต่อการเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศในทิศทาง แตกต่างกัน เช่น สง่ ผลให้อุณหภูมิเฉลยี่ ของอากาศสูงขน้ึ หรอื ลดลง

8. ครใู หค้ วามรเู้ พมิ่ เตมิ เกย่ี วกบั การเปลยี่ นแปลงลกั ษณะการโคจรของโลกรอบดวงอาทติ ยซ์ ง่ึ เปน็ ปจั จยั ทเ่ี กดิ ขน้ึ ตามธรรมชาตทิ ส่ี ง่ ผลตอ่ การเปลย่ี นแปลงภมู อิ ากาศ ซงึ่ นกั เรยี นสามารถ ศกึ ษาความรเู้ พมิ่ เตมิ ไดจ้ ากเอกสารความรเู้ รอ่ื งวฏั จกั รมลิ านโควชิ โดยดาวนโ์ หลดจาก QR code ของบทในหนังสอื เรียน และสรุปได้ดงั แนวทางการอธบิ ายต่อไปนี้

แนวคำ�ตอบ การเปล่ียนแปลงลักษณะการโคจรของโลกรอบดวงอาทิตย์ ได้แก่ การเปล่ียนแปลงความรีของวงโคจรโลกรอบดวงอาทิตย์ การเปล่ียนแปลงมุมเอียงของ แกนหมุนโลก การหมุนควงของแกนหมุนโลก ทำ�ให้ความเข้มแสงจากดวงอาทิตย์ที่ พน้ื ผวิ โลกไดร้ บั ในแตล่ ะชว่ งเวลามที งั้ เพมิ่ ขนึ้ และลดลงสลบั กนั เปน็ วฏั จกั ร แตใ่ ชเ้ วลานาน ต้งั แต่หลายหมื่นปจี นถึงแสนปี เรยี กว่า วฏั จกั รมิลานโควชิ

แนวทางการวดั และประเมนิ ผล

KPA แนวทางการวดั และประเมนิ ผล

K: ปจั จยั ที่ส่งผลต่อการเปลย่ี นแปลงภูมอิ ากาศ 1. ผลการปฏบิ ตั กิ จิ กรรม 9.1 และการตอบ ค�ำ ถามทา้ ยกิจกรรม

2. การสรปุ องค์ความร้จู ากการอภิปราย 3. แบบฝกึ หดั ท้ายบท

P: การตีความหมายและ ลงขอ้ สรุป การวิเคราะห์กราฟในกิจกรรม 9.1 และ การตอบค�ำ ถามทา้ ยกิจกรรม

A : ความใจกว้าง การรบั ฟังความเหน็ ของผ้อู นื่ ในการร่วม อภิปราย

สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

312 บทท่ี 9 | การเปลี่ยนแปลงภมู อิ ากาศ คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ

9.3 ผลกระทบจากการเปลย่ี นแปลงภมู ิอากาศและแนวทางการรบั มือ

จุดประสงค์การเรยี นรู้ 1. รวบรวมขอ้ มูลและอธิบายผลจากการเปลีย่ นแปลงภูมอิ ากาศที่มีตอ่ สิ่งมชี วี ติ และส่งิ แวดล้อม 2. ออกแบบและนำ�เสนอแนวปฏิบัติเพ่ือลดปัจจัยที่ส่งผลต่อการเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศโลก และ

แนวทางการรบั มอื กับผลกระทบท่อี าจเกดิ ขึ้น

สื่อการเรยี นรแู้ ละแหลง่ การเรยี นรู้ 1. หนงั สือเรยี นรายวชิ าพ้นื ฐานวิทยาศาสตร์ วทิ ยาศาสตรโ์ ลก และอวกาศ ชนั้ มัธยมศึกษาปที ี่ 6 2. สสวท. Learning space https://www.scimath.org

แนวการจดั การเรียนรู้ 1. ค รนู �ำ เขา้ สบู่ ทเรียน โดยให้นกั เรียนร่วมกนั อภิปรายเกย่ี วกบั ข่าว บทความ หรือประสบการณ์

ทเ่ี คยรบั รูเ้ ก่ียวกับการเปล่ยี นแปลงภมู ิอากาศโลก 2. จากนั้นแบ่งกลุ่มนักเรียน แล้วให้ปฏิบัติกิจกรรม 9.2 ตามหนังสือเรียนหน้า 238 เพื่อศึกษา

ผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงภมู ิอากาศและการรบั มอื

สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

คมู่ ือครู วทิ ยาศาสตร์โลก และอวกาศ บทที่ 9 | การเปล่ยี นแปลงภมู อิ ากาศ 313

กจิ กรรม 9.2 ผลกระทบจากการเปลย่ี นแปลงภมู อิ ากาศและการรบั มือ

จุดประสงคก์ ิจกรรม

1. รวบรวมขอ้ มูล และอธบิ ายผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงภมู ิอากาศท่มี ตี อ่ ส่งิ มชี ีวติ และส่งิ แวดล้อม

2. ออกแบบและน�ำ เสนอแนวปฏบิ ตั ิเพือ่ ลดปัจจยั ที่ส่งผลตอ่ การเปลย่ี นแปลงภูมอิ ากาศ และแนวทางการรับมอื ต่อผลกระทบท่อี าจเกดิ ขนึ้

ส่ือและแหล่งเรียนรู้

เอกสารวชิ าการ เช่น 1. สำ � นั ก น โ ย บ า ย แ ล ะ แ ผ น ท รั พ ย า ก ร ธ ร ร ม ช า ติ แ ล ะ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม ก ร ะ ท ร ว ง

ทรัพยากรธรรมชาติและสงิ่ แวดล้อม. (2561). ความรพู้ ้นื ฐานด้านการเปลยี่ นแปลง สภาพภมู อิ ากาศและการปรบั ตวั ของชมุ ชนตอ่ การเปลย่ี นแปลงสภาพภมู อิ ากาศ. (พมิ พ์ครัง้ ท่ี 2). กรงุ เทพฯ: โรงพิมพเ์ ดอื นตุลาคม. 2. สำ � นั ก น โ ย บ า ย แ ล ะ แ ผ น ท รั พ ย า ก ร ธ ร ร ม ช า ติ แ ล ะ ส่ิ ง แ ว ด ล้ อ ม ก ร ะ ท ร ว ง ทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดล้อม. (2558). แผนแม่บทรองรับการเปล่ียนแปลง สภาพภมู อิ ากาศ พ.ศ. 2558-2593. 3. วิกานดา วรรณวิเศษ. (2553). การเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศกับผลกระทบต่อ ประเทศไทย. ห้องสมุดอิเลก็ ทรอนิกส์วุฒสิ ภา, ปีที่ 5 (ฉบบั ท่ี 17), หนา้ 1-17. 4. กองประเมินผลกระทบต่อสุขภาพ กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข. (2559). การเปลย่ี นแปลงสภาพภมู ิอากาศ ผลกระทบต่อสุขภาพ และการเตรียมการด้าน สาธารณสุข สำ�หรับเจ้าหน้าท่ีสาธารณสุข. (พิมพ์คร้ังที่ 1). กรุงเทพฯ: โครงการ ผลติ สื่อ สมาคมส่งเสริมเทคโนโลยี (ไทย-ญี่ปนุ่ ). 5. พรพรรณ สอนเชอ้ื . (2560). การเปลย่ี นแปลงภมู อิ ากาศกบั โรคตดิ เชอ้ื . ธรรมศาสตร์ เวชสาร, ปที ่ี 17 (ฉบับท่ี 3), หน้า 440 - 445.

สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

314 บทท่ี 9 | การเปลย่ี นแปลงภูมอิ ากาศ คู่มือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ

เวลา 1 ชว่ั โมง

การเตรยี มตวั ลว่ งหนา้

1. เตรียมส�ำ เนาเอกสารข้อ 1 – 3 จ�ำ นวน 7 ชดุ เพอื่ แจกใหก้ ับทกุ กลุ่ม 2. เตรียมสำ�เนาเอกสารข้อ 1 – 3 จำ�นวน 7 ชุด เพ่ือแจกให้เฉพาะกับทุกกลุ่มที่ได้หัวข้อ

ผลกระทบตอ่ สุขภาพ 3. เตรยี มกระดาษแผน่ ใหญแ่ ละปากกาสีต่าง ๆ จ�ำ นวนเท่ากบั กลุ่ม 4. เตรยี มกระดาษกาวส�ำ หรบั ตดิ ผลงานเพือ่ น�ำ เสนอ

ข้อเสนอแนะส�ำ หรับครู

ใช้วธิ ี expert group ในการทำ�กจิ กรรม เพอ่ื บริหารจดั การเวลาและฝึกใหน้ ักเรียนมที กั ษะ ในการรวบรวมข้อมลู และสรปุ โดยปฏบิ ตั ิดังน้ี 1. แบ่งกลุ่มและจำ�นวนนักเรียนให้เท่ากับจำ�นวนหัวข้อผลกระทบ เช่น จากตัวอย่างในข้อ

1 ใหแ้ บ่งออกเปน็ 6 กลุ่ม กลุม่ ละ 6 คน 2. จ ากน้ันแบ่งหน้าท่ีให้กับสมาชิกทุกคนตามหัวข้อผลกระทบ ดังน้ันสมาชิกแต่ละคน

มีหน้าท่ีศึกษา 1 หวั ขอ้ 3. ให้สมาชิกของแต่ละกลุ่มในข้อ 1 กระจายเข้ากลุ่มใหม่ตามหัวข้อผลกระทบที่กำ�หนด

ดงั น้นั สมาชกิ ทกุ คนในกลุ่มใหมจ่ ะศกึ ษาในหวั ขอ้ ย่อยเดียวกนั 4. ใ ห้สมาชิกในกลุ่มใหม่ร่วมกันศึกษาและสรุปความรู้เก่ียวกับผลกระทบจากการ

เปลี่ยนแปลงภมู อิ ากาศและการรบั มือในหวั ข้อทีไ่ ด้รับมอบหมาย ภายในเวลาท่กี ำ�หนด 5. จากนน้ั สมาชกิ ในกลมุ่ ใหม่กลบั เขา้ กลุ่มท่แี บ่งไว้เดิมในข้อ 1 เพ่อื น�ำ ข้อมลู ที่ได้ไปศกึ ษา

มาแลกเปลย่ี นเรยี นรแู้ ละรว่ มกนั สรปุ องคค์ วามรเู้ กยี่ วกบั ผลกระทบจากการเปลยี่ นแปลง ภูมิอากาศและการรับมอื 6. ออกแบบการนำ�เสนอผลงาน และนำ�ผลงานของกลมุ่ ตนเองไปตดิ ไวท้ ่ีผนังหอ้ ง 7. ให้แต่ละกลุ่มเวียนชมผลงานของเพื่อน ๆ ทีกลุ่ม กลุ่มละประมาณ 3 นาที โดยรอฟัง สัญญาณจากครู และหากมขี อ้ เสนอแนะใด ๆ ใหเ้ ขยี นใสก่ ระดาษตดิ ทผ่ี ลงานของกลมุ่ นน้ั ๆ

สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

ค่มู ือครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ บทท่ี 9 | การเปลย่ี นแปลงภูมอิ ากาศ 315

วธิ ีการทำ�กิจกรรม

1. ศ ึกษาผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศในด้านต่าง ๆ ดังตัวอย่างด้านล่าง จากเอกสารทกี่ �ำ หนด หรอื แหลง่ เรยี นรอู้ ืน่ ๆ ทเี่ กยี่ วข้อง

- ผลกระทบต่อการเกษตร - ผลกระทบต่อความหลากหลายทางชีวภาพและระบบนเิ วศ - ผลกระทบต่อทรพั ยากรน�้ำ และพนื้ ท่ชี ายฝ่งั - ผลกระทบตอ่ สุขภาพ - ผลกระทบตอ่ ดา้ นพลังงาน - ผลกระทบต่อระบบคมนาคม 2. อภิปรายและอธิบายผลกระทบดา้ นตา่ ง ๆ ท่สี บื เนอื่ งจากการเปลยี่ นแปลงภมู อิ ากาศ 3. ศึกษาแผนแม่บทรองรับการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ พ.ศ.2558 – 2593

เรอื่ งการปรบั ตวั ตอ่ ผลกระทบจากการเปลย่ี นแปลงภมู อิ ากาศและการลดแกส๊ เรอื นกระจก จากนั้นออกแบบแนวทางปฏิบัติของนักเรียนเพ่ือลดปัจจัยท่ีส่งผลต่อการเปลี่ยนแปลง ภมู ิอากาศ และแนวทางการรับมอื ต่อผลกระทบท่อี าจเกิดข้นึ 4. น�ำ เสนอผลการท�ำ กจิ กรรม เพือ่ ร่วมอภิปรายแลกเปลย่ี นความคิดเหน็ ในชนั้ เรียน

ผลการทำ�กจิ กรรม

ผลกระทบจากการเปล่ยี นแปลงภมู ิอากาศ 1. ผลกระทบตอ่ การเกษตร เช่น 1.1 ภูมิภาคในเขตร้อนมีผลผลิตทางการเกษตรลดตำ่�ลง เนื่องจากอุณหภูมิของอากาศท่ี

สูงสง่ ผลต่อการเจรญิ เติบโตของพชื บางชนิด ส่งเสริมการระบาดของแมลงหรือวชั พชื การเกดิ ไฟป่า สภาพดินเสอ่ื มโทรม ปรมิ าณน้ำ�ไม่เพียงพอเนอื่ งจากความแหง้ แลง้ 1.2 ผลกระทบต่อการเล้ียงปศุสัตว์ ทำ�ให้สัตว์เจ็บป่วยและตาย ปริมาณนำ้�นมลดลง เนอื่ งจากแหลง่ อาหารลดลง การแพรก่ ระจายของเชอื้ โรค คล่ืนความร้อน

2. ผ ลกระทบตอ่ ความหลากหลายทางชวี ภาพและระบบนเิ วศ เชน่ แหลง่ ทอี่ ยอู่ าศยั ของสตั ว์ ต่าง ๆ รวมถึงวงจรชีวิต มีรูปแบบท่ีเปล่ียนไป เนื่องจากอากาศร้อน ฤดูกาลท่ีเปลี่ยนไป ระดบั น�้ำ ทะเลเพิม่ สงู ขน้ึ

สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

316 บทท่ี 9 | การเปล่ยี นแปลงภมู ิอากาศ คู่มือครู วทิ ยาศาสตร์โลก และอวกาศ

3. ผลกระทบต่อทรัพยากรนำ้�และพ้นื ที่ชายฝ่งั 3.1. นำ้�ท่วมชายฝ่งั เนือ่ งจากระดับน�้ำ ทะเลทเ่ี พิ่มสงู 3.2. ส่ิงมีชีวิตและสง่ิ แวดลอ้ มบรเิ วณชายฝั่งถกู ทำ�ลายเนื่องจากพายุซัดฝ่ัง 3.3. สตั วท์ ะเลอพยพยา้ ยถนิ่ เนือ่ งจากน�ำ้ ทะเลมีอุณหภมู สิ ูงขน้ึ

4. ผลกระทบต่อสุขภาพ เช่น เจ็บป่วยเนื่องจากคล่ืนความร้อน ภัยพิบัติที่รุนแรง การแพร่ กระจายของเช้ือโรค

5. ผลกระทบตอ่ ด้านพลังงาน 5.1 ความตอ้ งการใชไ้ ฟฟ้าและพลงั งานเพิ่มขน้ึ เนอื่ งจากอุณหภมู ิสูง 5.2 โ รงไฟฟา้ ทตี่ ง้ั อยบู่ รเิ วณชายฝงั่ อาจไดร้ บั ความเสยี หาย เนอื่ งจากน�ำ้ ทะเลทว่ มถงึ เกดิ พายุ

น�ำ้ ทใ่ี ชใ้ นการผลิตไฟฟ้าไม่เพียงพอ

6. ผ ลกระทบตอ่ ระบบคมนาคม เชน่ ถนนช�ำ รดุ การเดนิ ทางรถไฟหยดุ ชะงกั เทยี่ วบนิ ไมแ่ นน่ อน เน่ืองจากอุณหภูมิสูงทำ�ให้ผิวถนนหรือรางรถไฟเกิดการขยายตัว ฝนตกหนักทำ�ให้น้ำ�ท่วม ดนิ ทรุด ดนิ ถล่ม

แนวทางการลดปัจจยั ทส่ี ง่ ผลตอ่ การเปล่ียนแปลงภูมอิ ากาศ ช่วยกันลดการปลอ่ ยแกส๊ เรือนกระจกโดยปรับเปลย่ี นพฤติกรรมในชีวิตประจ�ำ วนั เช่น 1. เปล่ียนจากการใช้รถยนต์ส่วนตวั มาใชร้ ถขนสง่ สาธารณะ 2. ลดการใชไ้ ฟฟา้ ภายในบ้าน 3. เปล่ยี นมาใช้พลังงานชีวภาพ 4. ใชน้ ำ้�ประปาอยา่ งประหยดั 5. ลดปรมิ าณขยะภายในครัวเรือน 6. ปลกู ตน้ ไม้ 7. ลดการเผาปา่ หญา้ และต้นไม้ เพอื่ ก�ำ จัดวัชพชื 8. ใช้ป๋ยุ หมกั จากธรรมชาติแทนป๋ยุ เคมี

สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

คู่มอื ครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ บทท่ี 9 | การเปลีย่ นแปลงภูมิอากาศ 317

แนวทางการรับมือต่อผลกระทบทีอ่ าจเกิดข้นึ ท่นี กั เรียนสามารถมสี ว่ นรว่ มได้ 1. การปรับตัวต่อสถานการณ์น้ำ� อุทกภัย และภัยแล้ง เช่น เร่งฟ้ืนฟูป่าต้นน้ำ� พัฒนา

แหล่งชะลอน�้ำ และปรบั ปรงุ สภาพล�ำ น�้ำ เพื่อเตรียมตัวรบั มอื กับอุทกภัย 2. การปรับตัวต่อสถานการณ์การเกษตรและความมั่นคงทางอาหาร เช่น ฟ้ืนฟูและ

ปรับปรุงคุณภาพดิน พัฒนาเทคโนโลยีทางการเกษตรที่ไม่ส่งผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม ส ร้ า ง เ ค รื อ ข่ า ย ใ น ก า ร ผ ลิ ต แ ล ะ จำ � ห น่ า ย สิ น ค้ า ใ น ชุ ม ช น เ พ่ื อ ส ร้ า ง อำ � น า จ ต่ อ ร อ ง ท�ำ การประมงทคี่ �ำ นึงถงึ ความสมดุลของทรัพยากรและระบบนิเวศ 3. การปรับตัวด้านสาธารณสุข ศึกษาข่าวสารและข้อมูลทางด้านสาธารณสุข หาแนวทาง ป้องกนั การเกดิ และแพร่กระจายของพาหะน�ำ โรค ตรวจสขุ ภาพอยา่ งสมำ่�เสมอ 4. การจัดการทรัพยากรธรรมชาติ เช่น ฟ้ืนฟูแหล่งทรัพยากรธรรมชาติและระบบนิเวศที่ เสื่อมโทรม ปลกู ปา่ ทอ่ งเทย่ี วเชงิ นิเวศน์ เฝ้าระวงั ไฟป่า เพิ่มพืน้ ทป่ี า่ ชายเลน ฟน้ื ฟูพืน้ ที่ ชายฝง่ั ทถี่ กู กดั เซาะ

สรุปผลการท�ำ กิจกรรม

การเปล่ียนแปลงภูมิอากาศทำ�ให้สภาพลมฟ้าอากาศเกิด ความแปรปรวนหรือมีความ รนุ แรงมากขึน้ เช่น อณุ หภมู ิท่ีรอ้ นหรอื หนาวผดิ ปกติ ความแปรปรวนของฤดกู าล ซึง่ ส่งผล กระทบต่อสิ่งมีชีวิตและส่ิงแวดล้อมในหลาย ๆ ด้าน เช่น ความหลากหลายทางชีวภาพและ ระบบนิเวศ สุขภาพของมนุษย์ ทรัพยากรนำ้� พ้ืนที่ชายฝ่ัง โดยมนุษย์สามารถมีส่วนช่วยลด การเปล่ียนแปลงภูมิอากาศได้โดยการลดการปลดปล่อยแก๊สเรือนกระจกเข้าสู่บรรยากาศที่เกิด จากการด�ำ รงชวี ติ ในดา้ นตา่ ง ๆ และควรวางแผนรบั มอื หรอื ปรบั ตวั เพอ่ื ใหส้ ามารถด�ำ รงชวี ติ อยู่ ไดอ้ ยา่ งปลอดภัยจากผลกระทบทเี่ กดิ จากการเปล่ียนแปลงภมู ิอากาศ

ค�ำ ถามทา้ ยกิจกรรม

นั ก เ รี ย น จ ะ ป รั บ พ ฤ ติ ก ร ร ม ข อ ง ต น เ อ ง ใ น เ รื่ อ ง ใ ด บ้ า ง เ พื่ อ ช่ ว ย ล ด ปั จ จั ย ท่ี ส่ ง ผ ล ต่ อ การเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศ และมสี ่วนช่วยได้อยา่ งไร

แนวคำ�ตอบ ตอบตามความคิดของนักเรียนเอง โดยมีแนวคำ�ตอบดังตัวอย่าง ผลการท�ำ กิจกรรม

สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

318 บทที่ 9 | การเปลย่ี นแปลงภมู อิ ากาศ ค่มู ือครู วทิ ยาศาสตร์โลก และอวกาศ

3. ใหน้ กั เรยี นแตล่ ะกลมุ่ น�ำ เสนอผลการท�ำ กจิ กรรม และรว่ มกนั อภปิ รายผลการท�ำ กจิ กรรม พรอ้ มตอบค�ำ ถามทา้ ยกจิ กรรม โดยมแี นวทางการอภปิ รายและแนวทางการตอบค�ำ ถาม ดังแสดงด้านบน

4. ให้นักเรียนร่วมกันอภิปรายเพ่ือสรุปองค์ความรู้เกี่ยวกับผลกระทบจากการเปล่ียนแปลง ภูมิอากาศและแนวทางการรับมือหรือปรับตัว โดยมีแนวทางการสรุปตามการสรุปผล การทำ�กิจกรรม

5. ครูให้ความรู้เพ่ิมเติมเรื่องนโยบายด้านการเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศของประเทศไทย โดยสรุปดังน้ี

แนวทางการสรปุ

คณะกรรมการระหว่างรัฐบาลว่าด้วยการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ (Intergovern- mental Panel on Climate Change: IPCC) มขี ้อตกลงร่วมกัน เรียกว่า ขอ้ ตกลงปารสี (Paris agreement) ไดก้ �ำ หนดกฏกตกิ าระหวา่ งประเทศใหม้ กี ารจ�ำ กดั การเพมิ่ อณุ หภมู เิ ฉลยี่ ของโลกไม่ ใหเ้ กิน 2 องศาเซลเซยี สจากยคุ ปฏวิ ัติอุตสาหกรรม โดยประเทศไทยเป็นหน่ึงในสมาชิก และได้จัดทำ�แผนเพ่ือรองรับข้อตกลงดังกล่าว เรียกว่า แผนแม่บทรองรับการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ พ.ศ. 2558-2593 โดยกำ�หนด เป้าหมายท่ีจะลดการปล่อยแก๊สเรือนกระจกให้ได้ร้อยละ 20–25 ภายใน พ.ศ. 2573 และมี แนวทางและมาตรการรองรบั 8 ด้าน ได้แก่ การผลิตไฟฟา้ การคมนาคมขนส่ง การใช้พลงั งาน ภายในอาคาร ภาคอุตสาหกรรม ภาคของเสีย ภาคการเกษตร ภาคป่าไม้ การจัดการเมือง นอกจากนป้ี ระเทศไทยยงั ไดจ้ ดั ท�ำ แผนการปรบั ตวั ตอ่ ผลกระทบจากการเปลย่ี นแปลงภมู อิ ากาศ ซึ่งได้สรปุ ไว้ดงั นี้

สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

คู่มือครู วทิ ยาศาสตรโ์ ลก และอวกาศ บทที่ 9 | การเปลย่ี นแปลงภมู อิ ากาศ 319

6. ค รอู าจมอบหมายงานทีส่ ามารถบูรณาการร่วมกับวชิ าอน่ื ๆ โดยใหน้ กั เรยี นร่วมกนั วางแผน ออกแบบ และน�ำ เสนอแนวปฏบิ ตั ทิ เี่ หมาะสมในการดแู ลรกั ษาสงิ่ แวดลอ้ ม และจดั ท�ำ โครงการ เพอ่ื รณรงคส์ รา้ งความตระหนกั ถงึ การกระท�ำ ของมนษุ ยท์ ม่ี ผี ลตอ่ การเปลย่ี นแปลงภมู อิ ากาศโลก

สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

320 บทท่ี 9 | การเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศ คูม่ ือครู วิทยาศาสตรโ์ ลก และอวกาศ

แนวทางการวดั และประเมนิ ผล แนวทางการวดั และประเมนิ ผล KPA

K: ผ ลกระทบจากการเปล่ียนแปลงภูมิอากาศ 1. ผ ลงานของการปฏบิ ตั ิกิจกรรม 9.2 และ และแนวทางการรับมือหรือการปรับตัวจาก การตอบค�ำ ถามท้ายกิจกรรม ผลกระทบทเ่ี กิดขน้ึ 2. การสรุปองค์ความรูจ้ ากการอภิปราย 3. แบบฝึกหดั ท้ายบท

P: 1. การสรา้ งสรรค์และนวัตกรรม 1. ก า ร อ อ ก แ บ บ แ น ว ท า ง ก า ร ร ณ ร ง ค์ 2. การจดั กระทำ�และส่อื ความหมายข้อมลู เพ่ือลดกิจกรรมของมนุษย์ที่มีผลต่อ 3. ค วามรว่ มมอื การท�ำ งานเปน็ ทมี และภาวะ การเปลยี่ นแปลงภูมอิ ากาศโลก ผู้นำ� 2. ก ารแบ่งหน้าท่ีและความรับผิดชอบใน การทำ�งานกลุ่ม

A : 1. ความใจกว้าง 1. การรว่ มอภปิ รายและการตอบค�ำ ถาม 2. คุณธรรมและจริยธรรมที่เกี่ยวข้องกับ 2. ก า ร นำ � เ ส น อ แ น ว ท า ง เ พ่ื อ ล ด ก า ร วทิ ยาศาสตร์ เปลย่ี นแปลงภูมอิ ากาศ

สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

คูม่ อื ครู วทิ ยาศาสตร์โลก และอวกาศ บทท่ี 9 | การเปลยี่ นแปลงภมู ิอากาศ 321

แบบฝกึ หัดทา้ ยบท

1. ใหน้ กั เรยี นพจิ ารณาขอ้ ความตอ่ ไปนแี้ ลว้ ท�ำ เครอ่ื งหมาย ( ) หนา้ ขอ้ ความทถี่ กู ตอ้ ง และ ใส่เคร่อื งหมาย ( ) หนา้ ขอ้ ความทผ่ี ดิ

เครอ่ื งหมาย ขอ้ ความ

1. เม่อื ดวงอาทิตยแ์ ผร่ งั สมี าส่โู ลก จะมเี พยี งชั้นบรรยากาศที่สะท้อน รงั สกี ลบั ออกสอู่ วกาศ

2. ใ นเวลากลางวนั บรรยากาศ เมฆ และพื้นผวิ โลกจะสะท้อนรงั สี ดวงอาทิตยบ์ างสว่ นกลบั สอู่ วกาศ

3. ป ริมาณพลังงานความร้อนท่ีพ้ืนผิวโลกดูดกลืนไว้จะถูกปล่อยเข้าสู่ บรรยากาศทงั้ หมด

4. พ ลงั งานความร้อนส่วนหนึ่งทีพ่ น้ื ผิวโลกดดู กลืนไวท้ �ำ ใหน้ �้ำ ระเหย กลายเปน็ ไอไปอยู่ในบรรยากาศและท�ำ ใหอ้ ากาศเกิดการยกตวั

5. การทบ่ี รรยากาศแผร่ งั สีส่วนหนงึ่ ทดี่ ูดกลืนไวก้ ลับมายังผิวโลกท�ำ ให้ อณุ หภมู ิเฉลย่ี ของอากาศในเวลากลางคืนไมล่ ดตำ่�ลงมากเกินไป

6. พ ลังงานทบี่ รรยากาศ เมฆ และพ้นื ผวิ โลกดดู กลนื ไว้ ทา้ ยทีส่ ุดจะ ถูกปลดปลอ่ ยออกสอู่ วกาศในปรมิ าณที่เท่ากนั

7. พลังงานเฉล่ียที่โลกไดร้ ับจากดวงอาทติ ยเ์ ทา่ กับพลังงานเฉลยี่ ท่โี ลก ปลอ่ ยกลับส่อู วกาศ

8. พลงั งานเฉลย่ี ที่โลกไดร้ ับจากดวงอาทิตยเ์ ทา่ กบั พลังงานเฉลยี่ ทโ่ี ลก ปลอ่ ยกลบั สู่อวกาศ

9. กระบวนการท่ีเก่ยี วขอ้ งกับการปลดปลอ่ ยพลังงานของโลก ได้แก่ การสะท้อน การแผ่รงั สี การพาความรอ้ น และการเปลย่ี นสถานะ ของน้ำ�

10. การทีโ่ ลกปลดปล่อยพลังงานกลับสูอ่ วกาศเทา่ กบั พลังงานทีโ่ ลก ได้รบั จากดวงอาทติ ย์ ทำ�ให้อุณหภมู ิเฉลี่ยของโลกค่อนขา้ งคงที่ เปน็ ระยะเวลานาน

สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

322 บทท่ี 9 | การเปล่ียนแปลงภูมิอากาศ คมู่ อื ครู วทิ ยาศาสตร์โลก และอวกาศ

2. ทำ�เคร่อื งหมาย ( ) เพ่อื ระบุผลท่มี ีต่ออุณหภูมิเฉล่ยี ของอากาศให้อดคล้องกับปัจจัยท่ี ก�ำ หนด และระบเุ หตผุ ลประกอบ

ปัจจยั ผลตอ่ อุณหภมู ิ เหตผุ ล เฉลีย่ ของอากาศ

เพิ่มขึ้น ลดลง

การเพ่ิมขึน้ ของปรมิ าณแก๊ส สามารถดูดกลนื พลังงานและ เรือนกระจก แผร่ งั สอี นิ ฟราเรดกลับมายงั อัตราสว่ นการสะท้อนสงู ขึ้น พ้นื ผวิ โลกได้มากขึน้

การเพม่ิ ขึน้ ของละอองลอย สามารถสะท้อนรงั สีดวง อาทติ ยไ์ ด้มากขน้ึ

เกิดการกระเจงิ ดดู กลืน และ สะท้อนรงั สดี วงอาทิตย์ได้ มากขึ้น

3. ยกตวั อยา่ งกจิ กรรมมนษุ ยแ์ ละเหตกุ ารณธ์ รรมชาตทิ ท่ี �ำ ใหป้ จั จยั ทส่ี ง่ ผลตอ่ การเปลย่ี นแปลง ภมู อิ ากาศโลกเกดิ การเปลย่ี นแปลงไป

ปัจจยั ท่เี ปล่ียนแปลง กจิ กรรมมนุษย์ เหตุการณธ์ รรมชาติ

กระบวนการอุตสาหกรรม การย่อยสลายอินทรีย์สาร

แกส๊ เรือนกระจก การเกษตร การคมนาคม ภเู ขาไฟระเบดิ การหายใจของ

ขนสง่ การผลติ กระแสไฟฟ้า ส่ิงมีชีวิตการปลดปล่อยแก๊ส

ของเสยี จากบ้านเรือน จากมหาสมทุ ร

อัตราส่วนการสะทอ้ นของพื้น การสรา้ งชมุ ชนเมือง การหลอมเหลวของน�้ำ แขง็ ผวิ โลก การตดั ไมท้ �ำ ลายป่า ขัว้ โลก ไฟปา่

ละอองลอย กระบวนการอตุ สาหกรรม ภเู ขาไฟระเบดิ การเกษตร

การคมนาคมขนสง่

สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

คู่มอื ครู วทิ ยาศาสตร์โลก และอวกาศ บทที่ 9 | การเปล่ยี นแปลงภูมอิ ากาศ 323

4. เมอ่ื 225 ลา้ นปกี อ่ น โลกมแี ผน่ ทวปี ขนาดใหญเ่ พยี งแผน่ เดยี วเรยี กวา่ พนั เจยี ตอ่ มาทวปี เหลา่ นเ้ี คลอ่ื นตวั ออกจากกนั จนมลี กั ษณะเชน่ ในปจั จบุ นั นกั เรยี นคดิ วา่ ภมู อิ ากาศของแตล่ ะ ทวปี เปลย่ี นแปลงไปหรอื ไม่ เพราะเหตใุ ด

แนวคำ�ตอบ ภูมิอากาศของแต่ละทวีปในปัจจุบันเปล่ียนแปลงไปจากอดีต เน่ืองจาก เมอ่ื 225 ล้านปีก่อน ทีพ่ ืน้ ทวปี อยตู่ ิดกนั เป็นแผ่นดนิ เดยี ว เรียกว่า พนั เจยี เป็นมหาทวีป คลุมพ้ืนท่ีจากซีกโลกเหนือถึงซีกโลกใต้ และมีมหาสมุทรพันทาลัสซาล้อมรอบ ต่อมา แผ่นทวีปได้เคล่ือนตัวออกจากกันจนมีลักษณะดังเช่นปัจจุบัน ทำ�ให้ทวีปไม่ได้อยู่ใน ตำ�แหน่งละติจูดเดิม แต่ละทวีปจึงได้รับรังสีจากดวงอาทิตย์แตกต่างกัน จึงส่งผลให้อยู่ ในเขตภูมิอากาศที่แตกต่างไปจากปัจจุบัน นอกจากน้ีตำ�แหน่งท่ีเปลี่ยนไปยังส่งผลให้มี ส่ิงปกคลุมพื้นท่ีแตกต่างกัน จากภาพพบว่าในแต่ละละติจูดมีสัดส่วนของพ้ืนทวีปและ พ้ืนน้ำ�แตกต่างจากปัจจุบัน ซ่ึงพื้นทวีปซ่ึงประกอบด้วยป่าไม้ ดิน และทะเลทราย จงึ สะทอ้ นรงั สไี ดด้ กี วา่ พน้ื น�้ำ สง่ ผลตอ่ คา่ อตั ราสว่ นรงั สสี ะทอ้ นของพนื้ ผวิ ท�ำ ใหภ้ มู อิ ากาศ ในอดีตแตกตา่ งจากปจั จุบัน

(คำ�อธบิ ายเพ่มิ เตมิ ) ในอดตี แผ่นดนิ ท้งั หมดอยตู่ ดิ กนั และมมี หาสมุทรเพยี งมหาสมุทร เดยี วล้อมรอบอยู่ ท�ำ ให้การหมนุ เวยี นของกระแสน�้ำ ในมหาสมุทรแตกตา่ งจากปจั จบุ นั ส่งผลต่อสภาพอากาศในชว่ งเวลานนั้ เช่น เกดิ พายรุ นุ แรงส่งผลกระทบต่อพน้ื ทีช่ ายฝั่

สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

324 บทที่ 9 | การเปล่ยี นแปลงภูมิอากาศ คู่มือครู วทิ ยาศาสตร์โลก และอวกาศ

5. เลอื กตวั อยา่ งผลกระทบตอ่ สง่ิ มชี วี ติ และสง่ิ แวดลอ้ มทเ่ี กย่ี วขอ้ งกบั การเปลย่ี นแปลงภมู อิ ากาศ ใสล่ งในตารางใหส้ อดคลอ้ งกบั ขอ้ มลู ทแ่ี สดงถงึ การเปลย่ี นแปลงภมู อิ ากาศทช่ี ดั เจนมากทส่ี ดุ

ผลกระทบ

1. โรคระบาด
2. ขาดน�ำ้ อปุ โภคบรโิ ภค
3. พชื และสตั วใ์ นพน้ื ทน่ี น้ั อาจสญู พนั ธ์ุ
4. ชายฝง่ั ถกู น�ำ้ ทว่ มและกดั เซาะ

ข้อมลู ทแี่ สดงถงึ ผลกระทบต่อสิ่งมชี ีวิต แนวทางการรบั มอื

การเปลีย่ นแปลงภูมอิ ากาศ และสง่ิ แวดล้อม

อุณหภูมเิ ฉลีย่ ของอากาศและ โรคระบาด - ท�ำ ลายแหลง่ เพาะพันธุข์ อง ความชืน้ สงู ขน้ึ พาหนะน�ำ โรค

- ตรวจสอบสขุ ภาพอย่าง สมำ่�เสมอ

- ออกก�ำ ลงั กายและรบั ประทาน อาหารท่ีมปี ระโยชน์

การเปล่ียนแปลง พืชและสัตวใ์ นพ้ืนที่น้นั ปรบั ปรุงพนั ธุ์พชื และพนั ธุส์ ตั วใ์ ห้ เขตภมู ิอากาศโลก อาจสูญพันธุ์ เหมาะสมกบั ภมู อิ ากาศที่เกิดขนึ้

การเพม่ิ ระดบั นำ้�ทะเล ชายฝง่ั ถกู น�้ำ ท่วมและ - ฟ ้ืนฟูพ้นื ท่ชี ายฝั่งท่ีถกู กัดเซาะ กัดเซาะ - ส รา้ งที่อยอู่ าศยั ใหไ้ กลจากพน้ื ที่

เสีย่ ง

การลดลงของปรมิ าณน้�ำ ฝน ขาดน้�ำ อปุ โภคบริโภค - ใช้น้ำ�อยา่ งประหยัด - ปลกู ปา่

สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

คมู่ อื ครู วิทยาศาสตรโ์ ลก และอวกาศ บทท่ี 10 | ขอ้ มลู สารสนเทศทางอุตนุ ยิ มวิทยากบั การใช้ประโยชน์ 325

บทที่ | ขอ้ มูลสารสนเทศทางอุตนุ ยิ มวทิ ยากับการใช้ประโยชน์

ipst.me/886010

ตัวชว้ี ดั

แปลความหมายสัญลักษณ์ลมฟ้าอากาศท่ีสำ�คัญจากแผนท่ีอากาศ และนำ�ข้อมูลสารสนเทศ ตา่ ง ๆ มาวางแผนการดำ�เนินชีวติ ใหส้ อดคลอ้ งกับสภาพลมฟา้ อากาศ

สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

326 บทที่ 10 | ขอ้ มูลสารสนเทศทางอตุ ุนิยมวทิ ยากับการใช้ประโยชน์ คูม่ อื ครู วิทยาศาสตรโ์ ลก และอวกาศ

การวเิ คราะห์ตัวช้วี ัด

ตัวชว้ี ดั แปลความหมายสัญลักษณ์ลมฟ้าอากาศที่สำ�คัญจากแผนที่อากาศ และนำ�ข้อมูลสารสนเทศ

ตา่ ง ๆ มาวางแผนการดำ�เนนิ ชวี ิตให้สอดคล้องกบั สภาพลมฟ้าอากาศศ จุดประสงคก์ ารเรียนรู้ 1. วิเคราะห์และแปลความหมายสัญลักษณ์แสดงสภาพลมฟ้าอากาศบริเวณกว้างบนแผนท่ีอากาศ

ผวิ พน้ื และระบสุ ภาพลมฟ้าอากาศ 2. อธบิ ายแปลความหมายจากภาพถา่ ยดาวเทยี ม 3. วเิ คราะห์และอธบิ ายแปลความหมายจากขอ้ มูลเรดารต์ รวจอากาศ 4. น�ำ ขอ้ มลู สารสนเทศตา่ ง ๆ และพยากรณอ์ ากาศมาวางแผนการด�ำ เนนิ ชวี ติ และประกอบอาชพี ให้

สอดคลอ้ งกบั สภาพลมฟ้าอากาศ

ทักษะกระบวนการทาง ทกั ษะแห่งศตวรรษท่ี 21 จิตวทิ ยาศาสตร์ วิทยาศาสตร์ การยอมรบั ความเหน็ ต่าง 1. การตีความหมายข้อมูล 1. การคดิ อยา่ งมีวิจารณญาณ 2. ความร่วมมือ การทำ�งานเป็น และลงข้อสรปุ ทีมและภาวะผูน้ �ำ

สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

คมู่ อื ครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ บทท่ี 10 | ขอ้ มลู สารสนเทศทางอุตนุ ยิ มวทิ ยากบั การใชป้ ระโยชน์ 327

ลำ�ดับแนวความคิดตอ่ เนื่อง

ขอ้ มลู องคป์ ระกอบลมฟา้ อากาศทน่ี �ำ ไปใชใ้ นการพยากรณอ์ ากาศมาจากสถานตี รวจอากาศผวิ พน้ื ซึง่ กระจายอยตู่ ามจุดต่าง ๆ ทวั่ โลก

เมอื่ น�ำ ขอ้ มูลจากสถานีตรวจอากาศผิวพน้ื แต่ละแหง่ มาวเิ คราะห์รว่ มกัน จะท�ำ ให้ทราบลกั ษณะลมฟา้ อากาศในบริเวณกว้าง

การใชแ้ ผนที่อากาศผิวพ้นื รว่ มกบั สารสนเทศทางอตุ ุนยิ มวทิ ยาอน่ื ๆ ช่วยให้ทราบ สภาพลมฟา้ อากาศในบริเวณกว้างไดด้ ีขึ้นและสามารถพยากรณอ์ ากาศไดแ้ ม่นย�ำ ขน้ึ

ภาพถา่ ยดาวเทียมอตุ ุนิยมวทิ ยาเป็นสารสนเทศทางอุตนุ ิยมวทิ ยาทีน่ ำ�มาใช้ประโยชนใ์ น การตดิ ตามการเคลอ่ื นตวั ของพายหุ มุนเขตรอ้ น ระบชุ นิดและปริมาณเมฆปกคลุมในพน้ื ตา่ ง ๆ

ขอ้ มูลเรดารต์ รวจอากาศเปน็ สารสนเทศทางอุตนุ ยิ มวิทยา ทช่ี ่วยใหท้ ราบความแรงและทศิ ทางการเคล่ือนตวั ของกล่มุ ฝน

การใช้สารสนเทศทางอตุ ุนยิ มวิทยาหลายชนดิ ประกอบกนั จะช่วยใหค้ าดการณ์ สภาพลมฟ้าอากาศซง่ึ สามารถน�ำ มาเปน็ ข้อมูลประกอบการวางแผนการด�ำ เนนิ งาน

การประกอบอาชีพ การเตรยี มรับมือและลดผลกระทบต่าง ๆ

สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

328 บทท่ี 10 | ข้อมูลสารสนเทศทางอตุ นุ ิยมวทิ ยากับการใช้ประโยชน์ คมู่ อื ครู วทิ ยาศาสตร์โลก และอวกาศ

สาระสำ�คัญ

แผนที่อากาศผิวพ้ืนเป็นสารสนเทศทางอุตุนิยมวิทยาที่แสดงข้อมูลองค์ประกอบลมฟ้าอากาศ ณ บริเวณหน่ึงในรูปของสัญลักษณ์ เช่น บริเวณความกดอากาศสูง หย่อมความกดอากาศตำ่� พายหุ มุนเขตรอ้ น รอ่ งความกดอากาศต�ำ่

การแปลความหมายสัญลักษณ์ท่ีปรากฏบนแผนที่อากาศผิวพ้ืนร่วมกับภาพถ่ายดาวเทียม อุตุนิยมวิทยา และข้อมูลเรดาร์ตรวจอากาศ จะช่วยให้สามารถคาดการณ์สภาพลมฟ้าอากาศใน ช่วงเวลาต่าง ๆ ได้แม่นยำ�ขึ้น และใช้วางแผนการดำ�เนินชีวิตให้สอดคล้องกับสภาพลมฟ้าอากาศ เช่น การเลือกช่วงเวลาในการเพาะปลูกให้สอดคล้องกับฤดูกาล การเตรียมพร้อมรับมือสภาพอากาศ แปรปรวน

เวลาที่ใช้

บทเรยี นน้ีควรใช้เวลาประมาณ 6 ชั่วโมง

1. ข้อมูลและสารสนเทศทางอุตุนิยมวทิ ยา 4 ชว่ั โมง 2. การใช้ประโยชน์จากขอ้ มูลสารสนเทศ 2 ชัว่ โมง

ความรู้ก่อนเรยี น

องคป์ ระกอบลมฟ้าอากาศ การหมนุ เวยี นอากาศบนโลก การเกดิ เมฆ คลนื่ แม่เหลก็ ไฟฟ้า

ความเข้าใจที่คลาดเคลอ่ื นท่อี าจเกดิ ขึน้

ความเข้าใจคลาดเคลื่อน ความเขา้ ใจทถ่ี กู ตอ้ ง

สญั ลักษณ์บนแผนท่อี ากาศผวิ พ้ืน สญั ลักษณ์บนแผนทอ่ี ากาศผิวพน้ื H หมายถึง อากาศรอ้ น (Hot) และ H หมายถึง บรเิ วณความกดอากาศสงู และ L หมายถงึ อากาศเยน็ (Cool) L หมายถึง หยอ่ มความกดอากาศตำ่�

สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

ค่มู ือครู วทิ ยาศาสตรโ์ ลก และอวกาศ บทที่ 10 | ขอ้ มูลสารสนเทศทางอุตนุ ยิ มวิทยากบั การใช้ประโยชน์ 329

10.1 ขอ้ มูลและสารสนเทศทางอตุ ุนยิ มวทิ ยา

จุดประสงค์การเรยี นรู้ 1. วเิ คราะหแ์ ละแปลความหมายสญั ลกั ษณแ์ สดงสภาพลมฟา้ อากาศบรเิ วณกวา้ ง บนแผนทอ่ี ากาศ ผวิ พื้นและระบุสภาพลมฟา้ อากาศ 2. อธิบายการแปลความหมายจากภาพถา่ ยดาวเทยี ม 3. วเิ คราะหแ์ ละแปลความหมายจากข้อมลู เรดารต์ รวจอากาศ

สื่อและแหล่งการเรียนรู้ 1. หนังสือเรียนรายวชิ าพื้นฐานวิทยาศาสตร์ วทิ ยาศาสตรโลกและอวกาศ ชั้นมัธยมศึกษาปที ี่ 6 2. กรมอตุ ุนยิ มวิทยา http://www.tmd.go.th

แนวการจดั การเรยี นรู้ 1. ครูนำ�เข้าสู่บทเรียนร่วมอภิปรายกับนักเรียนเก่ียวกับสภาพลมฟ้าอากาศท่ีมีผลต่อมนุษย์และ สง่ิ แวดลอ้ ม เชน่ พายุหมุนเขตรอ้ นทส่ี ่งผลกระทบต่อพื้นที่ชายฝั่ง พายฝุ นฟ้าคะนองทม่ี ักเกิด ขน้ึ บอ่ ยคร้งั ในพน้ื ทีภ่ าคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื โดยใช้รูปเหตกุ ารณท์ เ่ี กิดขน้ึ จรงิ ประกอบ 2. ครใู หน้ กั เรยี นสงั เกตรปู น�ำ บทในหนงั สอื เรยี นหนา้ 247 จากนนั้ ใหน้ กั เรยี นรว่ มกนั อภปิ รายโดย ใช้คำ�ถาม ดังตอ่ ไปนี้

จากรปู แสดงปรากฏการณ์ใด แนวค�ำ ตอบ พายุฝนฟา้ คะนอง ฝนตกหนัก ลมพดั แรง

สภาพลมฟา้ อากาศดงั กลา่ วส่งผลกระทบตอ่ สิ่งมชี วี ติ และส่งิ แวดล้อมอยา่ ง แนวค�ำ ตอบ อาจเกดิ อนั ตรายจากฟา้ ผา่ และเศษวสั ดหุ รอื สง่ิ ของปลวิ ลมกระโชกแรงอาจท�ำ ให้ บา้ นเรอื นเสียหาย หากมีฝนตกหนักอาจเกดิ นำ้�ท่วม ถนนถูกตัดขาด หมายเหตุ ค�ำ ตอบข้อน้ีอาจมไี ดห้ ลากหลายข้นึ อยกู่ บั ความร้แู ละประสบการณ์ของนกั เรียน

นักเรียนสามารถทราบสภาพลมฟา้ อากาศดงั กล่าวลว่ งหนา้ ไดห้ รือไม่ ทราบไดอ้ ยา่ งไร แนวค�ำ ตอบ สามารถทราบลว่ งหน้าได้ โดยการติดตามพยากรณอ์ ากาศ

สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

330 บทที่ 10 | ขอ้ มลู สารสนเทศทางอตุ นุ ิยมวทิ ยากบั การใชป้ ระโยชน์ คมู่ ือครู วทิ ยาศาสตร์โลก และอวกาศ

3. ครูให้นักเรียนสังเกตรูป 10.1 และสืบค้นข้อมูลการพยากรณ์อากาศและการตรวจวัดองค์ประกอบ ลมฟ้าอากาศจากหนงั สอื เรยี นหนา้ 248 จากนัน้ อภปิ รายรว่ มกนั โดยใช้ตัวอยา่ งค�ำ ถามดงั นี้

ปัจจุบนั การพยากรณ์อากาศใชข้ อ้ มลู การตรวจวัดองคป์ ระกอบลมฟา้ อากาศจากแหลง่ ใดบา้ ง แนวค�ำ ตอบ สถานตี รวจอากาศผวิ พ้นื สถานตี รวจอากาศชน้ั บน สถานตี รวจอากาศบนเรือ ทนุ่ ลอย ในมหาสมุทร สถานเี รดารต์ รวจอากาศ อุปกรณต์ รวจวัดบนเครือ่ งบิน ดาวเทยี ม

จากรปู 10.1 ระบแุ หล่งตรวจวดั องคป์ ระกอบลมฟา้ อากาศได้อย่างไรบ้าง แนวคำ�ตอบ สามารถระบแุ หล่งตรวจวดั องคป์ ระกอบลมฟา้ อากาศได้ดังรูป

จ�ำ นวนขอ้ มลู องคป์ ระกอบลมฟา้ อากาศมผี ลตอ่ ความแมน่ ย�ำ ในการพยากรณอ์ ากาศหรอื ไม่ อยา่ งไร แนวค�ำ ตอบ จ�ำ นวนขอ้ มลู ลมฟา้ อากาศมผี ลตอ่ ความแมน่ ย�ำ ในการพยากรณอ์ ากาศ ดดยขอ้ มลู องค์

ประกอบลมฟ้าอากาศที่มีจำ�นวนมากทำ�ให้การพยากรณ์อากาศมีความแม่นยำ�มากข้ึนเพราะเหตุใด จึงต้องตรวจวดั ข้อมูลองค์ประกอบลมฟา้ อากาศด้วยวิธที หี่ ลากหลาย แนวค�ำ ตอบ เพ่อื ใหค้ รอบคลุมข้อมูลทั่วทุกบรเิ วณบนโลก

ข้อมูลองค์ประกอบลมฟา้ อากาศที่ตรวจวัดได้ สามารถนำ�ไปใชป้ ระโยชน์อะไรได้บ้าง แนวคำ�ตอบ นำ�ไปใช้คาดการณส์ ภาพลมฟ้าอากาศท่จี ะเกดิ ขึ้นในอนาคต

สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

ดาวเทียม ดาวเทยี ม ค่มู อื ครู วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ อปุ บกนรเณครต ือ่ รงวบจนิ วัด ดาวเทยี ม

อุปบกนรเณครต ่ือรงวบจินวดั

(บอลลนู ตรวจอากาศ) อปุ บกนรเณครตือ่ รงวบจินวดั (บอลลูนตรวจอากาศ) บทท่ี 10 | ขอ้ มลู สารสนเทศทางอตุ ุนิยมวิทยากบั การใชป้ ระโยชน์ 331 สถาน(สตี ถราวนจีออตั าโกนามศัตผิ)ิวพ้ืน อปุ บกนรเณครตอ่ื รงวบจินวดั สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี (สถานีรบั สัญญาณดาวเทียม)

สถานตี รวจอากาศบนเรอื ทุนลอยในมหาสมุทร สถานเี รดารต รวจอากาศ

สถานีตรวจอากาศช้นั บน

ทุนลอยในมหาสมทุ ร อปุ บกนรเณครต อ่ื รงวบจนิ วัด

สถานีตรวจอากาศผวิ พ้นื

332 บทท่ี 10 | ข้อมูลสารสนเทศทางอตุ ุนยิ มวิทยากบั การใช้ประโยชน์ คมู่ ือครู วทิ ยาศาสตร์โลก และอวกาศ