อารยธรรมอินเดีย เริ่มกำเนิดขึ้นในบริเวณที่อยู่ระหว่างแม่น้ำสินธุและแม่น้ำคงคา ซึ่งเรียกกันทั่วไปว่า “อนุทวีป”หรือเอเชียใต้
อารยธรรมเกิดจากการหล่อหลอม ผสมผสานความเจริญของชนชาติต่างๆที่เข้าครอบครองบริเวณนี้จนเกิดเป็นอารยธรรมของอินเดียที่เป็นเอกลักษณ์ และเป็นต้นแบบของอารยธรรมในภูมิภาคอื่นๆของเอเชีย
อารยธรรมอินเดีย อยู่ระหว่างแม่น้ำสินธุและแม่น้ำคงคา ชนชาติที่มีบทบาทสำคัญในการพัฒนาอารยธรรมของอินเดีย ได้แก่ พวกดราวิเดียน (Dravidian)หรือทราวิฑหรือมิลักขะ เป็นชนพื้นเมืองเจ้าถิ่นเดิม อาศัยอยู่ก่อน มีผิวดำ รูปร่างเตี้ย จมูกกว้าง ริมฝีปากหนา เชื่อว่าเป็นเจ้าของอารยธรรมสมัยสินธุ ต่อมาพ่ายแพ้ต่อผู้รุกรานชาวอารยันจึงถูกนำลงเป็นทาส ที่ในภาษาสันสกฤตเรียกว่า “ทัสยุ” (Dasyus) เป็นที่ดูถูกในหมู่อารยันว่ามีรูปร่างหน้าตาน่าเกลียด หยาบคายและป่าเถื่อน
อารยัน (Aryan) หรืออริยกะ เป็นพวกอินโด-ยุโรเปี้ยน ผิวขาว รูปร่างสูงใหญ่ จมูกโด่ง ชำนาญการขี่ม้ายิงธนู ข้ามเทือก เขาหิมาลัย คาราโครัม และฮินดูกูเข้ามารุกไล่เจ้าของถิ่นเดิม จนร่นถอยไปอยู่ปลายแดนแถบคาบสมุทรเดคคานและเขตทมิฬ แล้วตนเองเข้ายึดครองดินแดนตอนกลางไว้แทน
อารยธรรมโบราณ เมืองโมเฮนโจดาโร (Mohenj Daro )และเมืองฮารัปปา(Harappa)บริเวณแม่น้ำสินธุ เมื่อประมาณ 2,500 ปีก่อนคริสต์ศักราชหรือ ประมาณ4,500 ปีมาแล้ว เรียกว่าอารยธรรมลุ่มแม่น้ำสินธุ (Indus Civilization)เป็นอารยธรรมโดยพวก
ดราวิเดียน (Dravidian)หรือทราวิทเมืองทั้งสองแสดงให้เห็นถึงความเจริญแบบอารยธรรมเมืองมีการวางผังเป็นย่านใหญ่ๆ แต่ละย่านมีตรอกแคบๆ เป็นตัวเชื่อมมีป้อมหรือมีที่หมั่นประจำเมือง มีที่อาบน้ำสาธารณะ แสดงให้เห็นความเชื่อในการชำระล้างร่างกายให้บริสุทธิ์ก่อนประกอบพิธีกรรม มีระบบการระบายน้ำ มีย่านการค้าและยังพบรูปปั้นที่ทำจากดินเผา ประชากรพื้นเมือง เชื่อว่าเป็นชนเผ่าดราวิเดียน (Dravidian) เป็นชนเผ่าดั้งเดิมก่อนที่พวกอารยันจะอพยพเข้ามา
เมืองโมเฮนโจดาโร
เมืองฮารัปปา
สมัยประวัติศาสตร์
1.สมัยมหากาพย์ (อินโด-ยุโรเปียน) เกิดมหากาพย์ 2 เรื่อง คือ รามายณะของฤษีวาลมิกิ เป็นเรื่องพระรามและนางสีดา
มหาภารตะของฤษีวยา สะท้อนในเรื่องการปกครอง เศรษฐกิจและความเชื่อมหาภารตะ เป็น เรื่องราวความขัดแย้งของพี่น้องสองตระกูล ระหว่าง ตระกูลเการพ และตระกูลปาณฑพ ซึ่งทั้งสองตระกูลต่างก็สืบเชื้อสายมาจากท้าวภรต แห่ง กรุงหัสตินาปุระ จนบานปลายไปสู่ มหาสงครามที่ทุ่งกุรุเกษตรซึ่งมีพันธมิตร ของแต่ละฝ่ายเข้าร่วมรบด้วยเป็นจำนวนมาก กล่าวกันว่านี่คือ การต่อสู้ระหว่าง ฝ่ายธรรมะและฝ่ายอธรรม ความดี และความชั่ว ซึ่งในที่สุดแล้ว ฝ่ายปาณฑพก็เป็นผู้ชนะในสงครามครั้งนี้ ผลทำให้เกิดการปกครองแบบราชาธิปไตยจากกษัตริย์เป็นราชา ได้เปลี่ยนไปเป็นสมมติเทพ
รามายณะของฤษีวาลมิกิ
มหาภารตะของฤษีวยา
2.สมัยจักรวรรดิ
เป็นสมัยที่มีความสำคัญต่อการวางพื้นฐานของแบบแผนทางสังคม ศิลปะ วัฒนธรรมอินเดีย ที่ยังคงสืบเนื่องต่อมาถึงปัจจุบัน แบ่งออกเป็น 5 สมัย
2.สมัยจักรวรรดิ เป็นสมัยที่มีความสำคัญต่อการวางพื้นฐานของแบบแผนทางสังคม ศิลปะ วัฒนธรรมอินเดีย ที่ยังคงสืบเนื่องต่อมาถึงปัจจุบัน แบ่งออกเป็น 5 สมัย
1) สมัยจักรวรรดิมคธ ตั้งอยู่บริเวณภาคตะวันออกของลุ่มแม่น้ำคงคา เป็นแคว้นที่มีอำนาจมากที่สุดในศตวรรษที่ 6 ก่อนคริสต์ศักราช กษัตริย์ที่มีชื่อเสียงสองพระองค์คือ พระเจ้าพิมพิสาร และพระเจ้าอชาตศัตรู พระพุทธศาสนาได้กลายมาเป็นศาสนาของจักรวรรดิ
พระเจ้าพิมพิสาร
พระเจ้าอชาตศัตรู
2)สมัยจักรวรรดิเมารยะราชวงศ์เมารยะได้มีอำนาจขึ้นปกครองแทนราชวงศ์นันทะที่ปกครองแคว้นมคธ (พื้นที่ทางภาคเหนือของอินเดีย)กษัตริย์ที่มีชื่อเสียงของราชวงศ์เมารยะคือ พระเจ้าอโศกมหาราช ทรงนำหลักพระพุทธศาสนามาใช้ในการปกครอง และทำนุบำรุงพุทธศาสนาอย่างจริงจัง นอกจากนี้ยังให้อิสรภาพในการเลือกนับถือศาสนา โดยเฉพาะศาสนาพราหมณ์ ทรงยกเลิกการแบ่งชั้นวรรณะ
พระเจ้าอโศกมหาราช
3) สมัยแบ่งแยกและการรุกรานจากภายนอกความเสื่อมอำนาจของราชวงศ์เมารยะมีผลกระทบต่ออินเดีย 2 ประการอาณาจักรใหญ่น้อยแบ่งแยกออกเป็นอิสระเกิดการรุกรานจาก เปอร์เชีย กรีก ผลทำให้เกิดการทอดทางวัฒนธรรมจากผู้รุกราน
4) สมัยคุปตะได้รับการยกย่องว่าเป็นยุคทองของอินเดีย เนื่องจากพระเจ้าจันทรคุปต์มีความพยายามทำให้อาณาจักรรุ่งเรืองเหมือนอาณาจักรมคธในอดีต มหาวิทยาลัยนาลันทา มหาวิทยาลัยพาราณสี การแพทย์ในสมัยนี้มีวิธีการผ่าตัด เรียนรู้การทำสบู่และปูนซีเมนต์ ชาวลังกามาสร้างวัดพุทธศาสนาฝ่ายเถรวาทขึ้น
5) สมัยมุสลิม (จักรวรรดิโมกุล ( Mughul ) มุสลิมที่เข้ารุกรานอินเดีย มีเชื้อสายเติร์กจากเอเชียกลางเข้าปกครองอินเดียภาคเหนือ ตั้งเมืองเดลี เป็นเมืองหลวง เมื่อเข้ามาปกครองมีการบีบบังคับให้ชาวอินเดียมานับถือศาสนาอิสลาม ราษฎรที่ไม่นับถือศาสนาอิสลามจะถูกเก็บภาษี “จิซยา” ในอัตราสูง หากหันมานับถือจะได้รับการยกเว้น การกระทำของเติร์กส่งผลให้สังคมอินเดียเกิดความแตกแยกระหว่างพวกฮินดูและ มุสลิมจนถึงปัจจุบัน
ระบบวรรณะ ในคัมภีร์ 4 วรรณะ ดังนี้
1.วรรณะพราหมณ์ เกิดจากโอษฐ์ของพระพรหม
มีสีเครื่องแต่งกายประจำวรรณะคือสีขาว ซึ่งแสดงถึงความบริสุทธิ์
มีหน้าที่ กล่าวมนต์ ให้คำปรึกษากับพระเจ้าแผ่นดิน ตลอดจนสอนมนต์ให้แก่คนทั่วไป
ส่วนพวกที่เป็นนักบวชก็ทำหน้าที่สอนไตรเภทและประกอบพิธีทางศาสนา
2.วรรณะกษัตริย์ เกิดจากพระอุระของพระพรหม และถือว่าสืบเชื้อสายมาจากพระอาทิตย์
มีสีเครื่องแต่งกายประจำวรรณะคือสีแดงซึ่งหมายถึงนักรบ ทำหน้าที่รบเพื่อป้องกันหรือขยายอาณาจักร รวมทั้งเป็นนักปกครอง เป็นพระเจ้าแผ่นดินหรือคณะผู้ปกครองแบบสามัคคีธรรม
3.วรรณะแพศย์ เกิดจากโคนขา หรือ สะโพกของพระพรหมของพระพรหม
มีสีเครื่องแต่งกายประจำวรรณะคือ สีเหลือง เป็นพวกแสวงหาทรัพย์สมบัติ ได้แก่ พวกพ่อค้า คหบดี เศรษฐี และเกษตรกร
4.วรรณะศูทร เกิดจากพระบาท(เท้า) ของพระพรหม
มีสีเครื่องแต่งกายประจำวรรณะคือสีดำหรือสีอื่นๆที่ไม่มีความสดใสมีหน้าที่เป็นกรรมกร ลูกจ้าง
๕. จัณฑาล เป็นอีกวรรณะหนึ่งซึ่งถือว่าเป็นพวกต่ำสุด
คือ จัณฑาล ลูกที่เกิดจากพ่อแม่ต่างวรรณะกัน ถือเป็นพวกจัณฑาล ซึ่งจะถูกรังเกียจและเหยียดหยาม ไม่มีคนในวรรณะอื่นคบหาสมาคมด้วย การถือวรรณะอย่างรุนแรงเช่นนี้ เป็นพื้นฐานอันสำคัญอย่างหนึ่งของสังคมอินเดีย
ปรัชญาและลัทธิศาสนาของสังคมอินเดีย
อินเดียเป็นแหล่งกำเนิดศาสนาสำคัญของโลกตะวันออก ได้แก่ ศาสนาพราหมณ์-ฮินดู พระพุทธศาสนา และศาสนาเชน
หลักคำสอนพระพุทธศาสนา และศาสนาเชน
เป็นผลมาจากการคิดไตร่ตรองทางปรัชญา เพื่อแสวงหาสัจจะการดำเนินชีวิตและหลุดพ้นจากการเวียนว่ายตายเกิด
ส่วนหลักคำสอนของศาสนาพราหมณ์-ฮินดูมีรากฐานมาจากคิดค้นสร้างระบบปรัชญา เพื่อสนับสนุนความเชื่อและความศรัทธาที่มีต่อพระเจ้า
ศาสนาพราหมณ์-ฮินดูมีการทำพิธีกรรมบวงสรวงพระเจ้า ซึ่งเป็นหน้าที่สำคัญในการปฏิบัติศาสนกิจเทพเจ้าของอินเดีย