อิเหนาและบุษบาเป็นคู่ตุนาหงันกันตั้งแต่กําเกิด คําว่า คู่ตุนาหงัน มีความหมายว่าอย่างไร

หน้าหลัก > พจนานุกรมทั้งหมด > แปล ไทย-ไทย อ.เปลื้อง ณ นคร > ตุนาหงัน

ตุนาหงัน

ความหมายของ ตุนาหงัน จากพจนานุกรมเล่มอื่นๆ

บทละครเรื่องอิเหนาเป็นพระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย  โปรดให้ประชุมกวีนิพนธ์บทละครเรื่องอิเหนาขึ้นใหม่จากบทของรัชกาลที่ 1 เพื่อใช้แสดงละครใน โดยทรงเปลี่ยนสำนวนภาษาให้ไพเราะงดงามขึ้น  และเมื่อแต่งบทแล้วได้พระราชทานเจ้าฟ้ากรมหลวงพิทักษมนตรี  พร้อมด้วยครูละครคือนายทองอยู่และนายรุ่งให้ช่วยกันคิดกระบวนรำ  แล้วจึงซ้อมถวายเพื่อทรงมีพระราชวินิจฉัยกระบวนรำและกระบวนบางบทแล้วจึงถือเป็นข้อยุติ  ดังนั้นบทละครพระราชนิพนธ์เรื่องอิเหนาจึงสมบูรณ์ทั้งบทละครและกระบวนรำและถือเป็นแบบอย่างของบทละครรำตราบจนทุกวันนี้  

กษัตริย์วงศ์เทวาสืบเชื้อสายมาจากเทวดาจึงมีอำนาจบารมีที่สุด ได้ปกครองกรุงต่าง ๆ 4 กรุง  ได้แก่ กุเรปัน ดาหา กาหลัง และสิงหัดส่าหรี เมื่ออิเหนาเกิดมีเหตุอัศจรรย์แผ่นดินไหว  ฝนตกฟ้าร้องไปทั่วทิศ  และองค์ปะตาระกาหลาซึ่งเป็นพระอัยกาเหาะลงมาจากสวรรค์เพื่อประทานกริชจารึกชื่อ ตามจารีตของกษัตริย์วงศ์เทวาจะต้องมีการอภิเษกสมรสภายในเชื้อวงศ์เดียวกันเท่านั้น  ท้าวกุเรปันจึงให้อิเหนาหมั้นกับบุษบาพระราชธิดาท้าวดาหาและรอเวลาจัดการอภิเษก

อิเหนาเป็นเจ้าชายหนุ่มรูปงามและมีฝีมือเก่งกล้าในการรบ เป็นองค์รัชทายาทของกรุงกุเรปันซึ่งยิ่งใหญ่ที่สุด  ครั้นอายุได้ 15 ปี  อิเหนาต้องคุมเครื่องสักการะศพพระอัยยิกาไปเมืองหมันหยาและได้พบกับจินตะหราพระราชธิดาท้าวหมันหยา อิเหนาหลงรักนางและไม่ยอมกลับเมือง ท้าวกุเรปันต้องเรียกกลับ โดยอ้างว่าประไหมสุหรีทรงครรภ์แก่แล้ว  ต่อมาประสูติพระธิดาชื่อวิยะดา  ซึ่งเป็นคู่ตุนาหงันของสียะตรารัชทายาทเมืองดาหา ท้าวกุเรปันจะจัดการอภิเษกอิเหนากับบุษบา อิเหนาจึงทำอุบายลาท้าวกุเรปันออกเที่ยวป่า  โดยปลอมตัวเป็นโจรป่าชื่อมิสาระปันหยี ระหว่างเดินทางไปเมืองหมันหยาปันหยีฆ่าท้าวบุศสิหนาตาย  ระตูพี่ชายท้าวบุศสิหนาขอยอมแพ้และยกโอรสธิดาให้อิเหนา  ได้แก่นางสะการะวาตี มาหยารัศมี  และสังคามาระตา อิเหนาได้จินตะหราเป็นชายา  และนางสะการะวาตีกับนางมาหยารัศมีเป็นพระสนม  และรับสังคามาระตาเป็นอนุชา  เมื่อท้าวกุเรปันทราบเรื่องจึงสั่งให้อิเหนากลับเมืองแต่อิเหนาไม่ยอมกลับ  และขอเลิกการหมั้นกับบุษบาเพื่ออยู่กับจินตะหราที่เมืองหมันหยา

ท้าวดาหาทราบเรื่องก็โกรธอิเหนามาก จึงประกาศว่าจะยกบุษบาให้แก่ผู้ที่มาสู่ขอเป็นคนแรก บุษบาจึงต้องเป็นคู่ตุนาหงันของระตูจรกาผู้มีรูปร่างอัปลักษณ์และศักดิ์ต่ำกว่า  องค์ปะตาระกาหลาโกรธอิเหนามาก  จึงบันดาลให้รูปบุษบาตกไปถึงมือวิหยาสะกำโอรสท้าวกะหมังกุหนิง  วิหยาสะกำหลงรักบุษบา  ท้าวกะหมังกุหนิงสู่ขอไม่ได้จึงยกทัพมาทำศึกชิงนาง  ท้าวกุเรปันมีราชสาส์นให้อิเหนาไปช่วยรบ  อิเหนาจึงต้องยกทัพมาเพราะขัดรับสั่งไม่ได้  อิเหนาทำศึกกับท้าวกะหมังกุหนิง  รบชนะท้าวกะหมังกุหนิงด้วยกริช  และสังคามาระตาฆ่าวิหยาสะกำตายในที่รบ  อิเหนาเข้าเมืองดาหาและได้พบบุษบาก็หลงรัก  จึงทำทุกวิถีทางเพื่อให้ได้นางมา  เริ่มจากใช้สียะตราเป็นสื่อรัก  เผาเมืองดาหาระหว่างพิธีอภิเษกแล้วใส่ความจรกา  ปลอมตนเป็นจรกาลักบุษบาไปไว้ที่ถ้ำทอง  อิเหนาจึงได้บุษบามาครองสมใจ  ระหว่างที่อิเหนาไปแก้สงสัยที่เมืองดาหา  องค์ปะตาระกาหลากริ้วอิเหนาที่ก่อเหตุเดือดร้อน  จึงบันดาลให้ลมหอบบุษบาพรากไปเสีย  และให้บุษบาปลอมเป็นชายชื่อมิสาอุณากรรณและมอบกริชให้แล้วสาปให้อิเหนากับบุษบาจำกันไม่ได้  จนกว่า 4 กษัตริย์ คือ อิเหนา บุษบา สียะตรา และวิยะดาจะได้อยู่เมืองเดียวกัน  อุณากรรณพร้อมพี่เลี้ยงทั้ง 2 คน พบท้าวประมอตัน  ท้าวประมอตันจึงรับเลี้ยงอุณากรรณเป็นโอรสบุญธรรม

อิเหนากลับมาจากแก้สงสัยโดยพาวิยะดามาด้วย เมื่อไม่พบบุษบาก็โศกเศร้าเสียใจจนสิ้นสติและตัดสินใจออกตามหาบุษบา โดยปลอมเป็นปันหยีและพาน้องสาวคือวิยะดาไปด้วย โดยเปลี่ยนชื่อเป็นเกนหลงหนึ่งหรัด อิเหนาต้องมะงุมมะงาหราตามหาบุษบาเป็นเวลาหลายปี ระหว่างทางได้สู้รบกับเมืองน้อยใหญ่และได้เชลยและเครื่องบรรณาการมากมาย อิเหนาตามหาบุษบาทั่วแดนชวา  ข้ามไปยังเกาะมะละกา แล้วจึงกลับมาแดนชวาอีก เมื่อมาถึงเขาปัจจาหงันใกล้เมืองกาหลังจึงบวชเป็นฤษีชื่อกัศมาหราอายัน  เพื่อสะเดาะเคราะห์และขอให้กุศลบันดาลให้พบบุษบา

องค์ปะตาระกาหลาแนะให้อุณากรรณออกตามหาอิเหนา  อุณากรรณจึงลาท้าวประมอตัน  ระหว่างทางมีเมืองต่าง ๆ ยอมอ่อนน้อม  พร้อมถวายเครื่องราชบรรณาการและโอรสธิดา  อุณากรรณได้พบอิเหนาในรูปฤษีกัศมาหราอายัน  แต่ต่างฝ่ายต่างจำกันไม่ได้เพราะคำสาป

สังคามาระตาสงสัยว่าอุณากรรณคือบุษบาปลอมตัวมา แต่อิเหนาไม่เชื่อ  พี่เลี้ยงของบุษบาก็คิดว่ากัศมาหราอายันคืออิเหนา  แต่อุณากรรณก็ไม่เชื่อเช่นกัน  อุณากรรณเข้าเมืองกาหลังและได้รับแต่งตั้งเป็นโอรสบุญธรรม  ต่อมาอิเหนาลาพรตกลับเป็นปันหยีตามเข้าเมืองกาหลัง  ท้าวกาหลังต้อนรับปันหยีเช่นเดียวกับอุณากรรณ

ท้าวจะมาหรายกทัพมาทำศึกชิงราชธิดาเมืองกาหลัง ปันหยีและอุณากรรณจึงยกทัพไปทำศึก  โดยอุณากรรณฆ่าท้าวจะมาหราตาย  และปันหยีฆ่าท้าวกะปาหลันตาย  ท้าวกาหลังจัดงานสมโภชพระราชธิดา  ปันหยีจึงได้พบนางสะการะหนึ่งหรัดและหลงรักนาง  อุณากรรณพยายามกีดกันเพราะคิดว่าปันหยีจะทำให้เสื่อมเสียเกียรติวงศ์เทวา ต่อมาอุณากรรณเกิดเกรงว่าจะมีคนรู้ว่าตนเป็นหญิงจึงลาท้าวกาหลังทำทีจะกลับเมือง  และไปบวชเป็นแอหนังและเรียนรู้วิชาพยากรณ์

เมื่อสียะตราอายุได้ 15 ปี  ผ่านพิธีโสกันต์แล้ว  เกิดคิดถึงบุษบาและอิเหนา  จึงทำอุบายลาท้าวดาหาออกล่าสัตว์พร้อมพี่เลี้ยง  แล้วปลอมเป็นชาวป่าชื่อย่าหรันวิลิศมาหรา  เที่ยวติดตามหาบุษบาและอิเหนา  องค์ปะตาระกาหลาแปลงเป็นนกยูงมาล่อย่าหรันไปเมืองกาหลัง  ย่าหรันเข้าเฝ้าท้าวกาหลัง ท้าวกาหลังต้อนรับและเลี้ยงแทนอุณากรรณ  ย่าหรันพบปันหยีแต่จำกันไม่ได้  ส่วนสังคามาระตาจำสียะตราได้แต่ไม่บอกปันหยี  ย่าหรันพบนางเกนหลงก็นึกรัก  แต่ปันหยีไม่พอใจ  สังคามาระตาเป็นใจให้ย่าหรันลักนางเกนหลง  สังคามาระตาตามไปบอกปันหยีขณะที่ปันหยีกำลังปีนขึ้นตำหนักนางสะการะหนึ่งหรัดพอดี  ปันหยีหุนหันไปรบกับย่าหรัน  เมื่อกริชของทั้งสองกระทบกันก็เกิดเปลวไฟ  สังคามาระตาจึงบอกปันหยีว่าน่าจะเป็นด้วยร่วมวงศ์เทวา  ปันหยีหยุดรบและท้าวกาหลังก็มาห้ามด้วย  ปันหยีจึงกลับวังด้วยความเสียใจ  ต่อมาสังคามาระตาไปขอกริชย่าหรันมาให้ปันหยีดูจึงรู้ว่าเป็นสียะตราปลอมมา

ฝ่ายระตูเมืองมะงาดาต้องการสะการะหนึ่งหรัดเป็นมเหสีของน้องชายตน  แต่เกรงฝีมือปันหยีจึงส่งให้คนไปลักปันหยีมา  ปรากฏว่าลักผิดตัวได้ย่าหรันมาแทน  นางดะราหวันบุตรีระตูมะงาดาเห็นย่าหรันแล้วนึกรัก  จึงลอบไปหาย่าหรัน  ฝ่ายปันหยีให้คนออกตามหาย่าหรัน  ประสันตาไปเที่ยวตามหาย่าหรันไปพบแอหนังซึ่งพยากรณ์ว่าให้ไปตามย่าหรันที่เมืองมะงาดา  ปันหยีฟังเรื่องของแอหนังแล้วสนใจจึงปลอมเป็นเทวดาลวงนางแอหนังว่าจะพาไปสวรรค์  แต่พานางมาเมืองกาหลัง  อิเหนาได้เห็นกริชที่นางแล้วสำคัญผิดคิดว่านางเป็นเมียอุณากรรณ

พี่เลี้ยงตามไปพบย่าหรันที่เมืองมะงาดา  พาหนีกลับมาที่เมืองกาหลัง  ย่าหรันจึงพานางดะราหวันมาด้วย  ฝ่ายแอหนังเกรงว่าจะต้องเป็นเมียปันหยีจึงคิดฆ่าตัวตาย  ประสันตาแสร้งทำอุบายเล่นหนังเป็นเรื่องราวของอิเหนาและบุษบา  ในที่สุดกษัตริย์ทั้ง 4 จึงพ้นคำสาปและจำกันได้  ย่าหรันลอบส่งสารไปยังท้าวกุเรปันและท้าวดาหา  เพื่อแจ้งให้ทราบว่าพบอิเหนาและบุษบาแล้ว

ท้าวกุเรปันและท้าวดาหายกทัพไปยังเมืองกาหลังและจัดการวิวาห์แก่อิเหนา  พร้อมกษัตริย์วงศ์เทวาทั้งหมด  โดยให้จินตะหราวาตีมาร่วมพิธีด้วย อิเหนาได้ชายา 10 องค์  จินตะหราเป็นประไหมสุหรีฝ่ายขวา  และบุษบาเป็นประไหมสุหรีฝ่ายซ้าย  เมื่อจัดการอภิเษกเสร็จแล้ว  ท้าวกาหลังนำกษัตริย์ทั้งหมดไปทำพิธีแก้บนที่เขาปันจะหรา  ก่อนจะแยกย้ายกันกลับไปเมืองของตน

พุทธเลิศหล้านภาลัย, พระบาทสมเด็จพระ. อิเหนา. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์รุ่งวัฒนา, 2514.