มาตรา 9 ทหารกองเกินซึ่งมีอายุตั้งแต่สิบแปดปีบริบูรณ์ และยังไม่ถึงสามสิบปีบริบูรณ์เป็นผู้ที่อยู่ในระหว่างที่จะต้องเข้ารับราชการทหารกองประจำการ และเมื่อต้องเข้ากองประจำการจะต้องเข้ารับราชการทหารกองประจำการมีกำหนดสองปี ส่วนผู้ซึ่งมีคุณวุฒิพิเศษหรือเมื่อมีกรณีพิเศษ จะให้รับราชการทหารกองประจำการน้อยกว่าสองปีตามที่กำหนดในกฎกระทรวงก็ได้ แต่สำหรับผู้ซึ่งมีคุณวุฒิพิเศษนั้นจะอ้างสิทธิดังกล่าวได้ต่อเมื่อได้แสดงหลักฐานต่อคณะกรรมการตรวจเลือกในวันตรวจเลือก หรือต่อหน่วยทหารที่ตนร้องขอเข้ารับราชการในวันร้องขอ วันเริ่มเข้ารับราชการทหารกองประจำการ ให้นับแต่วันขึ้นทะเบียนกองประจำการ ในกรณีที่ทหารกองเกินเข้ารับราชการทหารกองประจำการแล้ว แต่ยังขึ้นทะเบียนกองประจำการให้ไม่ได้ในวันที่ทหารกองเกินเข้ารับราชการทหารกองประจำการนั้น จะขึ้นทะเบียนกองประจำการภายหลังจากวันเข้ารับราชการทหารกองประจำการก็ได้และให้ถือว่าผู้นั้นได้ขึ้นทะเบียนกองประจำการตั้งแต่วันที่เข้ารับ ราชการทหารกองประจำการ เมื่ออยู่ในกองประจำการจนครบกำหนดแล้ว ให้ปลดเป็นทหารกองหนุนประเภทที่ 1 ดังนี้
- กองหนุนชั้นที่ 1 เจ็ดปี
- กองหนุนชั้นที่ 2 สิบปี
- กองหนุนชั้นที่ 3 หกปี
ตามลำดับชั้นไปจนปลดพ้นราชการทหารประเภทที่ 1
บุคคลซึ่งสำเร็จการฝึกวิชาทหารตามหลักสูตรที่กระทรวงกลาโหมกำหนดตามกฎหมายว่าด้วยการส่งเสริมการฝึกวิชาทหารและมีลักษณะตามที่กำหนดในกฎกระทรวง จะให้รับราชการทหารกองประจำการน้อยกว่าสองปีหรือให้ขึ้นทะเบียนกองประจำการแล้วปลดเป็นทหารกองหนุนประเภทที่ 1 โดยมิต้องเข้ารับราชการทหารกองประจำการก็ได้ทั้งนี้ตามหลักเกณฑ์และวิธีการที่กำหนดในกฎกระทรวง แต่จะอ้างสิทธิดังกล่าวได้ต่อเมื่อได้แสดงหลักฐานต่อคณะกรรมการตรวจเลือกในวันตรวจเลือก หรือต่อหน่วยทหารที่ตนร้องขอเข้ารับราชการในวันร้องขอ หรือต่อหน่วยที่ขึ้นทะเบียนกองประจำการ แล้วแต่กรณี ส่วนที่จะให้อยู่ในกองหนุนชั้นใด และเป็นเวลาเท่าใดนั้นให้ปฏิบัติเช่นเดียวกับการปลดทหารกองเกินที่ต้องเข้ารับราชการทหารกองประจำการตามวรรคสอง ให้ผู้ว่าราชการจังหวัด และสัสดีจังหวัด ออกหนังสือสำคัญให้แก่ทหารที่ถูกปลดเป็นทหารกองหนุนไว้เป็นหลักฐาน หากหนังสือสำคัญชำรุดหรือสูญหาย ให้ผู้ถือแจ้งต่อนายอำเภอท้องที่เพื่อขอรับหนังสือสำคัญใหม่โดยเสียค่าธรรมเนียมฉบับละหนึ่งบาท แต่ถ้าการชำรุดหรือสูญหายนั้นเป็นเพราะเหตุสุดวิสัยก็ไม่ต้องเสียค่าธรรมเนียม
มาตรา 38 การปลดทหารกองประจำการเป็นทหารกองหนุนชั้นที่ 1 นั้น ถ้ากระทรวงกลาโหมเห็นว่ามีเหตุจำเป็นจะเลื่อนกำหนดเวลาปลดไป ก็ให้สั่งเลื่อนไปได้ตามความจำเป็น
(อธิบาย ม.38 มาตรานี้ให้อำนาจกระทรวงกลาโหมสั่งเลื่อนกำหนดเวลาปลดทหารกองประจำการเป็นทหารกองหนุนชั้นที่ 1 ออกไปได้ตามความจำเป็น ซึ่งปกติทหารกองประจำการต้องรับราชการในกองประจำการมีกำหนด ๒ ปี ตามมาตรา ๙ แต่ถ้ามีความจำเป็นเช่นเกิดเหตุฉุกเฉินหรือเกิดสงครามกระทรวงกลาโหมอาจสั่งเลื่อนกำหนดเวลาปลดออกไปอีกตามความจำเป็นซึ่งอาจจะเลื่อนออกไปอีกเท่าใดก็ได้ข้อสังเกตมาตรานี้ให้อำนาจกระทรวงกลาโหมสั่งเลื่อนกำหนดเวลาปลดออกไปเท่านั้น แต่จะ สั่งเลื่อนกำหนดเวลาปลดเข้ามาไม่ได้ แต่ก็มีอำนาจสั่งให้ลาพักรอการปลดโดยถือว่าตัวยังคงรับราชการ อยู่ในกองประจำการได้เพราะยังไม่ได้ปลด)
มาตรา 40 ทหารกองประจำการ ถ้าต้องจำขังหรือจำคุกครั้งเดียว หรือหลายครั้ง เมื่อมีกำหนดวันที่จะต้องทัณฑ์หรือต้องโทษรวมได้ไม่น้อยกว่าหนึ่งปีก็ดี หรือทหารกองประจำการผู้ใดซึ่งกระทรวงกลาโหมเห็นว่าจะกระทำให้เสื่อมเสียแก่ราชการทหารด้วยประการใด ๆ ก็ดี จะปลดเป็นทหารกองหนุนประเภทที่ 2 ก็ได้ ให้ผู้ว่าราชการจังหวัดพร้อมด้วยสัสดีจังหวัดออกใบสำคัญให้แก่ทหารที่ถูกปลดนี้ไว้เป็นหลักฐาน ใบสำคัญนี้ หากชำรุดหรือสูญหาย ให้ผู้ถือแจ้งต่อนายอำเภอท้องที่เพื่อรับใหม่ โดยเสียค่าธรรมเนียมฉบับละหนึ่งบาท แต่ถ้าการชำรุดหรือสูญหายนั้นเป็นเพราะเหตุสุดวิสัยก็ไม่ต้องเสียค่าธรรมเนียม
(อธิบาย ม. 40 มาตรานี้เป็นบทยกเว้นของมาตรา 9 กล่าวคือ ผู้ที่เข้าเป็นทหารกองประจำการเมื่อรับราชการในกองประจำการครบกำหนดปลดแล้วมาตรา 9 ให้ปลดเป็นทหารกองหนุนประเภทที่ 1 แต่ตามมาตรา 40 เป็นเรื่องปลดทหารกองประจำการออกเป็นทหารกองหนุนประเภทที่ 2 เหตุที่จะทำให้ทหารกองประจำการต้องถูกปลดเป็นทหารกองหนุนประเภทที่ 2 ได้มี 2 ประการคือ
- ในระหว่างที่เป็นทหารกองประจำการต้องถูกจำขังหรือจำคุกครั้งเดียวหรือหลายครั้ง และมีกำหนดวันที่จะต้องทัณฑ์หรือต้องลงโทษรวมได้ไม่น้อยกว่า 1 ปี หรือ
- ในระหว่างที่เป็นทหารกองประจำการกระทรวงกลาโหมเห็นว่าจะกระทำให้เสื่อมเสียแก่ราชการทหาร
เมื่อมีกรณีเข้าตามข้อ 1 หรือข้อ 2 ข้อหนึ่งข้อใดก็อาจปลดเป็นทหารกองหนุนประเภทที่ 2 ได้ และในทางปฏิบัติของเจ้าหน้าที่นั้นจะปลดให้เป็นทหารกองหนุนชั้นที่ 1 ประเภทที่ 2 ก่อน เมื่ออายุครบ 30 ปีบริบูรณ์แล้วจึงถือตามมาตรา 39 ต่อไปการปลดนี้ ผู้ว่าราชการจังหวัดพร้อมด้วยสัสดีจังหวัด จะออกใบสำคัญให้ไว้เป็นหลักฐาน ถ้าใบสำคัญชำรุดสูญหายต้องปฏิบัติเช่นเดียวกับมาตรา 16)
มาตรา 41 ทหารกองประจำการ ทหารกองเกิน หรือทหารกองหนุน ซึ่งยังไม่ครบกำหนดปลด พ้นราชการทหาร ถ้าพิการทุพพลภาพ หรือมีโรคซึ่งไม่สามารถจะรับราชการทหารได้ ตามที่กำหนดในกฎกระทรวงก็ให้ปลดพ้นราชการทหารประเภทที่ 1 หรือที่ 2 แล้วแต่กรณี ถ้าเป็นนายทหารสัญญาบัตรถูกถอดหรือออกจากยศ ก็ให้ปลดเป็นพ้นราชการทหารประเภทที่ 2 ทั้งนี้ ให้ผู้ว่าราชการจังหวัดพร้อมด้วยสัสดีจังหวัดออกหนังสือสำคัญหรือใบสำคัญ ให้แก่ทหารตามประเภทที่ถูกปลดไว้เป็นหลักฐาน
ทหารกองหนุนประเภท 2 คือ ปลดออกจากกองเกิน ตามมาตรา 39 หรือปลดออกจากกองประจำการตามมาตรา 40 โดยทหารเหล่านั้น ได้แก่…
- พ้นราชการประเภท 1 คือ ถูกปลดโดยได้รับราชการในชั้นต่างๆ จนครบกำหนดวาระ จากการปฏิบัติหน้าที่แล้วเกิดทุพพลภาพ , มีโรคประจำตัวขึ้นร้ายแรงโดยไม่อาจรับราชการทหารได้ ระหว่างรับราชการทหารตามพระราชบัญญัติ
- พ้นราชการประเภท 2 คือ ทหารกองหนุนประเภท 2 ซึ่งมีอายุ 46 ปีบริบูรณ์ , เป็นทหารกองเกิน , ทหารกองหนุนประเภท 2 ซึ่ง ทุพพลภาพ หรือมีโรคที่ไม่อาจรับราชการทหารได้ ในระหว่างการรับราชการทหารตามพระราชบัญญัติ หรือนายทหารสัญญาบัตร ซึ่งถูกปลดจากการถูกถอดยศ
สำหรับผู้ที่ได้ลงทหารกองเกินแล้ว ให้จัดว่าเป็นทหารประเภทนี้นับตั้งแต่วันที่ลงบัญชี แต่กรณีถ้ามีอายุครบกำหนดปลดแล้ว กลายมาเป็นทหารกองหนุนประเภท 2 ตามมาตรา 39 เมื่อได้ลงบัญชีกลายเป็นทหารกองเกินอย่างถูกต้องแล้ว ให้ปลดเป็นทหารกองหนุนประเภท 2 ทันที สำหรับการลงบัญชีทหารกองเกิน ให้เป็นไปตามหลักเกณฑ์ , วิธี ตามกำหนดกฎกระทรวง
ไม่ว่าจะเรียนนักศึกษาทหารมาแล้ว หรือ เกณฑ์แล้วก็สามารถเป็นทหารอีกได้
กองทหารของกองทัพไทย ณ ปัจจุบันมีประมาณ 350,000 นาย ซึ่งปริมาณนี้ไม่เพียงพอต่อภารกิจของกองทัพ โดยถ้าทางกองทัพต้องการกำลังพลมากกว่านี้ จำเป็นต้องใช้งบประมาณให้เพิ่มมากขึ้นด้วย เพราะฉะนั้นการใช้กำลังพลสำรองจึงเป็นทางออกที่ทางกองทัพไทยเลือกใช้ ซึ่งมาตรา 15 ได้มีการกำหนดให้กำลังพลสำรองมาจาก 2 ส่วน
ส่วน 1 มาจากการรับสมัครจากบุคคล
ส่วน 2 มีความสำคัญกับคนส่วนใหญ่มาก เพราะมาจาก…
- คัดเลือกจากสัญญาบัตรกองหนุน
- สัญญาบัตรนอกราชการ
- สัญญาบัตรนอกกอง
- กองหนุนประเภท 1 คือ ผู้ผ่านการเกณฑ์ทหารแล้ว หรือผู้ได้รับยกเว้น เนื่องจากเป็นนักศึกษาทหาร มีอายุไม่เกิน 40 ปี
- กองหนุนประเภท 2 คือผู้เข้ารับการเกณฑ์ทหารหากแต่จับได้ใบดำ และทหารกองหนุนประเภท 1 ซึ่งมีอายุตั้งแต่ 40-60 ปีขึ้นไป
ปัจจุบันประเทศไทยมีทหารกองหนุนประมาณ 12,000,000 คน โดยวันที่ 17 กรกฎาคม พ.ศ. 2558 มีการประกาศออกมาว่าจะมีการเรียกกำลังพลสำรอง 2.5 % จากกองกำลังสำรองทั้งหมดเข้ารับการฝึกทหาร
และกฎหมายฉบับนี้ยังกำหนดบทลงโทษ แก่กำลังพลสำรองรวมทั้งนายจ้าง ที่พยายามหลีกเลี่ยง โดยกำลังพลสำรอง มาตรา 37 บัญญัติออกมาว่า ถ้าพบว่ามีผู้ใดพยายามจะหลีกเลี่ยง ไม่เข้ารับราชการทหารกำลังพลสำรองเพื่อตรวจสอบ มีบทลงโทษจำคุกไม่เกิน 3 เดือน , ปรับไม่เกิน 5,000 หรือทั้งจำทั้งปรับ ส่วนถ้าพบว่าพยายามหลีกเลี่ยงไม่มาเข้ารับราชการทหารในขั้นตอนเรียกมาฝึกวิชา , ปฏิบัติราชการ , ทดลองความพร้อม , ระดมพล จะต้องจำคุกไม่เกิน 4 ปีสำหรับนายจ้าง ถ้านายจ้างไม่จ่ายค่าจ้างให้แก่ลูกจ้างที่ลาไปเพื่อรับราชการทหาร ต้องปรับ 20,000 บาท