ฉันเคยดูหนังเรื่อง Alice in Wonderland ตอนเด็กๆ แต่ก็ไม่เคยนึกถึงสิ่งที่เรื่องนี้ต้องการจะสื่อมาก่อนเลย เมื่อไม่นานมานี้ฉันได้อ่านหนังสือเรื่อง Alice in Wonderland และฉันก็ค้นพบสิ่งที่น่าสนใจหลายอย่างในเรื่องนี้ ตอนที่อ่านฉันสามารถสัมผัสได้ถึงความหงุดหงิดและไม่พอใจของอลิซที่มีต่อการเปลี่ยนแปลงต่างๆในชีวิต ตั้งแต่อลิซย้าย ก็มีแต่สิ่งที่เปลี่ยนไปหลายๆอย่าง ทั้งที่อยู่ ทั้งผู้คน ทั้งขนาดร่างกายของเธอเองก็ด้วย ตั้งแต่ร่างกายเธอเปลี่ยนไปก็ไม่มีใครสังเกตเห็นมันเลยและเธอก็ต้องหาวิธีเอาตัวรอดด้วยตัวเอง ทุกอย่างมันแปลกใหม่ไปหมดสำหรับเธอ
ฉันคิดว่าการเปลี่ยนแปลงของอลิซในดินแดนมหัศจรรย์นั้นสื่อถึงการเปลี่ยนแปลงในตัวอลิซเอง จากสิ่งที่เปลี่ยนแปลงต่างๆที่พึ่งถูกกล่าวถึงไป เธอจะต้องย้ายบ้านใหม่ จะต้องโตขึ้นเรื่อยๆทั้งๆที่เธอไม่พร้อมที่เปลี่ยนแปลง ในตอนสุดท้าย ดินแดนมหัศจรรย์ได้สอนให้เธอพร้อมสำหรับทุกอย่างและพร้อมที่จะโตขึ้นเพราะความเป็นจริงแล้วคนเราไม่สามารถหลบหนีการเปลี่ยนแปลงได้
ฉันชอบสิ่งที่นิยายเรื่องนี้จะสื่อมากๆ เพราะฉันคิดว่าถ้าอลิซไม่สามารถก้าวข้ามผ่านอุปสรรคไปได้ ตัวอลิซเองจะไม่ต่างอะไรจากปีเตอร์แพนในตอนจบ
หนังการ์ตูนดิสนีย์เรื่องนี้ชื่อ Alice in Wonderland หรือ อลิซในแดนมหัศจรรย์ สร้างจากหนังสือสองเล่มของลูอิส คาร์รอลล์ (Lewis Carroll 1832-1898) คือ Alice’s Adventures in Wonderland และภาคต่อ Through the Looking-Glass
ลูอิส คาร์รอลล์ เป็นนามปากกาของ Charles Dodgson หนังสือ Alice’s Adventures in Wonderland ตีพิมพ์ปี 1865 และ Alice Through the Looking-Glass ปี 1872 เล่มแรกอายุมากกว่า 150 ปีแล้ว ส่วนเล่มสองจะครบ 150 ปีในปีหน้า
ดิสนีย์สร้างการ์ตูนสั้น Alice’s Wonderland มาก่อนแล้วเมื่อปี 1923 เล่าเรื่องเด็กหญิงท่องไปในโรงถ่ายหนังการ์ตูน เป็นงานทดลองผสานคนแสดงจริงกับแอนิเมชั่น
ต่อมาสร้างหนังสั้นมิกกี้เมาส์ Thru the Mirror ในปี 1936 มิกกี้อ่านหนังสือ Through the Looking-Glass แล้วหลับไป เขาฝันผ่านกระจกบานหนึ่งเข้าไปในโลกที่สิ่งไม่มีชีวิตมีชีวิต ได้พบราชินีโพแดง และได้ดวลกับราชาโพแดง จากนั้นใช้ปากกาสู้กับกองทัพไพ่แล้วใช้พัดลมเป่าไพ่ทั้งกองทัพกระเจิงไป
ถัดมายังมีโดนัลด์ดั๊กรับบทของอลิซในหนังสั้นปี 1959 เรื่อง Donald in Mathmagic Land
แม้ว่าดิสนีย์จะสร้างอลิซหลายครั้ง แต่โครงการอลิซในแดนมหัศจรรย์ฉบับสมบูรณ์ถูกเลื่อนเรื่อยมา เหตุหนึ่งเพราะแฟนตาซีมากไป
อีกเหตุหนึ่งคือดิสนีย์นับตัวละครในหนังสือด้วยตนเองแล้วพบว่ามีตัวละครประมาณ 80 ตัว การใส่ตัวละครทั้งหมดนี้ในหนังการ์ตูนความยาว 75 นาทีเท่ากับได้บทคนละไม่ถึงหนึ่งนาที งานเขียนบทจึงใช้เวลานานมาก
ตัวละครสำคัญในหนังสือที่ถูกตัดออกไปคือเต่ากำมะลอ Mock Turtle และ กระปัน Gryphon (สำนวนแปลอาษา ขอจิตต์เมตต์) แล้วรวบราชินีจากหนังสือทั้งสองเล่มเข้าเป็นคนเดียวกัน
จากนั้นสร้างตัวละครใหม่คือลูกบิดประตูพูดได้ขึ้นมาสนทนากับอลิซในตอนต้นเรื่องเพื่อทดแทนบทพรรณนายืดยาวในช่วงแรกๆ ของหนังสือ
ดิสนีย์พยายามจะคงงานเขียนของ John Tenniel ซึ่งวาดอลิซให้แก่ลูอิส คาร์รอลล์ แต่ด้วยงานแอนิเมชั่นเป็นสื่อที่ใช้การเปลี่ยนมุมมองรอบตัวการ์ตูนและการเคลื่อนไหวเป็นการสื่อความหมาย ภาพลายเส้นที่ลงรายละเอียดแบบของเทนนิลจึงไม่สะดวกใช้
ตัวละครสำคัญคืออลิซเองดิสนีย์ทำให้เด็กลง น่ารักขึ้นและใส่ชุดที่มิใช่สตรีวิกตอเรียแท้ๆ ส่วนหนึ่งเพื่อความสดใส แต่อีกเหตุผลหนึ่งคือเพื่อความคล่องตัวในการวาด
ดิสนีย์ถูกนักวิจารณ์อังกฤษสับตั้งแต่ต้น จนกระทั่งหนังออกฉายในปี 1951 จึงได้รับคำชื่นชมจากนักวิจารณ์อังกฤษเกินความคาดหมาย แต่ได้รับคำวิจารณ์แง่ลบจากฝั่งอเมริกาเองซึ่งดิสนีย์ยอมรับว่าหนังน่าจะยากเกินกว่าจะเข้าถึง ตัวเขาเองก็ไม่ชอบหนังอลิซนี้เท่าใดนัก
อย่างไรก็ตาม เมื่อถึงทศวรรษที่ 1960-1970 หนังการ์ตูนเรื่องนี้ได้รับคำชื่นชมและความนิยมมากขึ้นเรื่อยๆ จากวัฒนธรรม psychedelic ในอเมริกาเอง หนอนสูบยากลายเป็นสัญลักษณ์สำคัญของหนังและหนังถูกยกไปเปรียบเทียบกับหนังสือของอัลดัส ฮักซเล่ย์ ผู้เขียน Brave New World เลยทีเดียว
อลิซออกฉายทีหลังสโนว์ไวต์และซินเดอเรลลาทำให้ถูกเปรียบเทียบได้มาก โดยเฉพาะเรื่องหลังซึ่งออกฉายห่างกันเพียงปีเดียว
อลิซที่ควรเป็นวัยทีนในหนังสือถูกทำให้เด็กลงไปอีกในหนังแต่เธอมีทีท่าเด็ดเดี่ยวและโต้กลับมากกว่าเจ้าหญิงดิสนีย์สองคนแรก เธอไม่พาสซีฟ
เธอแอ็กทีฟมากกว่าที่ทุกคนคาดหมาย
อย่างไรก็ตาม ดิสนีย์มิได้หลงลืมความเป็นวิกตอเรียนของอลิซจึงได้ใส่บทของพี่สาวผู้เรียบร้อยและเคร่งครัดเข้ามาในตอนต้นและตอนจบของหนัง
ลูอิส คาร์รอลล์ เป็นคนอังกฤษ ยุควิกตอเรีย เป็นผู้ชายมีฐานะ มีสถานะ มีการศึกษาสูง เป็นนักคณิตศาสตร์ และเป็นนักตรรกวิทยา เป็นอาจารย์ที่วิทยาลัยไครสต์เชิร์ช ออกซ์ฟอร์ด มีบิดาเป็นพระ ส่วนตนเองบวชเป็นอุบาสกโดยมิได้บวชเป็นพระเพราะติดอ่าง ด้วยจุดอ้างอิงที่เขาเป็น อยู่ มี เราจะเข้าใจอลิซง่ายขึ้นมาก
อลิซเป็นลูกผู้ดีมีสกุล ช่วงแรกๆ อลิซเดี๋ยวยืดเดี๋ยวหด เมื่อยืดก็ติดขัดคับห้อง เมื่อหดก็ทำอะไรมิได้ นี่คือสตรียุควิกตอเรียที่อยู่ใต้ระเบียบเคร่งครัดไม่สามารถออกนอกกรอบได้
กรอบคืออะไร ลูอิสบรรยายโลกที่อลิซมองเห็นจากสายตาของอลิซหลายครั้ง เท้าที่ห่างไกลออกไป โต๊ะที่อยู่สูงเกินเอื้อม รูเล็กๆ ที่ไม่นำไปสู่ที่ไหน นอกเหนือจากมุมมองที่จำกัดของอลิซแล้ว ทุกข์ของสตรียุควิกตอเรียนั้นใหญ่เท่าทะเลน้ำตาของเธอ
อลิซมิได้เป็นตัวของตัวเอง โดยเฉพาะอย่างยิ่งในช่วงแรก บ้างว่าเรื่องที่อลิซเข้าไปในโพรงกระต่ายเป็นความฝัน แต่ในความฝันที่ซึ่งคนเราควรทำอะไรก็ได้ อลิซทำมิได้อยู่ดี เธอถูกใครต่อใครปั่นหัวและโยนไปมาอยู่เสมอๆ ในตอนแรกๆ
นอกจากนี้ เรายังได้เห็นแง่มุมทางคณิตศาสตร์และตรรกะบ่อยครั้ง
“ข้างหนึ่งทำให้เจ้าสูงขึ้น อีกข้างหนึ่งทำให้เจ้าเตี้ยลง” หนอนว่า
“ข้างหนึ่งของอะไร อีกข้างหนึ่งของอะไร” อลิซงง
“เห็ดไงล่ะ” ว่าแล้วหนอนก็จากไป
แต่เพราะจานเห็ดเป็นวงกลม อลิซเอื้อมสุดแขนอ้อมจานเห็ดแล้วใช้มือหักเห็ดออกมาทั้งสองมือ แต่ว่ามือไหนล่ะที่จะสูงขึ้น มือไหนล่ะที่จะเตี้ยลง จะเห็นว่าลูอิสมีคำถามทางตรรกะและคณิตศาสตร์แฝงอยู่เล็กๆ น้อยๆ เสมอ
เป็นหนังสือที่ magic ตีคู่ขนานกับ logic
สตรีไม่สามารถเป็นตัวของตัวเองคือเรื่องที่อลิซเป็น ยิ่งไปกว่านั้นหากให้สตรีครองเมืองจะเป็นความเสียหายมากมาย เพราะขึ้นชื่อว่าผู้หญิงย่อมมีอารมณ์แปรปรวน ไม่คงเส้นคงวา ซึ่งนอกจากจะเห็นได้จากทะเลน้ำตาของอลิซแล้ว เราจะได้เห็นจากพฤติกรรมของราชินี
ราชินีไพ่โพแดงหรือ Queen of Hearts ของดิสนีย์อาจจะชวนให้สับสนกับราชินีหมากรุกแดงหรือ Red Queen ใน Through the Looking-Glass เพราะราชินีโพแดงของดิสนีย์จะพูดประโยคที่ราชินีแดงพูดถึง 2 ครั้งคือ All ways are my ways ทุกหนทางเป็นของฉัน
คำพูดที่ถูกต้องของราชินีแดงในหนังสือคือ All the ways about here belong to ME ซึ่งมีความหมายที่สองว่าตัวควีนบนกระดานหมากรุกเดินได้ทุกทิศทางด้วย
ราชินีโพแดงเป็นไพ่ เปิดตัวด้วยฉากสั่งตัดหัวไพ่สามคนที่ทาสีกุหลาบขาวเป็นกุหลาบแดง การเปิดตัวเช่นนี้ย่อมถูกตีความว่าราชินีโพแดงเป็น House of Lancaster ซึ่งทำสงครามกับ House of York อย่างดุเดือดในสงครามดอกกุหลาบของอังกฤษ
ข้อมูลที่เกี่ยวข้องกับดิสนีย์ได้จากหนังสือ Encyclopedia of Walt Disney’s Animated Characters ของ John Grant ปี 1998
อลิซในแดนมหัศจรรย์สร้างเป็นหนังยากทุกครั้ง ดีที่สุดคืออ่านหนังสือครับ วันนี้หนังสือทั้งสองเล่มมีสำนวนแปลของจิระนันท์ พิตรปรีชา ฟรีฟอร์มสำนักพิมพ์