รายละเอียดพระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช บรมนาถบพิตร
เวลา ๖ นาฬิกา ปลัดกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ผู้ปฏิบัติหน้าที่พระยาแรกนาพร้อมด้วยเทพีแต่งกายที่กระทรวงเกษตรและสหกรณ์แล้วขึ้นรถยนต์หลวงไปยังพระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม เข้าทางประตูสวัสดิโสภา ข้าราชการที่เข้าริ้วขบวนอิสริยศของพระยาแรกนาแต่งเครื่องแบบเต็มยศ เชิญเครื่องยศของพระยาแรกนาขึ้นรถตาม เมื่อเข้าพระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดารามแล้วพระยาแรกนาและเทพีจุดธูปเทียนถวายนมัสการพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร แล้วไปที่ปราสาทพระเทพปิดรสักการะพระบรมรูปสมเด็จพระบูรพมหากษัตริยาธิราช แล้วขึ้นรถยนต์หลวงเป็นขบวนออกจากวัดพระศรีรัตนศาสดารามไปยังมณฑลพระราชพิธีท้องสนามหลวง
เวลา ๗ นาฬิกา ที่มณฑลพระราชพิธีท้องสนามหลวง เจ้าพนักงานตั้งริ้วขบวนอิสริยยศรับพระยาแรกนา เมื่อพระยาแรกนาลงจากรถยนต์หลวง สวมลอมพอกแล้วเดินเข้าประจำที่ในริ้วขบวนพร้อมด้วยคู่เคียง ผู้เชิญเครื่องยศและเทพียาตราขบวนอิสริยยศไปยังโรงพิธีพราหมณ์ พนักงานประโคมกลองชนะ สังข์ แตร และปี่พาทย์ เมื่อพระยาแรกนาและเทพีเข้าสู่โรงพิธีพราหมณ์ ประธานพระครูพราหมณ์เชิญพระยาแรกนาไปที่แท่นเบญจาประดิษฐานเทวรูป พระยาแรกนาจุดธูปเทียนบูชาเทวรูป แล้วไปนั่งพักพร้อมด้วยเทพี จากนั้น ประธานพระครูพราหมณ์เข้าไปหลั่งน้ำสังข์และมอบใบมะตูมแก่พระยาแรกนาและเทพี แล้วประธานพระครูพราหมณ์เชิญโต๊ะเงินวางผ้านุ่งสำหรับเสี่ยงทายมีผ้าคลุมให้พระยาแรกนาสอดมือเลือกหยิบผ้าออกมา เมื่อพระยาแรกนาเลือกผ้านุ่งได้แล้วพระยาแรกนาเข้าไปในห้องแต่งตัวเพื่อนุ่งผ้าที่เสี่ยงทายทับผ้านุ่งเดิม (ผ้านุ่งเสี่ยงทายมีจำนวน ๓ ผืน ผืนหนึ่งกว้าง ๔ คืบ ผืนหนึ่งกว้าง ๕ คืบ และผืนหนึ่งกว้าง ๖ คืบ) ครั้นพระยาแรกนานุ่งผ้าเสี่ยงทายเรียบร้อยแล้วออกไปนั่งที่เดิม
เวลา ๘ นาฬิกา ๓๐ นาที พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช บรมนาถบพิตรเสด็จพระราชดำเนินโดยรถยนต์พระที่นั่งจากพระตำหนักจิตรลดารโหฐาน พระราชวังดุสิต มายังพลับพลาท้องสนามหลวง พระบรมวงศานุวงศ์ องคมนตรี นายกรัฐมนตรี ประธานรัฐสภา ประธานศาลฎีกา รัฐมนตรี ข้าราชการพลเรือน และคณะทูตเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาทรับเสด็จ ชาวนาและกลุ่มเกษตรกรซึ่งจะเข้าเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาทรับพระราชทานรางวัลภายหลังพระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ เฝ้าทูลละอองธุลีพระบาทรับเสด็จที่ปะรำซึ่งกระทรวงเกษตรและสหกรณ์จัดไว้
ที่โรงพิธีพราหมณ์ เจ้าพนักงานตั้งริ้วขบวนอิสริยยศพระยาแรกนายาตราออกจากโรงพิธีพราหมณ์ มีบัณฑิตนำริ้วขบวน (สมัยโบราณ ผู้นำริ้วขบวนต้องเป็นผู้ที่เคยบวชเรียนสอบได้เปรียญธรรม) เชิญพระเต้าเทวบิฐบรรจุน้ำพระพุทธมนต์ พระเต้านี้พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้สร้างขึ้นและโปรดให้ใช้พรมพื้นแผ่นดินในพระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญเป็นราชประเพณีสืบมา ถัดมา มีพราหมณ์เป่าสังข์ ๑ คู่ พราหมณ์เชิญเทวรูปพระพลเทพและพระโคอุสุภราชนำ มีผู้เชิญกรรชิงหน้า ๑ คู่ ผู้เชิญกรรชิงหลัง ๑ คู่ แล้วถึงพระยาแรกนาถือพระแสงปฏัก ตามด้วยประธานพระครูพราหมณ์ เทพีทั้ง ๔ หาบกระบุงทองกระบุงเงินบรรจุข้าวเปลือกตามพระยาแรกนา เมื่อถึงพลับพลา พระยาแรกนาส่งพระแสงปฏักให้ประธานพระครูพราหมณ์ถือไว้ พระยาแรกนาเข้าเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาทที่ชานชั้นลดพลับพลาตรงที่ประทับ คุกเข่าถวายบังคม ๓ ลา แล้วถอยออกมารับพระแสงปฏักคืน พระยาแรกนาเดินเข้าสู่ลานแรกนาไปเจิมคันไถและเจิมพระโคทั้งคู่
ครั้นได้เวลาฤกษ์ โหรหลวงบูชาพระฤกษ์และลั่นฆ้องชัย เจ้าพนักงานย่ำมโหระทึก ประโคมแตรงอน แตรฝรั่ง ปี่พาทย์บรรเลงเพลงพร้อมกัน พระยาแรกนาจับหางไถมือหนึ่ง อีกมือหนึ่งถือพระแสงปฏัก บัณฑิตเชิญพระเต้าเทวบิฐพรมน้ำพระพุทธมนต์ลงพื้นดินนำ ต่อด้วยพราหมณ์เชิญเทวรูปพระพลเทพและพระโคอุสุภราช พระยาแรกนาจับหางไถไถดะไปโดยรี ๓ รอบ ไถโดยขวาง ๓ รอบ แล้วพระยาแรกนาส่งพระแสงปฏักให้ประธานพระครูพราหมณ์ถือไว้ พระยาแรกนาหยิบข้าวเปลือกในกระบุงทองกระบุงเงินหว่านลงในลานแรกนา จากนั้นไถกลบอีก ๓ รอบ เมื่อไถบรรจบรอบแต่ละรอบ โหรหลวงลั่นฆ้องชัย เจ้าพนักงานประโคมมโหระทึก แตรงอน แตรฝรั่ง และปี่พาทย์ ครั้นไถกลบแล้ว พระยาแรกนาและเทพีกลับเข้าโรงพิธีพราหมณ์ บัณฑิตเชิญพระเต้าเทวบิฐ พราหมณ์เชิญเทวรูปพระพลเทพและพระโคอุสุภราชไปตั้งยังแท่นเบญจาในโรงพิธีพราหมณ์ตามเดิม
เจ้าพนักงานที่มีทำหน้าที่ดูแลพระโค ปลดพระโคออกจากแอกแล้วจูงพระโคทั้งคู่ไปยืนที่ขอบลานแรกนาตรงหน้าพลับพลาที่ประทับ พราหมณ์เชิญถาดบรรจุกระทงใบตองใส่ของกินเลี้ยงเพื่อให้พระโคเสี่ยงทาย ถาดบรรจุกระทงใบตองซึ่งใส่ของกินเลี้ยง ๗ สิ่ง กระทงละ ๑ สิ่ง ประกอบด้วยข้าวเปลือก ข้าวโพด ถั่ว งา เหล้า น้ำ หญ้า ไปให้เจ้าพนักงานเลี้ยงพระโค พระโคกินอะไร เจ้าพนักงานผู้ถือถาดกระทงอาหารนำไปแจ้งแก่โหรหลวง โหรหลวงจดรายงานพยากรณ์ให้รองปลัดกระทรวงเกษตรและสหกรณ์อ่านกราบบังคมทูลรายงาน
คำพยากรณ์ผ้านุ่งพระยาแรกนา กำหนดไว้ดังนี้
พระยาแรกนาหยิบได้ผ้านุ่งกว้าง ๔ คืบ พยากรณ์ว่า น้ำจะมากสักหน่อย นาในที่ดอนจะได้ผลผลิตดี นาในที่ลุ่มอาจจะเสียหายบ้าง ได้ผลไม่เต็มที่
พระยาแรกนาหยิบได้ผ้านุ่งกว้าง ๕ คืบ พยากรณ์ว่า น้ำสำหรับปีนี้จะมีปริมาณพอดี ข้าวกล้าในนาจะได้ผลบริบูรณ์ และผลาหารมังสาหารจะอุดมสมบูรณ์ดี
พระยาแรกนาหยิบได้ผ้านุ่งกว้าง ๖ คืบ พยากรณ์ว่า น้ำน้อย นาในที่ลุ่มจะได้ผลบริบูรณ์ดี แต่นาในที่ดอนอาจจะเสียหายบ้าง ได้ผลไม่เต็มที่
คำพยากรณ์การเสี่ยงทายพระโคกินเลี้ยง มีดังนี้
พระโคกินข้าว หรือ ข้าวโพด พยากรณ์ว่า ธัญญหารผลาหารจะบริบูรณ์ดีพระโคกินถั่ว หรือ งา พยากรณ์ว่า ผลาหารภักษาหารจะอุดมสมบูรณ์ดี
พระโคกินน้ำ หรือ หญ้า พยากรณ์ว่า น้ำท่าจะบริบูรณ์พอควร พร้อมด้วยธัญญาหาร ผลาหารภักษาหารมังสาหารจะอุดมสมบูรณ์ดี
พระโคกินเหล้า พยากรณ์ว่า การคมนาคมสะดวกยิ่งขึ้น การค้าขายกับต่างประเทศดีขึ้น ทำให้เศรษฐกิจเจริญรุ่งเรือง
เมื่อรองปลัดกระทรวงเกษตรและสหกรณ์กราบบังคมทูลจบแล้วกราบบังคมทูลขอพระราชทานพระบรมราชวโรกาสเบิกชาวนาผู้ชนะการประกวดผลผลิตข้าวแต่ละภาค เข้าเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาทรับพระราชทานรางวัล และเบิกเจ้าหน้าที่ผู้ปฏิบัติงานสหกรณ์ดีเด่นเข้าเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาทรับพระราชทานโล่เกียรติคุณ
เสร็จแล้ว พระยาแรกนาเข้าขบวนอิสริยยศยาตราออกจากโรงพิธีพราหมณ์ผ่านพลับพลาที่ประทับ เมื่อถึงพลับพลา พระยาแรกนาเข้าเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาท คุกเข่าถวายบังคม ๓ ลา แล้วยาตราขบวนอิสริยยศไปขึ้นรถยนต์หลวงพร้อมด้วยเทพีไปรอเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาทพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช บรมนาถบพิตร ที่แปลงนาสาธิตในบริเวณสวนจิตรลดา
จากนั้น พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช บรมนาถบพิตร เสด็จออกจากพลับพลาพิธี ทรงพระดำเนินไปประทับรถยนต์พระที่นั่ง เสด็จพระราชดำเนินจากมณฑลพระราชพิธีท้องสนามหลวงไปยังแปลงนาสาธิต สวนจิตรลดา เมื่อเสด็จพระราชดำเนินถึงนาแปลงนาสาธิต เสด็จเข้าพลับพลา ประทับพระราชอาสน์ พระยาแรกนาและเทพีเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาทจากนั้น โปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้พระยาแรกนาและเทพีไปหว่านข้าวในแปลงนาสาธิตสำหรับพระราชทานไปใช้ในพระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญปีต่อไป เสร็จแล้ว พระยาแรกนาเข้าเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาท พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช บรมนาถบพิตร มีพระราชปฏิสันถารกับปลัดกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ผู้ปฏิบัติหน้าที่พระยาแรกนาเกี่ยวกับการเกษตร การประมง และการปศุสัตว์ แล้วเสด็จขึ้น
วันนี้แต่งกาย เครื่องแบบปกติขาว