ประโยชน์ของการพัฒนาตนเอง ชุมชน สังคม

บทท่ี 1
ความรู้เบอื้ งตน้ เกีย่ วกบั การพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม
สาระสาคัญ

ความรเู้ บือ้ งต้นเกยี่ วกบั การพัฒนาตนเอง ครอบครวั และชุมชน ประกอบด้วย ความหมาย
ความสาคัญ แนวทางการพัฒนาตนเอง ความหมาย ความสาคัญ และหลกั การพัฒนา ชมุ ชน เปน็ สงิ่ จาเป็น
ที่ตอ้ งทาความเขา้ ใจเป็นพน้ื ฐาน เนือ่ งจากมคี วามเก่ียวข้องสมั พนั ธ์ตอ่ เนื่อง กับกระบวนการพัฒนาชุมชน
และสังคม

ผลการเรยี นรู้ที่คาดหวัง

เมื่อศึกษาบทท่ี 1 จบแล้ว ผู้เรยี นสามารถ
1. อธบิ ายความหมาย ความสาคญั และแนวทางการพัฒนาตนเองได้
2. อธิบายความหมาย ความสาคญั และหลกั การพัฒนาชมุ ชนได้
3. กาหนดแนวทางและจดั ทาแผนในการพฒั นาตนเองและครอบครวั ได้

ขอบข่ายเนอ้ื หา

เรื่องที่ 1 ความหมายและความสาคัญ ของการพฒั นาตนเองและครอบครวั
เรอ่ื งท่ี 2 แนวทางในการพัฒนาตนเอง
เรื่องที่ 3 ความหมายและความสาคัญของการพัฒนาชมุ ชน
เร่ืองท่ี 4 หลกั การพฒั นาชมุ ชน

บทท่ี 1
ความรเู้ บอ้ื งตน้ เกี่ยวกับการพัฒนาตนเอง ชมุ ชน สงั คม

ปัจจบุ ันเป็นทยี่ อมรับกันโดยทั่วไปว่า คนเปน็ ทรพั ยากรที่มีคุณค่าของสงั คม สังคมจะพัฒนาและเจรญิ ข้ึนไป
ไดข้ ้ึนอยู่กับคณุ ภาพของคนทเี่ ปน็ องคป์ ระกอบของสังคม นัน้ การจะพัฒนาชมุ ชนได้จึงต้องเรมิ่ ตน้ ทีก่ ารพฒั นาคน
เป็นอันดับแรก นอกจากนี้ การพัฒนาชุมชนต้องยึดหลักการมีส่วนรว่ มของประชาชนเปน็ ปัจจยั พ้นื ฐานทสี่ าคัญ
เพราะเปูาหมายสุดทา้ ยของ การพฒั นาคือคน เน่ืองจากคนเปน็ ทั้งทรพั ยากรทีจ่ ะถูก พัฒนาและเป็นทงั้ ผู้ได้รับ
ผลประโยชน์ จากการพัฒนานั่นเอง

เรอื่ งท่ี 1 ความหมายและความสาคญั ของการพัฒนาตนเองและครอบครัว
1.1 ความหมายของการพัฒนาตนเอง นกั วชิ าการหลายท่านใหค้ วามหมายของการพฒั นาตนเองใน

ลกั ษณะทีค่ ล้ายคลงึ กนั สรปุ ความไดว้ า่ การพัฒนาตนเองคือการปรับปรงุ ด้วยตนเองให้ดขี ้ึนกว่าเดิม ทง้ั ด้านรา่ งกาย
จติ ใจ อารมณ์และสงั คม เพื่อใหส้ ามารถทากจิ กรรมท่พี ึงประสงคต์ ามเปาู หมายทต่ี นตั้งไว้ เพ่อื การดารงชวี ิตร่วมกบั
ผ้อู ่ืนได้อยา่ งปกตสิ ขุ รวมทงั้ เพื่อให้เป็นสมาชิกทีด่ ีของครอบครัว ชุมชน และสงั คม

1.2 ความสาคัญของการพฒั นาตนเอง
โดยทว่ั ไป คนทุกคนต่างต้องการดารงชีวติ อย่รู ่วมกบั ผู้อนื่ อย่างมีความสขุ ท้ังใน ครอบครวั ชมุ ชน

และสงั คมปัจจัยสาคญั ประการหนึ่งของการมชี วี ิตทมี่ ีความเป็นปกตสิ ขุ คอื การปรบั ปรุงและพฒั นาตนเอง
ทั้งวิธคี ดิ และการกระทาหรือพฤติกรรมที่แสดงออกท้ังดา้ น รา่ งกาย จิตใจ อารมณแ์ ละสงั คม เพ่อื ให้
สามารถปรับตนเองเขา้ กับสังคมและสง่ิ แวดลอ้ มที่ดี การพัฒนาตนเองมีความสาคัญสรุปได้ดังนี้

1. เปน็ การเตรียมตนเองในด้านตา่ งๆ เชน่ รา่ งกาย จิตใจ อารมณ์ สงั คม รวมท้งั สติ ปญั ญาใหส้ าม
รถรบั กบั สถานการณ์ตา่ งๆท่ีอาจเกิดขึน้ ในชีวติ ประจาวัน

2. มคี วามเขา้ ใจตนเอง เห็นคุณค่าของตนเอง ทาใหส้ ามารถทาหนา้ ท่ตี ามบทบาท ของตนเองใน
ครอบครวั ชมุ ชน และสังคมได้อยา่ งเต็มกาลงั ความสามารถ

3. สามารถปรับปรุงการปฏบิ ัตติ น และแสดงพฤติกรรมใหเ้ ป็นที่ยอมรบั ของบุคคล รอบข้างใน
ครอบครวั ชมุ ชน และสังคม

4. สามารถกาหนดแนวทางการพัฒนาตนเอง ให้พัฒนาไปสเู่ ปูาหมายสงู สุดของ ชวี ติ ตามทีว่ างแผน
ไว้

5. เป็นแบบอย่างการพัฒนาของคนในครอบครัว ชุมชน และสังคม
6. เป็นการเตรยี มคนให้มคี วามพรอ้ มในการดารงตนให้อยู่ในสังคมอย่างม่ันใจ มคี วามสขุ และเปน็
กาลังสาคัญของการพฒั นาชมุ ชนและสงั คม

1.3 ความสาคญั ของการพัฒนาครอบครัว
ครอบครวั เป็นหนว่ ยย่อยของสงั คม การพฒั นาสงั คมในหน่วยย่อยไปสู่สงั คม หนว่ ยใหญ่ท่หี มายถึง

ชมุ ชน มจี ุดเร่มิ ตน้ ทีเ่ หมือนกันนน่ั คอื การพัฒนาท่คี นบคุ คล หาก บคุ คลในครอบครวั ไดร้ ับการพัฒนาให้เปน็
บุคคลทม่ี จี ิตใจดี มีความเอื้อเฟอ้ื ช่วยเหลือ เกอ้ื กลู ต่อกนั ร้จู กั พง่ึ พาตนเอง มคี วามคดิ มีเหตุผล พร้อมท่ีจะ
รับการพัฒนาในสิ่งใหมๆ่ ยอ่ มทา ครอบครวั เปน็ ครอบครัวท่ีมีความเข้มแข็ง มคี วามสขุ สามารถช่วยเหลือ
ครอบครวั อ่ืนๆ ใน ชมุ ชนนั้นๆได้ หากครอบครัวสว่ นใหญ่ในชุมชนสามารถพ่ึงพาตนเองไดแ้ ละต่างให้ความ
ร่วมมอื ช่วยเหลือซ่ึงกนั และกัน ชมุ ชนน้ันๆยอ่ มเกิดความม่ันคงเข้มแข็ง และชว่ ยเหลอื ชุมชน อื่นๆได้ เม่อื
ชุมชนส่วนใหญเ่ ขม้ แขง็ ย่อมส่งผลให้สงั คมโดยรวมเข้มแขง็ มน่ั คงตามไปดว้ ย และ ท่สี าคัญจะก่อให้เกิด

คา่ นยิ มของการพึง่ พาเก้ือหนุนเอ้อื เฟ้ือเผอ่ื แผ่ และชว่ ยเหลือซ่ึงกนั และกนั ทน่ี าไปสเู่ ปาู หมายของการอยู่
ร่วมกนั อยา่ งอบอนุ่ และมีความสขุ

เร่ืองที่ 2 แนวทางในการพัฒนาตนเอง
การพัฒนาตนเองใหป้ ระสบความสาเรจ็ สามารถอย่รู ว่ มกบั บุคคลต่างๆในครอบครัว และชุมชนได้

อยา่ งมีความสขุ มีแนวทางการพฒั นาได้ ดงั นี้
1. การสารวจตนเอง เพ่ือจะไดท้ ราบวา่ ตนเองมีคุณสมบัตทิ ี่ดแี ละไมด่ ี อยา่ งไร บ้าง เพือ่ ที่จะหา

แนวทางการปรบั ปรุงพฒั นาตนเองใหด้ ีข้นึ การสารวจตนเองอาจทาไดห้ ลายวธิ ี เช่น การตรวจสอบตนเอง
ดว้ ยเหตุและผลการให้บุคคลใกลช้ ิดช่วยสารวจ ช่วยพิจารณาอย่างตรงไปตรงมา

2. การปลูกฝังคุณสมบตั ิทีด่ ีงาม เป็นการนาเอาแบบอยา่ งท่ดี ขี องบคุ คลสาคัญท่ี ประทับใจมาเป็น
ตวั แบบ เพ่ือปลูกฝงั คณุ สมบตั ิทีด่ ใี ห้กับตนเอง ใหป้ ระสบความสาเรจ็ สมหวังตามท่คี าดหวังไว้

3. การปลุกใจตนเอง การปลุกใจตนเองใหม้ ีความเข้มแขง็ ที่จะตอ่ สู้กบั อปุ สรรค ด้านต่างๆน้ัน มี
ความจาเปน็ ยงิ่ เพราะเม่ือตนเองมจี ิตใจทเ่ี ข้มแข็งมคี วามมุ่งมัน่ จะสามารถต่อสู้ กับปัญหา และอุปสรรค
รวมทง้ั สามารถดาเนินการพฒั นาตนเองให้บรรลุเปาู หมาย การปลุกใจ ตนเองสามารถทาได้หลายวธิ ี เช่น
การนาตัวแบบของผูป้ ระสบความสาเรจ็ มาเป็นแบบอย่าง การใช้อปุ สรรคเป็นตัวกระตนุ้ การใช้ข้อมูลหรอื
การรับคาแนะนาจากผใู้ กล้ชิดหรือผ้รู ู้ ฯลฯ

4. การสง่ เสริมตนเอง เป็นการสรา้ งกาลังกายกาลงั ใจใหเ้ ข้มแขง็ สร้างพลังความคิด ทีส่ ามารถ
ปฏบิ ตั ิได้ เชน่ การเลน่ กฬี า การออกกาลงั กาย การพักผ่อน การฝกึ สมาธิ การเข้ารบั การฝกึ อบรมเร่ืองที่เรา
สนใจ เป็นตน้

5. การลงมือพัฒนาตนเอง การพัฒนาตนเองสามารถทาได้หลายวิธี เช่น อ่าน หนังสือเป็นประจา
ร่วมกิจกรรมตา่ งๆของชุมชนตามความสนใจ การศกึ ษาดงู าน การศกึ ษาต่อ การพบปะเย่ียมเยยี นเพื่อนหรอื
ผทู้ ่ีร้จู กั สนิทสนม การหมุนเวียนเปลย่ี นงาน การทางานร่วมกับ ผู้อ่นื การพยายามฝึกนิสัยทดี่ ดี ว้ ยความ
สมา่ เสมอ การสร้างความสัมพันธ์ทีด่ ีกบั ผู้อน่ื ฯลฯ 4

เรื่องที่ 3 ความหมาย และความสาคัญของการพัฒนาชุมชน
3.1 ความหมายของการพัฒนาชุมชน

ความหมายของคาว่า “พัฒนาชุมชน” ผูร้ ู้ไดใ้ หค้ วามหมายไว้หลากหลาย สรุปไดด้ งั นี้
1)การรวบรวมกาลงั ของคนในชุมชนร่วมกนั ดาเนนิ การปรับปรงุ สภาพ ความเป็นอยู่ของคนใน
ชมุ ชนให้มคี วามเข้มแข็งเปน็ ปึกแผ่น โดยความรว่ มมือกนั ระหวา่ งประชาชน ในชุมชนและหน่วยงาน
ภายนอก
2)เปน็ กระบวนการที่ประชาชน ร่วมกันดาเนินการกบั เจ้าหนา้ ทห่ี นว่ ยงาน ตา่ งๆ เพือ่ ทาให้
สภาพเศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรม และส่ิงแวดล้อมของ ชมุ ชน เจรญิ ขึ้น กว่าเดิม
3) เป็นวธิ ีการสร้างชมุ ชนใหเ้ จริญโดยอาศัยกาลังความสามารถของ ประชาชน และรัฐบาล
4) เปน็ การเปลย่ี นแปลงที่มกี ารกาหนดทศิ ทางท่ีพงึ ปรารถนาโดยการมีสว่ นร่วม ของคนในชุมชน
สรปุ ไดว้ า่ การพฒั นาชุมชน คือการกระทาท่มี ่งุ ปรบั ปรุง สง่ เสริม ให้กลุ่มคนที่อยู่ รวมกนั มีการเปลีย่ นแปลง
ไปในทิศทางท่ีดขี ้นึ ในทุกๆด้าน ท้ังด้านท่ีอยู่อาศยั อาหาร เคร่ืองน่งุ ห่ม สุขภาพรา่ งกาย อาชพี ที่มัน่ คง
ความปลอดภัยในชวี ิตและทรัพย์สนิ โดยอาศยั ความรว่ มมือจาก ประชาชนภายในชุมชน และหน่วยงาน
องค์กรต่างๆทั้งจากภายในและภายนอกชุมชน
3.2 ความสาคญั ของการพฒั นาชุมชน

จากการอยรู่ วมกันของครอบครวั หลายๆครอบครัวจนเป็นชุมชน ความเปน็ อยู่ ของคนแต่ละ
ครอบครัวย่อมมีความสมั พนั ธก์ ัน มีความสลับซับซ้อนและมีปญั หาเกดิ ขนึ้ มากมาย จงึ จาเปน็ ต้องอาศยั
ความร่วมมอื กนั ของบุคคลหลายๆฝุายโดยเฉพาะประชาชนเจ้าของชุมชนท่ีเป็นเปูาหมายของการพัฒนาต้อง
รว่ มกนั รบั รูร้ ่วมมือกนั พัฒนาและปรับปรงุ แกไ้ ขให้เกิดความเปลี่ยนแปลงที่ดีข้ึน เพ่ือความสงบสุขของชุมชน
นนั้ ๆ การพัฒนาชมุ ชนจงึ มีความสาคัญ พอจะจาแนกได้ดงั น้ี

1. ส่งเสรมิ และกระตุ้นให้ประชาชนได้มีสว่ นร่วมในการแก้ไขปญั หาพฒั นาตนเอง และชุมชน
2. เปน็ การสง่ เสรมิ ให้ประชาชนมจี ติ วญิ ญาณ รจู้ กั คดิ ทา พัฒนาเพอ่ื ส่วนรวม และเรยี นรู้ซึง่ กัน
และกัน
3. เปน็ การสง่ เสรมิ การรวมกลุ่มในการดาเนินชีวติ ตามระบอบประชาธิปไตย
4. ทาใหป้ ัญหาของชมุ ชนลดน้อยลงและหมดไป
5. ทาให้สามารถหาแนวทางปูองกันไมใ่ ห้ปัญหาในลักษณะเดียวกันเกิดขึน้ อกี
6. ทาใหเ้ กดิ ความเจริญกา้ วหน้าข้ึน
7. ทาใหเ้ กดิ การอย่รู ่วมกันอย่างมคี วามสขุ ตามสภาพของแตล่ ะบคุ คล และเกิด ความภาคภูมใิ จใน
ชุมชนของตนเอง

8. ทาให้ชมุ ชนนา่ อยู่ มคี วามรักความสามคั คี เออ้ื อาทรช่วยเหลอื เกื้อกลู ซ่ึงกนั และกัน
9. เป็นรากฐานสาคัญของการพัฒนาสงั คมและประเทศชาติ

เรือ่ งที่ 4 หลักการพัฒนาชุมชน
หลกั การพฒั นาชมุ ชน เป็นหลกั สาคญั ในการดาเนนิ งานพฒั นาชมุ ชน เพ่ือสรา้ งสรรค์ ไปสู่

ความสาเรจ็ ตามเปูาหมาย ยึดถอื การสร้างความเจริญใหก้ ับชมุ ชนโดยอาศัยหลกั การ สรปุ ได้ดงั น้ี
1. ประชาชนมีสว่ นรว่ มการดาเนินกจิ กรรมของการพัฒนาทุกขัน้ ตอนประชาชนจะต้องเขา้ มามี

ส่วนเกี่ยวข้องและมสี ว่ นร่วมตั้งแต่ รว่ มคดิ ตดั สินใจ วางแผน ปฏิบตั แิ ละประเมินผล ประชาชนตอ้ งกลา้ คดิ
กล้าแสดงออก เพราะผลทเี่ กิดจาก การดาเนนิ งานสง่ ผลโดยตรงตอ่ ประชาชน

2. พิจารณาวัฒนธรรมและสภาพความเปน็ อยขู่ องชุมชน หากทุกฝาุ ยที่เกีย่ วข้องในการพฒั นาได้
ทราบและเข้าใจข้อมลู เก่ียวกับวฒั นธรรมและสภาพความ เป็นอย่ขู องชุมชนในทุกๆด้าน จะชว่ ยให้การคิด
การวางแผน และการดาเนนิ งาน พัฒนาเปน็ ไปในทศิ ทางที่ถูกต้องเหมาะสม

3. ให้ความสาคญั กับคนในชุมชน โดยคนในชมุ ชนต้องเป็นหลักสาคัญหรือเป็น ศนู ย์กลางของการ
พัฒนา โดยเรม่ิ จากการค้นหาความตอ้ งการและปญั หาที่แท้จริง ของชุมชนตนเองให้พบ เพอ่ื นาไปสู่
กระบวนการพฒั นาในขั้นตอ่ ไป

4. การพฒั นาตอ้ งไม่รวบรัดและเร่งรีบ การดาเนินงานควรคานึงถึงผลของการ พฒั นาในระยะยาว
ดาเนินงานแบบค่อยเป็นคอ่ ยไป เพ่ือให้ทกุ คนมีความพร้อม มคี วามเชื่อมน่ั ได้มเี วลาพิจารณาคิดไตรต่ รอง
ถึงผลทจ่ี ะเกิดข้นึ ในข้นั ตอนต่อไป และในระยะยาวทง้ั ผลท่ีสาเร็จและไม่สาเร็จ มใิ ชเ่ รง่ รีบดาเนินการใหเ้ สร็จ
อยา่ ง รวบรดั และเรง่ รบี เพราะการเร่งรบี และรวบรัดใหเ้ สร็จอาจนาไปสู่ความล้มเหลว

5. ทาเป็นกระบวนการและประเมนิ ผลอย่างต่อเน่ือง การพัฒนาชุมชนควรดาเนิน การด้วย
โครงการท่หี ลากหลายภายใต้ความตอ้ งการท่ีแท้จรงิ ของชุมชน ขณะ เดยี วกนั ควรประเมินผลด้วยการมีสว่ น
ร่วมของทุกฝุายท่เี กยี่ วข้องอย่างต่อเนื่อง เพื่อจะได้รับทราบข้อดี ขอ้ เสีย บทเรียนความสาเรจ็ ไม่สาเรจ็ เพื่อ
นาไปสูก่ าร พัฒนาทีด่ ขี นึ้ กว่าเดิม หลกั การพฒั นาชมุ ชนดงั กลา่ วขา้ งต้นเป็นหลกั การโดยทั่วไป